رویای بی پروا

یا لطیف ارحم عبدک الضعیف

سپاس خدای را که فرصتی دوباره داد تا در دانشگاه شعر ناب نقدی بنویسم

شعری پیش رو داریم از جناب آقای محمد کریمی (پویا) که ان شاء الله چند سطری در خصوص آن خواهم نوشت.


🔷🔶 قبل از هر سخنی اشاره می‌کنم به ترکیب های زیبای ساخته شده توسط شاعر
که نشان از پویایی ذهن ایشان دارد

دیوار صبح، اجاق غروب، مرکب سکوت
زین گندمزار، گونه ی خاک (ایهام)


🔷🔶 عناصر رتوریک (بلاغی) و زیبا شناسی شعر

رتوریک در شعر که سرچشمه از یونان باستان دارد به معنای مداخله ی کارکرد های زبانی و فرمی تاثیر برانگیز میباشد. هرچه بار تاثیر گذاری شعر در سایه ی این عناصر سنگین باشد نوشته ی ما بیشتر به سمت شعر بودن میل می‌کند.
کاری که پویای عزیز با ترکیبات خودش تصویر هایی زیبا خلق کرده که علیرغم آشنا بودن درد آن برای مخاطب، جذبه ی فوق العاده ای دارد.
عناصر آوایی و شیوه ی مهندسی کلمات می‌تواند نقش مهمی در این تاثیر گذاری داشته باشد.
در اشعار غیر موزون که سطر بندی در آن اهمیت فوق العاده ای دارد این قواعد محلل امر بوده و منجی نوشته ها

کلاسمارک شعر از رتوریک کنش های زبانی ایجاد می‌کند که نتیجه ی آن القای زیبایی به مخاطب است

نقد رتوریک هم بر خلاف نقد سنتی که بر قواعد و بحور و قوافی و عروض تکیه دارد
به مواردی بالاتر تکیه می‌کند از جمله واج آرایی، بار آوایی برخی تک واژها، نوع پیوند های کووالانسی کلمات و حسن همجواری آنها


👈 از دیوار کدامین صبح،پَر کشیدی
که چنین بَرِ اجاقِ غروب ام نشاندی؟

همین دوسطر در دل خود با صنایعی مانند مراعات النظیر توانسته رسالت خود را به درستی انجام دهد و هماهنگی بین مفهوم و زبان شعر باعث خلق این زیبایی ها شده است.


ساختار شکنی های موجود دراین شعر مانند
سطر سایه و رخت به نحو احسن اجرا شده فقط نکته ای که توجه مرا جلب کرد اینکه

در این سطر

👈 از هوای آغوشِ روخانه ای که رودش رفته است

ضعف تالیف مستولی است چرا که
رودخانه rudxāne به لحاظ لغوی یعنی خانه ی رود ،بستر رود و آوردن کلمه ی (رودش) شاعرانه نیست و شاعر می‌توانست به جای آن از کلماتی استفاده کند که به سطر عمق بیشتری بدهد


برای پویای عزیز آرزوی موفقیت دارم و تبریک می‌گویم بابت خلق این اثر زیبا


یا حسین بن علی
سید هادی محمدی

سلام
..

به این خطوط نگاه کنید :

کجای قصه بود
که دستهای ما جدا شد ؟
من به هند حرمان افتادم و
تو به ریاض رنج !!

حالا به اینجا دقت کنید :

به اشکهای من نگاه کن :
چه غمگنانه از درون چشم خسته ام
به شوق دیدنت
برای بوسه بر دست های پر ز باورت
به روشنای نور می رود
་་
با کمی دقت و ریزبینی می‌فهمید که در بند اول وجود ترکیبهای تشبیهی و لهجه ی حزین شاعرانه و عنصر تشخیص، باعث شکل گیری شعر شده است. و در بند بعدی هیچ نوع صنعت شاعرانه ای نمی بینیم. و ذهن برای کشف و التذاذ ناشی از آن هیچ معمایی پیش رو ندارد . به همین جهت به بند اول شعر می گوییم و به بند دوم متن ادبی ( کما اینکه در بند دوم حتا جمله بند هم اشتباه نحوی دارد )

در مورد آثار کلاسیک هم اینگونه است . منتها یک اثر ادبی کلاسیک از شعر به متن نمی افتد . بلکه به نظم می رسد.

نمونه ی شعر کلاسیک:

ای مِهر تو در دلها
وی مُهر تو بر لبها
وی شور تو در سرها
وی سِرّ تو در جانها

اما این شعر نیست ، بلکه انظر است :
یکی از بزرگان اهل تمیز
حکایت کند ز ابن عبدالعزیز


در اولی جناس ناقص حرکتی بین مِهر و مُهر و همین طور سِرّ و سَر و تصاویری که بدست می دهد ، ما را به شعر بودن آن مومن می کند . اما در دومی فقط یک روایت ساده است و هیچ صورت تخیلی در آن نیست.

