مترسک

سلام
شعر مترسک، با خطاب قرار دادن این موجود مظلوم، و مبرّی کردن او از ویژگیهای منفور، آغاز می شود:
مترسک 
خدای ترس و وحشت نیستی 
نه خون آشام این دشت 
نه یک گرگی 
دریده بره ای از لذت و خشم ...
و تا بند پایانی به همین تبرئه می پردازد.
و در بند پایانی شعر است که ماهیت اصلی مترسک را نشان می دهد، ماهیت مسیح وار او، و فدای خود برای نجات دیگران:
تو آن آغوش بازی 
برای پوپک و (سار و)
قناری...
که ظاهراً کلمه ای در سطر میانی جا افتاده، و بلحاظ سلامت وزن می توان واژه ای مثلاً (سار) را اضافه کرد... (هرچند که این شعر نیمایی رو در این مقال از نظر وزن مورد بررسی قرار ندادیم).
به هرحال باید به شاعر برای سرودن این شعر ساده اما پر رمز و راز تبریک گفت

از میانِ نمادهایی که دلالت‌هایِ گاه‌ـ‌و‌ـ‌بی‌گاهی به حالتِ تنهایی می‌کنند، در مترسک قرائن ِ مثال‌‎زدنی و جالبی وجود دارد. متونِ بسیاری او را به شکل‌هایِ مختلف تصویر کرده‌اند؛ هم به صورتِ موجودیتی وهم‌آلود، سیاه، دروغین و زائد، و هم به شکل ِ واسطه‌ای مفید و کارآمد؛ نوعی آفرینش ِ غریب و خیال‌انگیز. از دور، ما او را در حالی می‌بینیم که با دست‌هایِ باز و قامتِ صاف، ایستاده و همین حالتِ غیرعادّیِ ایستادن، ماهیتِ او را برای‌مان معلوم و وجودش را برای‌مان تشخیص‌پذیر کرده است. این شکل و شمایل، درونِ مزرعه، باید برایِ پرندگان آدمی را تداعی کند که یک‌تنه حراست از زمین را به عهده گرفته. او با دستِ خالی در زمین فرورفته. در طرّاحی ِ او جزئیاتِ بسیار معنی ندارد. او با یک مجسّمه یا منظره‌ای پرداخته و چشم‌نواز فرق دارد. اجزایِ چهره‌اش چندان دقیق نیست؛ گاهی دو چشم است و یک دهان و گاهی هم یک بینی. در دلِ ظلمانی‌ترین شب هم دست از وظیفه‌اش نمی‌کشد، مکان‌اش را ترک نمی‌کند، و حتّا چشم از جایی که او را گذاشته‌اند برنمی‌دارد. به منظوری خاص و برایِ نقطه‌ای خاص ساخته شده و ساعیانه محل ِ استقرارش را می‌پاید. سخت‌کوشی ِ مترسک همآوردِ تنهایی ِ او ست. می‌دانیم که: «جای‌اش را ترک نمی‌کند، چون نمی‌تواند. سخت‌کوشی ِ یک ناتوان: مکثی جاودان.» امّا مگر مترسک چیست؟ تجسّدِ دانش ِ ما از کلاغ و چشم‌اش آن‌جور که به ما می‌نگرد. و مگر کدام کلاغ ما آدم‌ها را در «مکثی جاودان» بازشناخته است؟ اگر این ماجرا به شکست منتهی شود، اگر عملکردِ مترسک ناموفّق باشد و کلاغ‌ها گستاخانه مقابل ِ چشم، یا حتّا رویِ بَر و دوش‌اش نشسته و پیروزمندانه قارـ‌قار کنند و دانه برگیرند، آیا نشانه‌یِ خوشایندی برایِ آن نیست که ما موجوداتی متحرّک و پویا هستیم و کلاغ این وجهِ تمایز ِ ما و مترسک را بازشناخته است؟ مترسک کاملاً بی‌خطر است. و این همان چیزی ست که کلاغ نباید بفهمد. درباره‌یِ مترسک رازی هست که کلاغ نباید به آن پی ببرد. کلاغ چطور نمی‌فهمد؟ ما چطور نمی‌فهمیم؟

مترسک چیست؟ خود را در آینه‌یِ ذهن ِ کلاغ دیدن، یا ذهن ِ کلاغ را همچون انعکاسی از حیوانیتِ رخوتناک و زمختِ ذهن ِ خود به حساب آوردن؟

