خزان

در برخورد با شعر کوتاه شما اولین سؤالی که برای مخاطب پیش می آید این است که آیا قرار بوده شعری نیمایی بخوانیم یا شاعر از ابتدا قصد داشته شعری خارج از وزن بنویسد؟ در برخی بندها وزن را از دست داده است. ببینید:
میان من و او
رنگ پژمرده ی غم
رنگ خزان است هنوز
در این بند و بندهای دیگر شعر شاعر سطرهایش را بر طبق تقطیع عروض شعر نیمایی ننوشته است، پس مخاطب احساس می کند با شعر سپید آهنگین مواجه است
ظن من به عنوان خوانندۀ این شعر این است که شاعر دارد شعر نیمایی شعر نیمایی می سراید، شعری شبیه به شعر اخوان اما از عهدۀ شعر و بهتر بگوییم از عهدۀ وزن برنیامده است. برای اینکه شعر نیمایی درست و دقیقی بنویسم، باید ابتدا وزن و عروض و تقطیع درست و بهنجار شعر را بشناسیم. شاعر در این شعر در برخی بندها تصور درستی از وزن و بی وزنی دارد و در برخی بندها نه. این نقیصه با تسلط بیشتر و مطالعۀ دقیق شعر و قواعد عروض مرتفع خواهد شد اما شعر، ایراد دیگری نیز دارد که با مطالعه و ممارست بیشتر به دست می آید.

2.ایراد دیگر اطاله در محتواست
بخوانیم چند مورد از این تکرار محتوا را
هیچکس
به در خانه ی تنهایی من
زنگ نزد(نگرفتن سراغ از راوی)
هیچ سراغی نگرفت(تکرار محتوای بند قبلی)
من و تنهایی بی حدِ خزان
به هم آویزانیم(ذکر تنهایی با تشبیه به تنهایی خزان)
او به تنهایی من
من به رنگ زردِ(همان تشبیه به خزان)
دل بی حوصله و طاقت او
آنچه پیداست
میان من و او
رنگ پژمرده ی غم
رنگ خزان است هنوز(همان تکرار محتوای رنگ زرد)

3.قطعا استحضار دارید که تشبیه چهار رکن دارد
شبیه را به چهار رکن: مشبه، مشبه‌به، ادات تشبیه و وجه شبه تقسیم کرده‌اند که مشبه و مشبه‌به را که در اصطلاح طرفین تشبیه می‌نامند، دو رکن اصلی تشبیه به شمار می‌آیند.
وجه شبه: به امر ادعایی که ارتباط مشبّه و مشبّه‌به را نشان می‌دهد و نحوهٔ مانندگی آن‌ها را نشان می‌دهد، وجه شبه می‌گویند.
حالا با در نظر گرفتن این توضیح سوالی که برای خواننده ایجاد می شود این است که وجه شبه خزان و تنهایی در چیست؟؟؟


در انتها به شاعر گرانقدر توصیه می شود در باب قافیه عروض شعر نیمایی و همچنین دستورزبان شعر مطالعه بیشتری داشته باشد
کتاب جایگاه قافیه در شعر نو بقلم استاد شفیعی کدکنی را مطالعه بفرمایند
در خصوص توضیح وزن عروضی در شعر نیمایی مطلبی را خدمتتان ارسال می کنم

امید که جسارت بنده رو ببخشید
موفق و پایدار باشید

وزن شعر نیمایی را بر اساس بحر , می سنجند . و شعر نیمایی شما در بحر رمل سروده شده . و شما می توانید از تمام زحافات ارکان اوزان بحر رمل در این شعر استفاده کنید .

در بحر رمل دو رکن پایه داریم به نام

1- فاعلاتن
2- فَعَلاتن

در عروض نیمایی , این دو تا رکن , رکن های پایه ی بحر رمل . و شما این اختیار را دارید که از تمام زحافات این دو رکن استفاده کنید . منظور از زحافات این دو رکن این است که شما از آخرین حرف این دو رکن اگر شروع کنید به حذف کردن , به تعداد حروفی که حذف می کنید , آنچه باقی می ماند به عنوان رکن مزاحف می توانید استفاده کنید .

