پست های وبلاگ

هنوز هم وقتی که از امام اول شیعیان سخن می‌گوییم، کتابی از جرج جرداق مسیحی را به‌خاطر می‌آوریم. گویی کلامِ دیگران در خصوص داشته‌های ما، برایمان دلچسب‌تر، دلپذیرتر و شاید هم دقیق‌تر باشد. این بار متفکری دیگر از سرزمین غرب دست در کار شده و کتابی را در خصوص یکی از آموزه‌های مسلمانان به رشته‌ی تحریر در آورده است. آموزه‌ای که به غایت مورد بی‌مهری واقع شده و بعضاً در زمانه‌ی معاصر، به دیده‌ی تردید در آن نگریسته می‌شود.

مایکل کوک نویسنده‌‌ای انگلیسی است که در خصوص تمدن اسلامی و نقش دین در تکوین تمدن اسلامی به مطالعه پرداخته است. حادثه‌ای دلخراش اما او را متأثر می‌کند؛ واقعه‌ای ناروا در یکی از خیابان‌های شهر شیکاگو و دختری که در پیش چشم مردم مورد تجاوز قرار می‌گیرد و با بی‌اعتنایی مردم مواجه می‌شود، مایکل کوک را به فکر فرو می‌برد و با خود می‌گوید: «آدمی نمی‌تواند فقط در کناری بایستد و ببیند زنی در ملأ عام مورد تجاوز قرار می‌گیرد. ما احساس می‌کنیم به نوعی وظیفه داریم علاوه بر آن که خود باید به شایستگی رفتار کنیم، دیگران را نیز از ارتکاب به کارهای ناشایست به همنوعان خود باز داریم». کوک اگرچه این وظیفه را بر عهده‌ی همه‌ی انسان‌ها می‌داند، اما حسرت می‌خورد که چرا نامی برای این وظیفه وجود ندارد: «در زندگی روزمره ما نامی برای این وظیفه نداریم. هنوز به تدوین کلی مواردی که باید آن را به کار بریم و شرایطی که از انجام آن معافیم نپرداخته‌ایم».

مایکل کوک اما در متون اسلامی به کنکاش پرداخته و به وجود چنین نام و عنوانی در تعالیم اسلامی واقف است. «اسلام نام و تعالیمی ویژه برای چنین وظیفه اخلاقی گسترده‌ای دارد و نام آن امر به معروف و نهی از منکر است». وی بر آن می‌شود تا در خصوص این موضوع در اندیشه اسلامی به تحقیق بپردازد. ۱۷۰۰ کتاب و مقاله می‌بیند، با متفکران اسلامی از جمله سید حسین مدرسی طباطبایی مشورت‌های بسیار می‌کند و ۱۲ سال کار مداوم در این موضوع انجام می‌دهد و سرانجام کتاب «امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی» را به رشته‌ی تحریر در می‌آورد. رسول جعفریان این کتاب را می‌بیند و ترجمه‌ی آن را پیشنهاد می‌دهد و احمد نمایی آن‌ را به شیوه‌ای بسیار روان و خوش‌خوان ترجمه می‌کند. بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی نیز این اثر را در دو جلد منتشر می‌کند.

مایکل کوک حتی جامعه‌ی امروز ایران را به تصویر می‌کشد و این‌گونه از آن سخن می‌گوید: «ایرانی متدینی که در کنار چند زوج جوان در چله تابستان کوه‌های شمال تهران را در می‌نوردد، وظیفه‌ی سنگینی برای امر به معروف را برای خبرنگاری امریکایی چنین تعریف می‌کند: صبح بدی است؛ دختران با کلاه بیس‌بال با آرایش کامل و بدون حجاب مناسب از این جا بالا می‌روند. این کار کثیف و غم‌انگیزی است. اما ما باید آماده باشیم برای خدا جان ببازیم».

مایکل کوک برای ترسیم دقیقی از ماجرای امر به معروف و نهی از منکر در جهان اسلام، این‌گونه حتی روزنامه‌های ملل اسلامی را نیز تورق کرده و از خلال آن، ترسیم دقیقی از این فریضه‌ی الهی به دست داده است. تحقیقی که با ارجاع‌های مکرر و همچنین ترسیم فضاهای جزئی، بسیار عالمانه و نکته‌بینانه می‌نماید. تحقیقی که می‌تواند به مذاق جوامع اسلامی نیز خوش‌تر آید. چرا که: «خوشتر آن باشد که سِرّ دلبران/گفته آید در حدیثِ دیگران».