کلاف وسر کلاف

سلام
آغاز کنم بعون الله کلام را و مدد جویم از ذوالجلال و الاکرام و نمی دانم چه خواهم نوشت کما آنکه جاهلم نسبت به سرنوشت
باری حسب آنکه هستی کل یوم هو فی شان است و فرمود
هر لحظه به شکلی بت عیار بر آمد
دل برد و نهان شد
هر دم به لباس دگر آن یار بر آمد
گه پیر و جوان شد
گه نوح شد و کرد جهانی به دعا غرق
خود رفت به کشتی
گه گشت خلیل و به دل نار بر آمد
آتش گل از آن شد
یوسف شد و از مصر فرستاد قمیصی
روشنگر عالم
از دیده یعقوب چو انوار بر آمد
تا دیده عیان شد
حقا که هم او بود کاندر ید بیضا
میکرد شبانی
در چوب شد و بر صفت مار بر آمد
زان فخر کیان شد
می گشت دمی چند بر این روی زمین او
از بهر تفرج
عیسی شد و بر گنبد دوار بر آمد
تسبیح کنان شد
بالجمله هم او بود که می آمد و می رفت
هر قرن که دیدی
تا عاقبت آن شکل عرب وار بر آمد
دارای جهان شد
منسوخ چه باشد؟ نه تناسخ به حقیقت
آن دلبر زیبا
شمشیر شد و در کف کرار بر آمد
قتال زمان شد
نی نی که هم او بود که می گفت انا الحق
در صوت الهی
منصور نبود آن که بر آن دار بر آمد
نادان به گمان شد
رومی سخن کفر نگفته ست و نگوید
منکر مشویدش
کافر بود آن کس که به انکار بر آمد
از دوزخیان شد

و نیز فرمود
بیزارم از آن کهنه خدایی که تو داری
هر لحظه مرا تازه خدای دگرستی

ایضا
صوفیان در دمی دوعید کنند
عنکبوتان مگس قدید کنند

حال در مواجهه با اثر ببینیم هر سطری شگفتی پس از شگفتی است و سطرهای بعد غیر قابل پیش بینی است و پله های بعد معنای پله های قبل را دگرگون خواهند کرد و هر پله نردبانی است که بعد از به بام رسیدن دور افکنده خواهد شد

مجبور می شوم چند سال بالغ تر از قبل
امان از جبر زمان که هر لحظه بالغ تر نماید و گریزی ازو نیست

کسالت آور کلاف های گره خورده درهم را
درنگ نما را بعد از کسالت آور اگر بیاوریم بلوغ کسالت آوری
کلافه و ارتباطش با کسالت

درجهت تغییر قیافه ام باز کنم
جهت تغییر می کند و قیافه مطرح می شود
ملاک جهت قیافه شده است
هدف تغییر در قیافه که جهتی است به سوی ما فی الضمیر

همان اندازه در کار دیگری
میزان قیافه بود حال کار دیگری رخ می نمایاند

دستهایم را علیل یک بیگانه کنم
تصور شد که آن کار دیگر بیرونی خواهد بود ولی این سطر نشان می دهد باز درونی است لکن از بخشی به بخش دیگر از وجود فرد منتقل می شود البته وجه اشتراک آن دو آنست که هر دو هنوز ظاهر هستند و به بطن وارد نشده ایم هم چهره حکایت گر است هم دست آنچه اندر دل بود را تا حدودی اظهار کند اگر چه مشکل بود
چهره واحد بود و بوی وحدت می دهد
دستان کثیر اند و در ادامه یک را آورد
علیلی دستان معضلی و علیلی بیگانه شدن داستان دیگری
این بیگانه کیست؟

عاطفه هرگز التزام یک شکایت نمی شود
منتظر تشریح بیگانه بودم و حال وارد فضای دیگری می شود درون
دست علیل بیگانه می شود لیک عاطفه ملتزم شکایت نه