از فاعلاتن شروع می کنیم و حروفش را از آخر حذف می کنیم .و آنچه باقی می ماند را می نویسیم :

فاعلاتن
فاعلات
فاعلا
فاعل
فاع
فا
ف

همین کار را با رکن پایه ی ( فَعَلاتن ) انجام میدهیم :

فَعَلاتن
فَعَلات
فَعَلا
فَعل
فع
فَ عَ
ف

+
فع لا
فع لا تن

تذکر :
- چنانچه چینواژه های ما ( مصراع های ما ) دارای رکن پایه هستند . رکن پایه همیشه در ابتدای چینواژه ( مصراع ) قرار می گیرد . یعنی هیچگاه نباید رکن مزاحف قبل از رکن پایه قرار بگیرد . مگر اینکه با رکن پایه ایجاد وزن دوری بکنند .
- همیشه رکن هایی که کمترین حذفی را دارند در ابتدا قرار می گیرند و رکن هایی که بیشترین حذفی را دارند بعد از آنها بکار گرفته می شوند .
مثلن :
فاعلاتن - فاعلات - فاع
- چنانچه یکی از چینواژه ها ی ما ( مصراع های ما ) تک رکنی باشد می تواند هر کدام از رکن های حذفی برشمرده باشد . فرض می کنیم بند ما از نوع بند اساس هست و طبق فرم بند اساس دارای سه چینواژه ( مصراع ) می باشد . و فرض می کنیم شعر ما در بحر رمل سروده شده . حالا صورتهای مختلفی که بند اساس ما بر اساس رکن های پایه و حذفی می تواند داشته باشد بسیار بسیار متنوع است . یعنی دست شما برای خلق تصویر و پروراندن محتوای آن بند کاملن باز است . من فقط به چند مورد بصورت ترسیم کروکی آن شکلی که بند اساس ما با توجه به رکن های پایه و حذفی می تواند داشته باشد اشاره می کنم


بند اساس بندی هست که دارای سه چینواژه هست و هر چینواژه یک نقش تعریف شده را در بند ایفا می کند . شروع بند با ( چینواژه ی پیشزمینه ) هست . که در آن شروع اندیشه استارت می خورد و زمینه ی شکل گیری تصویر را در بند فراهم ئمی کند . . بعد از آن ( چینواژه ی رابط ) قرار دارد که وظیفه اش بسط و توسعه ی اندیشه و تصویر است . و در آخر ( چینواژه تکمیلی ) قرار دارد که در آن اندیشه و تصویر به نتیجه می رسد .
........................ پیشزمینه ( یا آغازبند)
........................ رابط ( یا میان بند)
......................... تکمیلی ( یا پایان بند )

تذکر :
- چنانچه چینواژه های ما ( مصراع های ما ) دارای رکن پایه هستند . رکن پایه همیشه در ابتدای چینواژه ( مصراع ) قرار می گیرد . یعنی هیچگاه نباید رکن مزاحف قبل از رکن پایه قرار بگیرد . مگر اینکه با رکن پایه ایجاد وزن دوری بکنند .
- همیشه رکن هایی که کمترین حذفی را دارند در ابتدا قرار می گیرند و رکن هایی که بیشترین حذفی را دارند بعد از آنها بکار گرفته می شوند .
مثلن :
فاعلاتن - فاعلات - فاع
- چنانچه یکی از چینواژه ها ی ما ( مصراع های ما ) تک رکنی باشد می تواند هر کدام از رکن های حذفی برشمرده باشد . فرض می کنیم بند ما از نوع بند اساس هست و طبق فرم بند اساس دارای سه چینواژه ( مصراع ) می باشد . و فرض می کنیم شعر ما در بحر رمل سروده شده . حالا صورتهای مختلفی که بند اساس ما بر اساس رکن های پایه و حذفی می تواند داشته باشد بسیار بسیار متنوع است .
و اما در مورد چند وزنی در یک شعر:

