رود پرخروش من!

یا لطیف ارحم عبدک الضعیف

سپاس خدای را که فرصتی دوباره داد تا بنویسم. شعری پیش رو داریم از سرکار خانم هاشمی که نکاتی را در خصوص این شعر عرض خواهم کرد.
به پیشنهاد دوست و رفیق عزیزم مهرداد عزیزان در یکی از نقد ها که عنوان فرمودند نقد ها را در یک حوزه بنویسم و از ذکر موارد مختلف و درس های گوناگون پرهیز کنم تا حوصله ی مخاطب سر نرود این پیشنهاد را معقول یافته و در این شعر به ذکر نکته ای در شعر خانم حکیم هاشمی بسنده میکنم و بقیه ی مطالب را ان شاء الله در نقد های آتی خودم واکاوی خواهم کرد یا دوستان و سروران عزیزم خواهند نگاشت.


🔷 وقتی در خصوص اشعار موزون سخن به میان می آید اولین و مهمترین المانِ جای بحث وزن عروضی آن است
اینکه شاعر تا چه حد توانسته است از عهده ی چیدن کلمات بر روی نخ افاعیل برآید.
و یا در مواجهه با وزن عروضی راحت بوده و یا خود را دچار مشکل کرده است.
و موسیقی شعر را تا کجا درست پیش برده است.

یکی از مواردی که موسیقی شعر را خدشه دار می‌کند مساله ی

💠 تنافر حروف 💠 است

✍️ «زیبایی شناسی عیوب کلام» یا «زیبایی شناسی عیوب مخل فصاحت کلام و کلمه» نگاهی زیباشناسانه به مواردی است که در نزد علمای علوم فصاحت و بلاغت به عنوان عیوب مخل فصاحت کلام ذکر شده اند.

«شاید بتوان کتاب البدیع ابن معتز
( متوفی 296 ه.ق ) را نخستین
رساله ای دانست که با هدف طرح فنون بلاغت نگاشته شده... در کنار استعاره های زیبا ، برخی از استعارات نازیبا را نیز به دست می دهد و از این طریق نشان میدهد که می توان از عیوب فنون بلاغی نیز سخن به میان آورد و باب نقد وبررسی این دسته از صناعات ادبی را گشود.

🔷 تنافر حروف و کراهت در سمع

محمد خلیل رجایی در کتاب معالم البلاغه
صفحه نه عنوان داشته است :

«کراهت در سمع آن است که کلمه بر اثر وحشی بودن در گوش خوشایند نباشد،به طوری که طبع از شنیدن متنفر گردد.»

«تنافر به دو قسم است لفظی و معنوی.تنافر لفظی نیز دو قسم است:تنافر حروف و تنافر کلمات.
تنافر حروف آن است که آهنگ تلفظ کلمه بر زبان سنگین و دشوار باشد.
تنافر کلمات آن است که الفاظ جمله هر کدام به تنهایی تنافر نداشته باشند؛ اما، گفتن آنها پشت سر هم سنگین و دشوار باشد.
تنافر معنوی آن است که جمله ها یا عبارات هر کدام به تنهایی معنا داشته باشند اما میان آنها در معنی سازگاری نباشد.»

مثال :

☑️ تنافر حروف

دو دهان داریم گویا همچو نی یک دهان پنهانست در لب های وی

(مولانا )

در کنارِ هم قرار گرفتنِ سه حرفِ «ن»، «س» و «ت» در «یک دهان پنهانْسْت ، در شرایطی که هر سه حرف هم ساکن هستند.

☑️ تنافر کلمات

خواجه تو چه تجارت می کنی؟



☑️ تنافر معنایی


خانه ملک و دین شود آباد باده پیش آر هرچه بادا باد


در شعر خانم حکیم هاشمی هم تنافر دیده شده مانند :

🚩 می‌رسد به حس ناب بیخودانه هوش من

تلفظ حرف ب در عبارت
(نابِ بیخودانه) مشکل است


🚩 مثل بغض گل نکرده در دل خموش من

تلفظ حرف د در عبارت
(نکرده در)


📝 نکته ی یک

البته ناانصافی است شعر و غزل زیبای خانم حکیم هاشمی را زیر سوال بردن چون واقعا ایشان شاعر کار بلدی هستند
اما بهانه ای شد برای ادای این عیب که گاهی آنقدر وزن بر شاکله ی شعر سنگینی می آورد که گریزگاهی از این ماجرا نیست.