گاهی حسادت شبیه طغیان
در سطر قبل حکم همیشگی بود و لیک در اینجا سخن از گاهی است

دوباره کلاف را در سرکلاف گم خواهد کرد
دوباره تکرار فعل را می رساند
در ابتدای اثر احساس می شد دست بگوییم یا خود فرد مشغول کلاف بودند در اینجا حسادت و طغیان گمساز شده اند

معطل یک کلاف وسر کلاف
حال همه چیز گره خورده در یک کلاف

دوباره رنج، رخ دیگری را ژولیده
باز دوباره آید که استمرار را نشان دهد
قیافه رخ
تغییر قیافه ژولیدگی رخ

برعکس فهم من خواهد کرد
حال از احساسات به فهم می رسیم

مابقی زین سان بخوان یا اینکه جور دیگری بنگر

هیچگونه تمایلی مرامجذوب کلاف تونخواهد کرد
بگذار به راحتی بمیرد
آنکس که در راه رنج کلاف تو
هرگز سرکلاف را پیدا نکرد
روبروی پلکان خانه تو می نشینم
هرگز برای فرار از یک کلاف
فرشته سوار برالاغ لنگ نخواهم کرد
گاهی هوس از مقابل کلاف تو وارد خانه شد
هیچ وقت طرز فکر یک الاغ لنگ
شیه رقص یک فرشته در کلاف نخواهد بود
هرچه تمام تر می رقصی
شبیه استنباط از یک صرفنظر
گاهی گردش ،سرکش از یک الاغ لنگ
آینده فرشته را پیش بینی خواهد کرد،
وقتی که چند سال قبل بالغ می شود

مطلبی را از جناب اسیری لاهیجی در شرح بیت جناب سنایی به نقل از فضای مجازی بیاورم و عزیزان را به خداوند بسپارم
عاشقان در دمی دو عید کنند
عنکبوتان مگس قدید کنند

بدان نور اللّٰه بصیرتک بنور العیان که در نظر اهل کشف و شهود، عالم هر لحظه‌ای به حسب اقتضای ذاتی خود قطع نظر از موجد نموده، نیست می‌گردد، و به مدد وجودی که عبارت از نفس رحمانی است، هست می‌شود؛ و از سرعت انقضا و تجدد، محجوب زمان و مکان این معنا را در نمی‌یابد.

هر زمان نو می‌شود دنیا و ما
بی‌خبر از نو شدن اندر بقا

آن ز تیری مستمر شکل آمده است
چون شررکش تیز جنبانی به دست

شاخ آتش را بجنبانی به ساز
در نظر آتش نماید بس دراز

عاشق کسی است که که حجب ظلمانی و نورانی به آتش محبت و عشق سوخته، به حقایق امور وصول یافته باشد. دو عید، عبارت از نیستی و هستی است که هر لحظه در نظر عارف عاشق واقع است. چه عید در اصطلاح، مایعود علی القلب است و جماعتی که به دام تعینات و تقیدات مقید و گرفتارند، که عنکبوتان عبارت از آن جماعت است، مگس قدید کنند، یعنی وجودات موهومه عالم را باقی و ثابت و متحقق می‌شمارند و از حقیقت حال غافلند که اشیا را وجود حقیقی نیست، و موجودیت اشیا عبارت از نسبت وجود حق است به ایشان، و چون آن نسبت قطع کردده می‌شود، اشیاء معدوماتند، که: «التوحید اسقاط الاضافات».
جهان را نیست هستی جز مجازی
سراسر حال او لهو است و بازی‌‌
والسّلام - تمّ

۲۰ تیر ۱۴۰۲
سیاوش
اصفهان

با سلام و عرض ادب خدمت سروران گرانقدرم

این روزهای پر غم و اندوه فکر می کنم حال هیچ کدام از ما خوب نباشد و در حقیقت ما غم روی غم می گذاریم. مع الاسف با درگذشت احمدرضا احمدی همه ی ما احساس یتیم شدن را داریم. جا دارد به خانواده عزادارم استاد حاج احمدی زاده گرامی و هم نابی های عزیز تسلیت عرض نمایم. بسیار متاثریم که هنوز پیراهن سیاه از تن درنیاورده دوباره عزادار شدیم و چه سعادتی که غم از دست دادن این دو عزیز تداخل زمانی پیدا خواهد کرد با ایام سوگواری حضرت اباعبدالله. روحشان غریق رحمت الهی. بخوان از برای آمرزش و شادی روح ایشان حمد و سوره با صلوات بر محمد و آل محمد(ص). رحم الله من یقرا فاتحه مع الصلوات و الاخلاص.