در شعر نیمایی بنا بر توصیه های نیما در آثارش بکار بردن چند وزن در یک شعر نیمایی ایرادی ندارد به شرطی که

1- محتوای شعر این تغییر وزن را بنا بر حالت روحی که در امتداد موضوعی آن هست از ما بطلبد . یعنی اگر در امتداد موضوعی محتوای ما بعد از بیان تغزلی و غنایی , موضوع ما به تراژدی ختم بشود . وزن قسمت تغزلی باید با وزن قسمت تراژدی شعرمان متفاوت و متناسب با آن حالت روحی باشد که هر کدام چه تغزلی و چه تراژدی از ما بطلبد .

2- این تغییر وزن که متناسب با حالات روحی اتخاذ شده به هیچ وجه نباید توی ذوق بزند . و خللی در موسیقی بیرون وارد کند . مثل کاری که شجریان در آواز انجام میدهد . وقتی از یک دستگاه موسیقیایی میخواهد به دستگاه دیگر برود از طریق گوشه هایی در هر دو دستگاه اینکار را انجام میدهد که آن گوشه ها به هم نزدیک هستند .

تغیر وزن بایست مثل دور زدن ماشین در دوربرگردان عمل کند . نرسیده به دوربرگردان راهنما زند و سرعت را کم کرد و با احتیاط وارد لاین مخالف شد .

فروغ فرخزاد بنا بر سلیقه ی خود آمده است و دو وزن را در یک شعر بدون در نظر گرفتن آنچه برشمردیم بکار گرفته است .

چند وزنی و یا چندصدایی در شعر به هیچ وجه به معنی بکار بردن تفننی دو یا چند وزن در یک شعر نیست

همانطور که شعر کلاسیک دارای واحد شعری ( مصراع ) هست و هر دو مصراع یک واحد بزرگتر بنام ( بیت ) می سازند و اساس تقطیع را بر بیت میگذاریم . در شعر نیمایی هم که واحد شعری آن که برخی مصراع می نامند و برخی سطر ( که اینجانب با هر دو مخالفم چون کاربرد هزار و صدساله ی مصراع باعث شده که تداعی کننده ی توازن رکنی باشد و این تداعی مغایر با واحد شعری شعر نیمایی ست و سطر هم عبارت مناسبی برای نامیدن واحد شعری برای قالب نیمایی نیست و در نثر کاربرد دارد و ذهنیت را به سمت نثر می برد )

من ترجیع می دهم با عنایت به تئوریهای نیما و اینکه واحد شعری در شعر نیمایی مقید به تعداد رکن نیست آنرا (( چینواژه )) بنامم .