📝 نکته ی دوم

به دلیل تحولات منجر به دموکراسی و در نتیجه توجه بیشتر به انسان و احساسات او و همچنین برای بیان درد و رنج ناشی از فشار جنگ های بین المللی و... ، نیاز به این شد که در زبان شعری جایی برای این گونه حالات و احساسات باز شود .
از آنجا بود که اکسپرسیونیسم وارد شعر و هنر شد و به بیان احساسات ، آن گونه که هر فرد آن را خودش حس میکند، پرداخت. اکسپرسیونیسم از دنیای واقعیتِ بیرون به دنیای درون رفت و حالات درونی و عصبی، زشتی و زیبایی ، عشق ، نفرت ، چندش و هر آنچه که بود به زبان آورد . اینجا بود که دیگر استفاده از حروف و کلماتی که بیزاری و کراهت ایجاد می کرد ؛ پر بیجا نبود و شاعر برای بیان حس نفرت و کراهت و بیزاری و ... کلماتی را به کار گرفت که پیش از این عیب به شمار می آمد .
اما شعر و ادب یا هر هنر دیگری برای اینکه پابه پای اجتماع خویش پیش برود و بتواند درد این اجتماع را نشان دهد ، دیگر این را عیب کلام ندانست. شاید استفاده از تنافر حروف، تنافر کلمات و کراهت در سمع در آثار برخی شعرا را رویکردی برای نشان دادن سویه های اکسپرسیونیسم دانست.

مثال

☑️بیان سختی و تلاش با ایجاد موسیقی کوبه ای


« تا دوردست منظره، كوه است و برف و برف من برف كاو كوه‌ام و از كوه مانده‌ام.»

احمد شاملو


☑️ القاء حس ،ایجاد تن و صدا ، فضاسازی:


« جز جِنگ جِنگ لُخت ركاب‌اش بر آهن سگک تنگ اسب و تيک و تاک رو به افول سم اش به سنگ نشنيده گوش شب بيداران آوازی»

احمد شاملو


در مثال دوم صدای خشن برخورد فلزهای ركاب و سگک به يكديگر از هم صدائی حروف«ج»، «ک» و «گ» به گوش
می رسد. اين صدا ناهنجار و ناخوشايند است؛ اما، فراموش نكنيم کار هنر، زیبا بیان کردن و زیبا نشان دادن است، نه نشان دادن زیبایی. خواه موضوع لطيف و زيبا باشد، خواه خشن و زشت؛ كه در اينجا تناسب لفظ و معنا اين زشتی را
به خوبی نشان داده است.


ان شاء الله که مقبول افتد



یا حسین بن علی

سید هادی محمدی


……………………………………………….

💠 یک آیه، یک نقد 💠

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا آمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَالْكِتَابِ الَّذِي نَزَّلَ عَلَىٰ رَسُولِهِ وَالْكِتَابِ الَّذِي أَنْزَلَ مِنْ قَبْلُ ۚ وَمَنْ يَكْفُرْ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا بَعِيدًا

نساء 136

ای کسانی که (به زبان) ایمان آورده‌اید، (به حقیقت و از دل هم) ایمان آورید به خدا و رسول او و کتابی که به رسول خود فرستاده و کتابی که پیش از او فرستاده (تورات و انجیل). و هر که به خدا و فرشتگان و کتابها (ی آسمانی) و رسولان او و روز قیامت کافر شود به گمراهی سخت و دور (از سعادت)
در افتاده است.

……………………………………………….

منابع اسنادی

✔️ احمدی، بابک، ساختار و تاویل متن، چاپ پنجم نشر مرکز

✔️ رجایی، محمد خلیل، معالم البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع ،دانشگاه شیراز

✔️ شاملو، احمد، مجموعه آثار، به کوشش نیاز یعقوب شاهی انتشارات نگاه تهران

✔️ شمیسا، سیروس، نگاهی تازه به بدیع، انتشارات فردوس

✔️ شیرازی، احمد امین، آئین بلاغت، چاپخانه ی تبلیغات اسلامی قم، جلد اول و دوم