شعر <<کلاف و سر کلاف>> از استاد محمدرضا آزادبخت را با یکدیگر به گفتگو می نشینیم. اگر چه در این شرایط نوشتن برای بنده بسیار سخت خواهد بود و یقیناً برای شما جامعه شعر دوست نیز در این فضا خواندن این مقاله و گوش دادن سخت خواهد بود. پیش از پرداختن به شعر جا دارد از طرف استاد محمدرضا آزادبخت و همچنین از طرف خود حقیر به عزیزانی که در این صفحه مشارکت ادبی داشتند از استاد سیاوش، استاد نظری، استاد خضری و استاد بانو تیر و از همه اساتید و مهمانان صفحه و شاعران و شعردوستان عزیز و ارجمندم تشکر و قدردانی نمایم.


شعر استاد را که مطالعه می کردم حجمی از کنایه ها و ایهام ها هر کدام از ما را کافی است در سطری از سطرهای این شعر فهیم و فهم پرور فرو ببرد و به کنکاش در اعماق آن از خود بی خود کند. اینکه شعری یا سطری به چه معنا و مفهومی اشاره دارد بدون پرداختن به جنبه های ادبی و شعر که به آن نقد فنی می گوییم شاید تا حدودی بتوان گفت با ساحت مقدس شعر در تضاد عملی قرار می گیرد چرا که ایهام و ابهام در شعر، معناگریزی می آفریند و ما در یک اقدام خلاف شعر مجدد می خواهیم به کلمات معنا بدهیم و یا به نوعی معنایی را بار کنیم. از طرفی هم می دانیم تفسیر و تبیین شعر اساتید همواره شیوه ای بوده است که شاگردان و نزدیکان یک شاعر یا یک استاد همواره برای معرفی کردن شعر و گفتمان شعر برای طبقات مختلف جامعه و مردم روزگار به آن متوسل می شده اند. پس چاره چیست؟ و اینکه گفته شد معنا کردن شعر خلاف سنت شعری است یا با ساحت مقدس شعر در تضاد عملی قرار دارد، ابتدا اشاره دارد به لایه مندی دوم تاکید می کند بر نقد فنی و سوم اشاره به این مطلب است که گاهی خواسته یا ناخواسته راه تاویل شخصی و من درآوردی باز شده و هر کس به نقلی و به قولی شعر را بردارد و ببرد به بیراهه و گاهی هم بالعکس از دل همین بیراهه ها راهی بجوید به تقرب شعر. بنده نظرات پای شعر استاد را مطالعه کردم نکات ارزشمندی در این نظرات از سوی جامعه ی فرهیخته و ادبی شعر دوست و هم نابی های عزیز به تحریر درآمده بود. گاهی نیز الزام به تکرار مجدد آن نکات ارزشمند احساس می شد. و از طرفی نیز پرهیز از تکرار و تکلف و حفظ آنچه صاحب اثر نگاشته از رعایت اصول مبرهن اخلاقی است که ابتدائاً از نگارندگان نخست اجازه کسب می شود.