اگر واحد شعری را در شعر نیمایی چینواژه محسوب کنیم . با توجه به اینکه دارای تنوع هستند هم در فرم ( که تک رشته ای باشند یا دورشته ای ) و هم در عملکرد که یا نقش پیشزمینه ای دارند , یا ربطی , یا تکمیلی / و یا گاه بصورت تاکیدی , تقویت کننده ی چینواژه های اصلی هستند ) این واحد شعری که چینواژه نام دارد تشکیل یک واحد بزرگتری میدهد بنام (( بند ))
و چون (تنوع چینواژه ها) باعث می شوند (تنوع بند) داشته باشیم . چه خوب بود که هم جناب ضیا و هم دیگران ( منظور پژوهشگرانی که در نسخه ی pdf پایان نامه های دانشجویی شان به شعر و قالب نیمایی پرداخته اند ) تقطیع را بر اساس بند انجام میدادند . تا علاقمندان به شعر نیمایی راحت تر با قالب و شعر نیمایی انس بگیرند . البته از نظر من آنها هم تقصیر ندارند . خود نیما که تئوریسین شعر نو نیمایی هست در ابتدا مقید به تفکیک بند نبود . در اصل به مرور زمان نیما متوجه می شود که فقط پرداختن به عدم تساوری ارکان در مصراع ها کافی نیست . چون علاوه بر اینکه آنچه در ذهن داشت شباهتی به بیت نداشت , زیرساخت آن هم متفاوت از زیرساخت بیت در شعر کلاسیک بود . اینجاست که بجای واحد بیت , واحد بند را معرفی می کند . و سعی می کند در اشعارش , تفکیک بند را رعایت کند . بعدها , علاقمندان و شاگردان مکتب او از یکجاهایی به بعد با تکیه بر اشعاری از نیما که اصل تفکیک بند در آنها رعایت شده بود سعی کردند بر خلاف رویه ی گذشته شان که تفکیکی در کار نبود و تمام شعر نیمایی شان طوری در هم تنیده بود که نمیشد آنرا بصورت بند تفکیک کرد با تاسی از نیما به این مهم و این اصل بنیتدی در شعر نیمایی گرایش پیدا کردند . سهراب سپهری از صدای پای آب به بعد خودش را مکلف می کند تا اصل تفکیک بند را رعایت کند . اخوان از جمله نیمایی سرایانی ست که این مهم را در اکثریت اشعارش رعایت کرده . حمید مصدق به کوتاه سروده های نیمایی روی می آورد . ولی در پشت این کوتاه سرایی , ذهن او دریافته بود که بندها می توانند متنوع باشند . شاید او در حال کشف رابطه ها در شکل گیری انواع بندها بوده و یا گوشه ای از ذهنش درگیر آن بوده . ولی اثر مکتوبی از ایشان که موید این موضوع باشد را نداریم
سهراب بدون اینکه بخواهد تئوری پردازی کند , با آن حس زیبایی شناسی که به واسطه ی هنر نقاشی داشت تا حدودی به بندهای ساده و مرکب و بند اساس وقوفی زیباشناسانه پیدا کرده بود . او هم مطلبی در این مورد به یادگار نگذاشته است که بدانیم واقعآ تصور ما درست هست یا خیر . اخوان برعکس بقیه دست به قلم می شود و تا حدودی وارد سایه روشن زیرساخت بند می شود . . امروزه هم در کتاب های عروض که منتشر می شود بخشی را به عروض نیمایی اختصاص میدهند ولی چون شناختی از زیرساخت بندها و تنوع بندها ندارند به همان تکرار مکرارات اکتفا می کنند . به هر حال با ظهور احمد شاملو و رونق گرفتن نثرسروده ها( اشعار منثور ) هم نیما و هم شعر نیمایی به حاشیه میروند و ادامه ی راه نیما مسکوت می ماند و بسیاری از تئوریهای او روی زمین می ماند .
امروزه علاقمندان به شعر نیمایی اگر تمام دنیای مجازی را زیر و رو کنند چیزی جز تکرار مکررات مطالبی گنگ و یک مشت کلی گویی نخواهند یافت .
تئوریهای نیما هم مثل یک پازل پراکنده است . و در کتاب حرف های همسایه و نامه ها و نامه ای به شین پرتو و .... پراکنده اند . و هرکس به سلیقه ی خود آن را می چیند و نقشی نو رقم میزند . مثلن اینکه ( شعر باید به طبیعت نثر نزدیک شود ) س نگ بنای نثرسروده ها میگردد .که صدالبته اشعارمنثور هم به عنوان گونه ای ادبی در ادبیات فارسی نیاز ادبیات ما بود . ولی منظور نیما از این عبارت را باید با تمام دیدگاه های او در نظر گرفت تا مقصـود او را دریافت . او با حفظ عروض این حرف را میزند نه با حذف آن . بگذریم .

امید که اندک سواد این کمترین در راستای تبادل اطلاعات برایتان مفید بوده باشد

با احترام

عذر خواهی بنده رو بابت تایپ نکردن سلام و عرض ادب در ابتدای عرایضم پذیرا باشید
از مشکات تایپ با گوشی همین است که گاها سطر بندی نوشتن درهم میخورد