عقل کل

سلام
زیر کامنت سبز بانو عجم، خطی نوشته بودید که زبان قلمتان آرکاییک است. چند شعر از شما را خواندم تا جایی برای نوشتن که از دیگر جاها برایم راحت تر بود، پیدا کنم. و بالاخره به " عقل کل " رسیدم. ابتدا در مورد بحث زبان در شعر خدمت دوستان این صفحه عرض کنم که معمولا سه شکل زبان شعر را از این منظر می توان نام برد:

۱- زبان محاوره ( که زبان کوچه و بازار است )

۲- زبان معیار ( که زبان اداری و رسمی ست. )

۳- زبان آرکاییک ( که زبان نوشتاری و گفتاری ست که به علل فراوان تا حدودی کمرنگ شده و به اصطلاح قدیمی ست. )

......

آرکاییک را هم در حوزه ی نحو و هم در قلمرو واژگان و یا هر دو می توان اعمال نمود. این کار به خودی خود نه خوب است و نه بد. بلکه باید ببینیم حرف شاعر چیست و آیا گفتن آرکاییک به آن کمک کرده است یا خیر؟
مثلا در شعر زمستان زنده یاد اخوان، اگر زبان شعر معیار یا محاوره بود، نمی توانست آن اثرمندی را داشته باشد:

نگه جز پیش پا را، دید نتواند
که ره تاریک و لغزان است
وگر دست محبت سوی کسی یازی
به اکراه آورد دست از بغل بیرون
که سرما سخت سوزان است ....


اما در شعرهای زنده یاد فروغ، موقعیت محتوایی شعر زبان محاوره و معیار را می طلبد.

در مورد " عقل کل " هم این یک اصطلاح بسیار کاربردی ست به خصوص در کلام و فلسفه و همین طور رمان نویسی. پیش از سقراط هم این اصطلاح برای علت و خالق آفرینش در نظر گرفته می شد. و برخي از فلاسفه معتقد بودند یک عقل کل در کار ساختن و پرداختن هستی ست، اما عده ای آن را مادی می دانستند ( آب ، هوا ، اتم ، پاگماد و ... ) و برخی آن را فرامادی( خدا ، خدایان ، عشق ، شعور و... )

اما عقل کل در این سروده، داستان دیگری دارد. و به خودشیفته ها بر می گردد. چند روز پیش بین زن و مردی از فامیل بحث شد و طبق معمول دعوا به محضر مبارک مانای کچل آورده شد. علت اصلی دعوا خودشیفتگی مرد بود. و زماني که از ایشان چند سوال کردم، متوجه شدم بیش از حد گل نرگس تشریف دارد. تصمیم گرفتم در مورد نشانه های خودشیفتگی مطلبی بنویسم. سیزده نشانه را درآوردم. اما جای قشنگ ماجرا زمانی بود که فهمیدم از آن سیزده مورد، خودم به دوازده موردش مبتلام و با پررویی تمام برای دیگران در حال نسخه نویسی ام !!!😅😅😅

شاید علت هایی و اسبابی فراهم آید که ما یا با تلاش یا با شانس، به پله هایی بالاتر از دیگران در برخی زمینه ها برسیم. همین باعث می شود که در ما حباب " خودفیل پنداری " ایجاد شود. و برای دیگران خود را عقل کل بدانیم. لحن و لهجه ی شعر خسرو نازنین در اینجا البته طنز است و شاید اگر از اوزان معمولی تر مثنوی یا اصلا از قالب دیگری استفاده می کردند، تاثیر به مراتب بیشتری پیدا می کرد. با این حال سه خصیصه را در این اثر نمی توان نادیده انگاشت:


۱- فروتنی شاعر، که اگرچه به کنایه و تعلیق سخن گفته، اما انگشت اشاره ی شعرش را به سمت خود گرفته. و این عقل کل، راوی ماجراست و متکلم وحده.

۲- نظر به این که راوی در تمامی ابعاد، مدعی دانایی و اشراف است ( سیاست، ادبیات، عرفان، تاریخ، جامعه و .. ) به وضوح می توان منظور مستتر شاعر را متوجه شد. و اتفاقا آوردن واژه ی " مستتر " ( استتار شده، پنهان ) را نیز در استخدام همین منظور می دانم.

۳- برخلاف نظر برخی دوستان، شعر دستکم در اینجا زبان آرکاییک پررنگی نداشت. و کلمات آن چندان غریب و قدیمی نبودند. در چند سطر قبلی که خواندم، شاعر کمی پا را فراتر نهاده بود اما همان ها هم اولا لازمه ی شعر بود و با محتوای اثر تناقضی نداشت. دوما یکی از رسالت های ادیب، نکوداشت و نگهداشت زبان است و خسروی ناب ما نیز دقیقا در حال انجام همین وظیفه. و این مساله را باید به فال نیک گرفت.

سپاس از حوصله ی عزیزان
مانا