مترسک هنر ِ بازنمایی ِ تعذیب است، هنر ِ ترساندنِ کلاغ از طریق ِ رسوخ به خیالِ کلاغ، هنر ِ رَماندنِ پرندگان؛ از طریق ِ بازمصوّرسازیِ یک تجربه‌یِ ناخوشایند و پرت کردنِ آن تجربه به یک زمینه‌یِ بی‌ربط؛ مترسک هیچ آسیبی به کلاغ نمی‌رسانَد، امّا برخی نشانه‌ها حاکی از آن است که می‌رسانَد. یا لااقل بهتر است، و ما از کلاغ انتظار داریم که این‌طور فکر کند. از این طریق اتّفاق ِ بامزّه‌ای می‌افتد: کلاغ به جایِ مترسک فکر می‌کند (کلاغ فکر می‌کند و می‌انگارد که مترسک فکر کرده است). در واقع، مترسک فقط آنجا ـ هست، بی‌آنکه قصدی و خیالی برایِ ترساندن داشته باشد. امّا کسی که او را آنجا گذاشته خیال می‌کند که کلاغ‌ها خیال می‌کنند که مترسک خیالی دارد برایِ آسیب رساندن به متعدّیانِ ناموس ِ مزرعه. ربطِ مترسک به آدم فقط این است که آدم او را آنجا نصب کرده. ربطِ مترسک به کلاغ این است که با دیدن‌اش کلاغ‌ها یادِ رویارویی ِ محتوم‌شان با انسان می‌افتند، اگر که خواهانِ دانه اَند. مترسک فقط یک پیام است؛ یک خط و نشان. تصمیم با خودِ کلاغ‌ها ست. کلاغ‌ها آزاد اَند.

ما گُم می‌کنیم که مخاطبِ اصلی ِ هنری ـ که مترسک باشد ـ کیست. یا به عبارتِ دیگر، اگر بشود این مسئله را در قالبِ یک سؤال مطرح کرد، می‌توان پرسید؛ چرا این موجودِ رَماننده و هولناک این‌قدر بی‌آزار و ژولیده، همچو ژولیدگی ِ یک سرگشته، ظاهر شده است؟ بی‌آزاریِ مترسک را آن لباس ِ ژنده و گشادی که بر تن‌اش کرده‌اند می‌گوید. انگار فقط به قدر ِ سهم ِ خود بخواهد، از لباس، از جا، از شکل، از جهت. سرش رو به خورشید است و آغوش‌اش باز، همچو اسیری تسلیم که دستان‌اش را گشوده، یا کارگر ِ بی‌خیال و بی‌چیزی که هر دو دست‌اش را از دو طرف، به تخته‌الوار ِ پشتِ سرش تکیه داده است. گردن‌اش را کمی کج کرده و به عقب بُرده. نگاهِ شیطان و بازیگوش‌اش انگار دعوتی ست به صلح ِ بی‌شیله‌ـ‌و‌ـ‌فریب. گاهی اوقات هم لبخندی به لب دارد و چشمانی درشت و خیره به دوردست، که با اندکی دستکاری، به هیأتِ یک دلقکِ بازیگوش درمی‌آید (و بازیادآوریِ مصائبِ یک دلقک). خلاصه که، با معیارهایِ سلامتِ اخلاقی، یک کولی ست، یک آواره‌یِ دوست‌داشتنی، یک تسلیم ِ محض، یک شوریده‌یِ متواضع. کسی او را به چهره‌یِ یک عارفِ دوره‌گرد ساخته تا برایِ کلاغ‌ها تجلّی ِ یک دشمن باشد. عجیب نیست اگر فکر کنند که واقعی ست: نشانه‌ای را به کار می‌گیرند، و پس از این‌که به تناوب در متن‌اش قرار گرفت و جزئی از بدنه‌یِ زندگی شد، به این خیال می‌روند که: «بله! چیزی در این مترسک واقعی ست.» و کم‌کم کُل‌اش را باور می‌کنند. او آزمون‌ها را یکی پس از دیگری از سر گذرانده. کلاغ‌هایی هستند که او را باور کرده‌اند، انسان چرا او را باور نکند؟
(بخش انتهایی این مقاله از مجله ی اینترنتی هزارتو_ میثم صدر)
تندرست و شاد باشید