دست هایم را علیل یک بیگانه کنم

علیل ایهام : 1) علت و معلول 2) علیل و ناتوانی
بیگانه ایهام : 1) فرد بیگانه 2) کار بیگانه، اشاره به همان علیل و ناتوانی و کلاف سردرگم که ندانیم چگونه باز شود و تعبیر این کلاف به بیگانه

اگر بخواهیم شعر را علی رغم سنت معناگریزی شعر معنا کنیم علی الخصوص که تسلط به تمام جنبه های اثر هنری و در نظر گرفتن تمام نکات ریز و درشت آن شاید مقدور نباشد و مطابق آنچه استاد بیان کرده اند حداقل سی لایه ی متفاوت از این اثر توسط منتقدان و نظریه پردازان و شاعران و مخاطبان مختلف به تحریر درآمده است. در این حد که از توان حقیر و حوصله جمع چه بسا خارج باشد. در حد بضاعت نقد فنی و تا حدودی در بعد جامعه شناختی و نگاهی به ساختار خانواده و در اینجا مختص رابطه ی میان زن و شوهر و یا نهایتاً رابطه ی میان یکی از اعضای خانواده ترجیحاً از جنس مونث مثلاً دختر و دیگری مرد و دلیل اینکه بنده به وجود دو عنصر متضاد خلقت مرد و زن، مونث و مذکر تکیه دارم چون شعر در این فضای متضاد آفریده شده است آنچنان که خلقت نخستین از کنار هم قرار گرفتن همین دو عنصر متضاد شکل گرفته است، حضرت آدم و حضرت حوا علیهما السلام. آنچه از احساسات زنانه است و آنچه هست از منطق مردانه و آنچه هست از عشق و درک این دو از هم دیگر و نسبت به همدیگر تا می رسد به ما انسان های امروزی و در خانواده های ما و همراه با چالش ها و درک تضادها و تعارض هایش که گاه به گاه از آن تعبیر به کلاف و سر کلاف می شود. بله خب! شناخت انسان ها و درک احساساتشان و طرز تفکر و نگاهشان نسبت به پدیده ها مشکل و تعارض آفرین به نظر می رسد و همین تعارضات است گاه عشق می آفریند و گاه نفرت، گاه خسته می کند و ملول و گاه به حرکت می اندازد، گاه هیجان می آفریند و گاه به اندیشه وا می دارد.

دوم اینکه هر کس از جانب خود بر بام هستی نشسته و تفسیر خود را ارائه می دهد و از دریچه تفکر و احساس خود به جهان پیرامون و پدیده های آن می نگرد. بنابراین جای هیچ تعجبی ندارد که هر فرد از ما انسان های متولد شده از نسل حضرت آدم و حوا علیهما السلام، فرشته ی دیگری را سوار بر الاغ لنگ ببیند و مشاهده کند. کنایه از اشکال را در دیگری دیدن و اوضاع نا به سامان را در جای دیگری غیر از درون خود جستجو کردن. و ما وقتی از قلم یک شاعرِ مرد به پدیده می نگریم طبیعی است که با منطق مردانه، پدیدآورنده ی این کلاف سردرگم را عنصر زن بدانیم و معرفی کنیم و وقتی در نگاه زنانه جریان بیابیم و در احساسات او جاری شویم چاره جویی مردانه را علیل و ناتوان بیابیم و منطق او را فرادرک احساس زنانه و ناگزیر، تسلیم شویم صرف نظر کنیم از طرح خواسته و پشیمان شویم از کلاف سر در گمی که توسط درک مردانه توصیف شده است و دوباره مادامی که از نگاه مرد در جستجوی حقیقت به تکاپو بیافتیم تمایل خود را یا عدم تمایل خود را در نتیجه و آزمون این کلاف های سردرگم و جاذبه ها یا عدم جاذبه های آن جستجو کنیم. و یا هم که اصلاً نه در همان تضادها و کلاف های سردرگم گیر کنیم و فرشته ی آرزوها را سوار بر الاغ لنگ کنیم کنایه از اینکه به با این الاغ لنگ هیچگاه به آرزوهایمان نرسیم.

