چه بگویم

سلام .... و سرانجام تصمیم گرفتم که در صفحه ای کسی پنجره ی سبز باز کنم که این روزها شلوغ ترین کاربر سایت است و به نوعی همه ی ما دستکم یک نقد به او بدهکاریم . البته اینم بگم با انتشار رگباری شعر موافق نیستم خود بنده ۱۴ دفتر و حدود ۸۰۰ قطعه نوشتم که اگر بخواهم هر روز بفرستم تا سه سال زمان می بره و کم نمیارم . معتقدم ماهی یکبار کافیه تا دوستان بتوانند نفسی چاق کنند . حالا بهرحال ...

در این صفحه می خواستم از " انسان " حرف بزنم . همه ی مکاتب زمینی و هوایی (!) تعریف خاصی از انسان دارند و بر اساس آن تعریف متدولوژی اخلاقی شان را تنظیم می کنند . مثلا در مکاتب هلنی باستان انسان کامل را انسان فاضل می دانستند و برای فضیلت هم تعاریفی وجود داشت . ارسطو فضیلت را حد وسط صفات می دانست :

نترسیدن بیش از حد خریت است
ترسیدن ، بزدلی است
اما نترسیدن نرمال شجاعت است و جزو فضائل نیکو


البته اینها دیدگاه همه ی فلاسفه نبود . مثلا برخی دیگر حق جویی و حقیقت طلبی را صفت انسان می دانستند و معتقد بودند انسان اگر در پی حقیقت باشد ، به فضیلت هم خواهد رسید .
دیدگاه مسیحیت راجع به انسان هم دیدگاهی پایین دست بود . آنها انسان را ذاتا گناهکار می دانستند که با عشق به مسیح می توانست از گناه نخستین مبرا شود . آنها عیسا را سپر بلای انسان فرض کردند که مصائب او برای تطهیر انسان بود
یهودیان هم انسان را موجودی یاغی و طاغی می دانستند که باید همیشه به او تکالیف سخت داد تا فرصت گناه نداشته باشد
همه ی ما می دانیم که شریعت موسا از همه ی شرایع ابراهیمی سختگیرانه تر بود .
در دیدگاه هلنی انسان و خدایان را رقیب هم می دانستند ، و زئوس خدای خدایان انسان را در تاریکی و سرما نگهداشته بود تا یک روز که خدایان همه خواب بودند ، پرومته برای اهل زمین آتش اورد و آنها را از برودت و ظلمت نجات داد . همین کار او خشم زئوس را برانگیخت بطوریکه پرومته را در کوههای قفقاز به بند کشید و جگرش را بیرون آورد و کلاغی را مامور ساخت تا روز قیامت بر او نوک بزند !!!!

آه پرومته
شعله ی شوقت کور
که آتش منم
و از هرم این آواز احمدی
زودا که حریق در حدیقه ی هوس افتد ( آواز احمدی .. مانا )

در اسلام رابطه ی خدا و انسان بسیار لطیف است . او از رگ گردن به ما نزدیکتر است به مسائل ما بصیر و سمیع است . عیوب ما را می پوشاند و همه بر سفره ی کرم او نشسته ایم . خدای مسلمانان انسان را جانشین خود در زمین می داند . و به او اختیار و اراده داده و بر سایر موجوداتش اشرف و فرمانروا نموده است . و با همه ی اینها همیشه ی آماده ی دستگیری از اوست : " امن یجیب المضطر "
سخاوت خداوند و رحمت او در شعر شاعران مسلمان هم بازتاب بسیاری داشته :

پرتو نور سرادقات جمالش
از عظمت ، ماورای فکرت دانا
حاجت موری به علم غیب بداند
در بن چاهی به زیر صخره ی صما


اما در اسلام هم انسان موجودی مکلف است و دایره ی اختیار او اگرچه در فضای " قدر " نامحدود است اما در وادی " قضا " بسیار ناچیز و نزدیک به صفر است . و در برابر مشیت الهی هیچ اختیاری ندارد و همه چیز برای او از پیش نوشته شده است : " لا رطب و لا یابس الا فی کتاب مبین "
درک این موضوع فقط با آنالیز نیروهای طبیعت میسر است که مثلا ما هرکاری بکنیم دو دو تا چهارتاست ( قضای الهی ) اما کیفیت استفاده از این قانون به خود ما بستگی دارد ( قدر الهی ) ... می گویند روزی امام اول شیعیان علی بن ابیطالب به دیواری تکیه زده بود که در حال فرو ریختن بود پس جای خود را عوض نمود و فرمود " از قضای الهی به قدر او پناه بردم "

در مکاتب جدید باز هم انسان بازیگر نقش اول آفرینش شد . منتها در تفکر لیبرال روی فردیت او تاکید شده و در اندیشه ی سوسیال انسان قطره ای در دریای اجتماع است که باید با آن مطابق گردد . ژان پل سارتر و هایدگر به " تقدم وجود بر ماهیت " معتقد بودند و می گفتند همه ی موجودات با ماهیت تعیین شده به وجود می آیند . اما انسان اول به وجود می آید و سپس خود مامور ساختن ماهیتش می شود . اگرچه دایره ی این آزادی در " اگزیستانسیالیسم " بسیار هوس انگیز است . اما بشدت باردار انزوا و افسردگی ست . چرا که انسان را موجودی بی کس و تنها می دانند که فقط خود می تواند برای خود کاری کند . به قول سارتر انسان به سمت هستی پرتاب شده است !!
برای همین است وقتی کتابهای آلبرکامو که طرفدار این تفکر بود را می خوانیم با تنهایی انسان مواجه می شویم که البته غم بزرگی ست . کامو انسان را زاده ی آگاهی می دانست و برعکس نیچه معتقد بود خدا مرده است و انسان باید " ابر مرد " شود تا خلای خداوند را پر کند . نیچه زندگی را بسیار محترم می دانست و معتقد بود که باید دو دستی آنرا چسبید .
در مکاتب معاصر هم انسان کماکان نقش اول است . فایده گرایان به او بهایی حتا بیشتر از نیچه و سارتر می دهند . و انسان را مکلف می دانند که در پی سود باشد . حتا جان استوارت میل تمدن را حاصل جاه طلبی انسان می داند و بدین ترتیب روی تمام ارزشهای اخلاقی کلیسا و سقراط خط قرمز می کشد

اما براستی انسان چیست ؟
و انسان کیست ؟؟

اینکه کاری را انسانی یا غیر انسانی می دانیم ( که بیشتر محصول القای تعاریف لیبرال است ) چقدر به حقیقت نزدیک است ؟
و همه ی اینها را گفتم تا پرده از دغدغه ی نهان شاعر این صفحه بردارم‌ که او نیز در ظلمت جهان چراغی از آتش دیوجانوس روشن کرده و به جستجوی انسان برخواسته . آری او نیز " از دیو و دد ملولست و انسانش آرزوست " :

جاده هایی که به بن بست رسد از آنَم
زخم هایی که ز آن زجر کشم بر جانم
آخرِ قصه ی عمرم و صبورانه هنوز ...
در پیِ یافتن و دیدنِ یک انسانم




مانا
بافت کرمان .. فکر کنم ۲۶ تیرماه ۱۴۰۰