در واقع می خواهم این را عارض شوم که صرفا نیت شعر گفتن و ادیبانه قلم زدن باعث اتفاق شعر نمی شود . اگر صور خیال نباشند و اگر لذت کشف دست ندهد، شعر سپید سر از متن در می اورد و شعر کلاسیک سر
از نظم. شعر گفتن در واقع مثل راه رفتن بر لبه ی شمشیر است .

شعر ممکنست به خاطر عدول از صور خیال به نظم یا متن منجر شود. برای روشن تر شدن مطلب، باز هم مثال می زنم :

پدرم نقاشی می کرد
تار هم می ساخت تار هم می زد خط خوبی هم داشت.

حالا اینجا :

گاه تنهایی
صورتش را به پس پنجره می چسبانید
شوق می آمد
دست در گردن حس می انداخت
فکر، بازی میکرد

هر دو قطعه از شعر " صدای پای آب " مرحوم سپهری انتخاب شدند. در اولی فقط حرفهای عادی ست در مورد پدرش و حتا متن ادبی هم نیست بلکه یک متن ساده است. اما در دومی تشخیصهای مکرر که به ناف تنهایی و شوق و حس و فکر چسبانده ، ذهن را دچار شعف و هیجان می کند و خواننده از کشف تصاویر دچار التذاذ ادبی می شود. پس بار دیگر بگویم اگر در سرایش سپید بخواهیم عادى حرف بزنیم و صورتهای خیال انگیز را فراموش کنیم، در واقع از شعر فاصله گرفته و به
متن رسیده ایم.

حالا دو نمونه از مولوی :

دیده ی عقل مست تو
چرخه ی چرخ پست تو
گوش طرب به دست تو
بی تو به سر نمی شود

در اینجا صنایع ادبی از جمله ساخت سه ترکیب تشبیهی و سه تشخیص همزمان شعریت اثر را در ذهن مخاطب به اثبات می رساند

حالا اینجا :
لقمه اندازه خور ای مرد حريص

گرچه باشد لقمه حلوا و خبيص

وزن درست است ، قافیه هم سر جایش است . اما آیا این شعر است؟ یا مولوی فقط خواستی نصیحتی منظوم کند ؟؟

و اما چند نکته ی مهم :

۱- درست است که شعر با نظم و دلنوشته متفاوت است. اما این به مفهوم برتری یکی بر دیگری نیست. بسیاری از آثار فاخر ما منظوم هستند . مثل شاهنامه و منطق الطیر و بوستان رگه های شعری اندکی دارند. چون هدف آن بوده که داستان یا مطلبی را به نظم آورند. و اگر در بسیاری از شعرهای این سه کتاب گران بها شعریت ابیات پایین است، به معنی نازل بودن ارزش آنها نیست.

۲- برای اینکه فرق شعر و نظم را بفهمیم، باید اول از صور خیال و منطق شاعرانه سر در بیاوریم. ( بنده نیز مشغول آموختن هم چیزهام ) . نظم و نثر داستانشان از شعر جداست . هرچند خود شعر نیز یا منظوم است و یا منثور
..


اما همه ی این مقدمات را نوشتم _ به عنوان آخرین پنجره ی سبز مانا تا پاییز که دوباره به شرط عمر برگردم _ تا دوستان نگاهی به سروده ی شاعر این صفحه بیندازند و مواردی را که باعث تقویت شعریت آن شده ، کشف نمایند . چنانچه عزیزان مایل باشند با هم مرور می کنیم :

دیوار صبح
اجاقِ غروب
آی رویای بی پروا! ( واج آرایی با الف و تشخیص )
خستگیِ کوهها
به دنیا آمدنِ پرندگانِ در قفس
از تولدِ آهی در تنگنای نفَس
کوچِ شبانه ی ابرها
مرکبِ سکوت
رقصِ نسیم
زین گندمزار
قطره های تشنه( این پارادوکس را خیلی دوست داشتم )
گونه های خاک
چترِ کبود ِ آسمان
آغوشِ رودخانه



و البته هرکدام از این موارد خود دارای اسم و رسمی هستند که ذکر آنها و موارد کاربرد آنها خود بحثی مستقل است .

و من نیز ضمن تشکر از ریزبینی هادی عزیز ، و پیشنهاد " روح " به جای " رود " ( رودش رفته بود ) یک توصیه ی دیگر هم داشتم : اگر " مرکب " همان وسیله ی سوار شدن باشد ، پس " در مرکب " معنا نمی دهد و " بر مرکب " نوشته شود بهتر است . و اگر معنای دیگری دارد که پس کم دقتی بنده را باید عفو بفرمایید .



و راستی شعری به نام " گنجشک " منتشر کردم . ممنون خواهم شد اگر دوستان گل نگذارند . چون خودشان گل هستند و نیازی به این کار نیست . طرفدار گل وجود خودشان هستم تا گلهای مجازی که فقط صفحات را شلوغ می کنند

و همینجا نیز با پنجره ی سبز و خاکستری _ تا پاییز _ خداحافظی می کنم.


خاک پای همه ی عزیزان
مانا