با این بحث می خواستم هم تحلیلی بر فضای شعر داشته باشم و هم پای این بیگانه را به میان بکشانم و گاه در نتیجه ی این کلاف های سردرگرم مشاوره ها و کنترلگری های دیگران ایجاد مشکل می نماید. چون حضور فرد دیگری غیر از مرد در خانواده تجاوز به حریم شناخته شده و بیگانه تلقی خواهد شد لذا مشورت های دیگران نیز کنترل گرایانه و مداخله گرایانه به نظر خواهد رسید و لذا کلاف سردرگم دیگری به حجم این کلاف های سردرگم اضافه خواهد کرد. علی الخصوص که بنده نیز مرد هستم و مردها به حریم خود بسیار حساس هستند.

همینجا اشاره کنم تصویر دست هایم را علیل یک بیگانه کنم بسیار زیبا و شاعرانه است. دست نماد قدرت است و فردی که از ناحیه دست معلول گشته اوج ناتوانی را می رساند اوج ناتوانی که از ناحیه یک بیگانه تحمیل شده است.

شفافیت تصویر نیز به وضوح مشخص است. این نوع توصیفات که بنده تقریباً در تمام نقدها به آن ها تاکید دارم ریزنگری در بیان و دقت نظر شاعر را می رساند. همین دقت نظر، برای شاعران تازه قلم می تواند راه موفقیت ایشان را هموار کند.


عاطفه هرگز التزام یک شکایت نمی شود

عاطفه و شکایت اشاره ی غیر مستقیم به احساسات زنانه و شکایت وی دارد و اینجا منطق مرد می گوید مقام عاطفه زن بالاتر از آن است که در برابر مشکلات و کلاف های سردرگم زندگی زبان به گلایه و شکایت باز کند و چنانچه در مقام بازجویی و علت جویی باشد، زن را به خاطر شکایت غیرمستقیم مقصر جلوه می دهد.


گاهی حسادت شبیه طغیان
دوباره کلاف را در سرکلاف گم خواهد کرد

حسادت اگر چه از احساسات مشترک انسان ها است اما در جنس زنانه غلبه بیشتری دارد و همین حسادت زنانه اینجا مورد نقد قرار می گیرد و درحالی که کلاف ها در حال باز شدن هست دوباره حسادت این کلاف ها را گرفته و درون هم تابانده و سر کلاف مجدد گم خواهد شد و وخامت اوضاع را پیچیده تر از قبل خواهد کرد


هیچگونه تمایلی مرامجذوب کلاف تونخواهد کرد : بیان کنایی و ایهام گونه، اشاره به اینکه مرد دیگر تمایلی به شرکت در باز کردن کلاف های سردرگمی که زن بوجود آورده نخواهد داشت و یا اصلا هیچگونه مشارکتی نخواهد داشت نه در بوجود آوردنش و نه در باز کردنش.

به نظر می رسد که اصل ایهام آن باشد که شاعر دو معنای متضاد را اتخاذ کند بعنوان مثال این بیت از حضرت حافظ علیه الرحمه که می فرمایند :
پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت / آفرین بر نظر پاک خطا پوشش باد
خطاپوش ایجاد ایهام با دو معنای متضاد کرده است که آیا بالاخره خطا بر قلم صنع رفته است یا نرفته است و اینجا شاعر با زیرکی پاسخ خود را در این ایهام و ابهام شاعرانه پوشانده است.

اینجا نیز به نظر می رسد شاعر با این بیان کنایی و ایهام گونه دو معنای متضاد را اتخاذ کرده است
1- عاشق محبوب بودن در عین اینکه این کلاف های سردرگم را بوجود آورده است
2- دقیقاً معنای متضاد نخست. یعنی اینکه این کلاف های سردرگم جذابیتی نخواهد داشت و برای زن نتیجه یا نتایجی را بهمراه نخواهد داشت و مرد با اصرار به حفظ خانواده از این کلاف ها تبری می جوید. تا بالاخره زن نیز از این کلاف ها به تعبیر و به نگاه مردانه و یا به تعبیر دیگر از نگاه و احساسات زنانه خواسته هایی که وی از معشوق خود دارد، صرف نظر می کند.
بنابراین اینجا این عشق و تمایل ایجاد ایهام با دو معنای متضاد کرده است.



