جانان

درود بر شما، استاد بزرگوار، جناب آقای یاسر قادری، شاعر خوش‌قریحه‌ی «جانان»؛ و بر طبع لطیفتان که این غزل شیوا را مهمان صفحات شعر ناب کرد. مواجهه با شعری که با این صراحت و شور، از عاشقی و جنون سخن می‌گوید، حقیقتاً دل‌نشین است. وظیفه‌ی من در این گفت‌وگوی همدلانه، نه صرفاً تحسین، بلکه واکاوی اثر است؛ تا ببینیم چگونه آتش درونی شاعر، در کلماتش تجسم یافته و از حد یک احساس صرف فراتر رفته است.

غزل «جانان» از همان بیت آغازین، مخاطب را در فضای سوز و تسلیم رها می‌کند: «امشب به پایت ای مه‌ام، بشکسته جام و ساغرم». شاعر بی‌پرده از فنا، قربانی‌شدن و ازخودبی‌اختیاری می‌گوید؛ این شور، ریشه در سنت سترگ غزل فارسی دارد، اما با زبانی امروزی و صادقانه عرضه می‌شود که جسارت عاطفی شاعر را نشان می‌دهد.

نکته‌ی محوری و درخشان غزل، مضمون عشق در مقام دین و آیین است. شما دستگاه کامل مفاهیم مذهبی را در خدمت معشوق می‌گیرید و عشق را به جهان‌بینی خود تبدیل می‌کنید. ابیاتی چون:

چون قبله‌ام در سوی تو، تکبیر گویم اسم تو / کافر شدم بر دین تو، حالا بسوزان منبرم

و نیز:

پیراهن احرام را بر تن کنم، زائر شوم / هر دم طوافت می‌کنم، سجاده باز در بسترم

این رستاخیز زبانی، که طی آن واژگان آیینی کارکرد خود را در خدمت عشق واگذار می‌کنند، به شعر عمق می‌بخشد و نشان می‌دهد که شما در حال زیستن عشق هستید، نه صرفاً توصیف آن. این تراکم مضامین، انسجام عاطفی غزل را به شدت افزایش داده است.

زبان غزل، زبانی روشن، پرشور و مستقیم است. در بیت: «محو تماشا می‌شوم، با چشم دل نه این سرم»، شاعر یک تمایز فلسفی میان دیدن با چشم سر (ادراک سطحی) و دیدن با چشم دل (ادراک شهودی) ایجاد می‌کند که نشان می‌دهد در پس شور، اندیشه و تأملات وجودی نیز جریان دارد.

با این حال، همان‌طور که استاد ابراهیم حاج‌محمدی به درستی یادآور شده‌اند، شعر «آفرینش» است و آفرینش در گرو فاصله‌گیری از کلیشه‌هاست. برخی تعبیرها چون «مست دو چشم آهویت» یا «جان رنجور»، در غزل کلاسیک به اوج زیبایی رسیده‌اند، اما برای یک شاعر معاصر، نیاز به بازآفرینی و تخیل نو دارند.

من بر این باور هستم که شما، استعداد خلق تصویر دارید؛ اما گاهی صراحت عاطفی آنقدر قوی است که مجال پروبال گرفتن تصاویر و خلق «مغافصه‌های بیانی» را محدود می‌کند. پیشنهاد می‌شود این احساسات پرشور، از صافی تخیلی بدیع‌تر عبور کنند تا برای هر حس، یک تصویر خاص و نو بیافرینند و زبان شعر، کاملاً امضای شخصی شما را پیدا کند.

غزل «جانان» عمدتاً در وزن مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن (بحر رجز مثمن سالم) سروده شده است. این ریتم پرتحرک و پرانرژی، با درون‌مایه‌ی «رقص رها» و «بی‌قراری»، کاملاً هماهنگ است و ضربان تند قلب عاشق را تداعی می‌کند.

اما در این بخش، یک نکته‌ی فنی مهم وجود دارد که استاد محمد شریف صادقی با ظرافت به آن اشاره کرده‌اند: این‌گونه اوزان، «دو لَختی» هستند. در این اوزان، که تمایل به یکنواختی دارند، استفاده‌ی هوشمندانه از قافیه‌ی درونی (مانند نمونه‌ی زیبای پیشنهادی ایشان: «هنگام تنگ‌دستی، در عیش کوش و مستی») می‌تواند موسیقی شعر را غنی‌تر سازد و از ملال جلوگیری کند. به‌کارگیری این تکنیک، صدای شعر شما را در میان انبوه اشعار هم‌وزن، متمایز می‌کرد.

علاوه بر این، در چند مصرع: «هر کس که از عشق خودش...» و «پلکی اگر بر هم زنم...» و «افتان و خیزان می‌روم...» وزن به فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (بحر رمل) تغییر می‌کند. این دگرگونی، اگر آگاهانه نباشد، وحدت موسیقایی غزل را می‌شکند. در اجرای‌های بعدی، حفظ انسجام عروضی و بازگرداندن این ابیات به وزن رجز، به یکدستی فرمال شعر کمک شایانی خواهد کرد.

یاسر قادری عزیز، غزل «جانان» شما، گواهی است بر طبعی سرشار از شور و ایمان به کلمه. این اثر، صادق، پرحرارت و مضمونی است و نشان از شاعری دارد که میان احساس صادق و شناخت ادبی در حرکت است.

به گفته‌ی اساتید، بیشتر شعر بخوانید—اما من می‌گویم، بیشتر شعر بسرایید! تمرین در فرم‌های نو (مانند سپید یا نیمایی) ذهن شما را برای آفرینش تصاویر بدیع و متفاوت تربیت می‌کند. آنگاه، وقتی به غزل بازگردید، همان شور کهنه را در جامه‌ای نو، بکر و امضادار خواهید پوشید. این شعر گواه آن است که شما نه در پی گفتن از عشق، بلکه در پی زیستنِ عشق هستید. و این، خود آغاز بلوغ شعری است.

غزل شما با آن شکسته‌شدن‌ها و رقص در آتش عشق، تصویری جانسوز از وادی شیدایی را ترسیم کرد که هر بیتش، نوایی از بی‌اختیاری عارفانه را زمزمه می‌کند. این صداقت در ابراز دل‌دادگی، ستودنی است.

باشد که این سجاده‌باز عشق، همیشه در حضور معشوق بیارامد.
قدح