هرگز فرشته سوار بر الاغ لنگ نخواهم کرد : تصویر بسیار شاعرانه همراه با دقت نظر و نکته سنجی شاعرانه ، بیان کنایی و همراه ایهام و ابهام شاعرانه است
الاغ لنگ : کنایه از مشکلات بوجود آمده و رویای دور از دسترس
فرشته : اشاره به زندگی خوب و عاشقانه با محبوب داشتن، تشبیه محبوب به فرشته و غیره

بیان نمادین است. برداشت های متفاوت از نمادها مقاصد گوناگون می آفریند و تحلیل های متفاوت ارائه می دهد.

و کنایه از اینکه مرد با این کلاف های سردرگم بوجود آمده توسط محبوب لنگ نخواهد شد و حتماً چاره جویی مناسب خواهد کرد. این چاره جویی هر نوعی می تواند باشد. حتی مثلاً عدم تمایل در باز کردن کلاف های بهم تابیده شده یا در نهایت بی تفاوتی کامل به کلاف و اوضاع نا به سامان.
و چنانچه پیشتر توضیح داده شد اگر فرشته ها حمل بر آرزوها کنیم و الاغ لنگ را حمل بر نرسیدن کنایه از برآوردن نشدن آرزوها دارد و اینکه یک آرزو برای همیشه یک آرزو باقی خواهد ماند و هیچگاه تحقق پیدا نخواهد کرد.


هر چه تمام تر می رقصی
شبیه استنباط از یک صرف نظر

بهر حال ظاهراً این چاره جویی و منطق مردانه نتیجه بخش بوده و محبوب نیز کنار می آید و از خواسته خود و از این کلاف ها و نهایتا بوجود آوردن کلاف های دیگر صرف نظر می کند و شاید هم نه دقیقاً پای همان ایهام با دو معنای متضاد تا اینجا کشیده شده است و این رقصیدن کنایه از ناتوانی و اوج بیچارگی دارد.

گاهی گردش ،سرکش از یک الاغ لنگ
آینده فرشته را پیش بینی خواهد کرد،

شاید این چاره جویی ها نتیجه بخش خواهد بود و یا هم نه، فرشته ها و آرزوها را و زندگی خوب و خوش و عاشقانه را همچون فرشته می بایست سوار الاغ لنگ کرد و با ندانم کاری و اشتباه و بوجود آوردن کلاف های مکرر پی در پی از بین برد. اینکه این آینده چگونه باشد دقیقاً به همین چاره جویی مرد بر می گردد و به همین کلاف ها، عواطف و احساسات زنانه، کنترل گری شخص بیگانه و دخالت های وی و الی آخر.

گردش و سرکش : جناس
سرکشی الاغ لنگ ، گردش الاغ لنگ : اوج دقت نظر شاعر را می رساند
آینده فرشته را پیش بینی خواهد کرد : می تواند هم خط نشانی باشد واضح برای زن که نتیجه سرکشی تباه کردن زندگی است و هم دعوت او و هشدار به نتیجه ی کارهای وی


کسالت آور کلاف های گره خورده درهم را : شفافیت در تصویر و ریزنگری شاعر
گره های پیشانی، گره های کلاف، گره صورت کنایه از غم ها و ناراحتی ها و اخم های مرد و بالاخره کنایه از اوضاع نا به سامان
درهم ایهام : کلاف درهم ، چهره درهم
اینجا هم می بینید وقتی دو تصویر متفاوت داریم یکی کلاف درهم و دیگری چهره درهم، این دو تصویر با دقت شاعرانه ترکیب شده و یک ترکیب شاعرانه را می سازند که با کشف شاعرانه و دقت و نکته سنجی شاعر در پدیده ها بوجود آمده است، تبدیل می شود که به یک شاهکار هنری و نقطه عطف شعری

باقی می ماند بقای مهر دوستان
با تشکر از مطالعه
تابنده باشید و پاینده