ستایش سنگ

ضمن درود و احوال پرسی از دوستان ابتدا در مورد شعر کوتاه عرض کنم که به خصوص پس از آشنایی شاعران پارسی با شعر هایکوی ژاپن، این مدل از شاعرانگی در ایران نیز کم کم جای خود را باز کرد. هرچند که بنده و برخی از دوستان معتقدیم شعر کوتاه، ادامه ی همان قالب "قطعه" در شعرهای کلاسیک است.

یکی از علت هایی که کمتر شاعران ما در شعر کوتاه توفیق حاصل کردند این بود که کم بودن کلمات و عبارات، سبب ساز شعر کوتاه نیست. بلکه برای این کار، دو آیتم را باید در نظر گرفت. یکی فشرده سازی و کمپرس کلمات است. برای اینکه با کمترین واژه ها، بیشترین معنا را برسانند. آشپزها می دانند، یک سُس کره ای هست که یکی دو قطره از آن برای تند کردن یک قابلمه غذا کافی ست. در واقع شعر کوتاه نیز باید مثل همان سس کره ای عمل کند و بتواند با کمترین کلمه بیشترین تاثیر را بر جای بگذارد. بیشتر شاعران ما این کمپرس کلمات را بلد نیستند. و از عهده ی آن ناتوانند. دومین مشخصه شعر کوتاه دو قسمتی بودن و مقارنه ی آن دو قسمت است. یعنی یک قسمت کاشت و دیگری برداشت است. که البته می توانند جابه جا هم بشوند. یعنی اول برداشت را انجام داد و سپس به کاشت اشاره نمود. ( دقیقا مثل بحث نتیجه و قضیه ی اول و ثانی در منطق )
کاشت و برداشت در شعر کوتاه چنین است که قسمت اول را شاعر بیان می کند و ذهن مخاطب گرم می شود و آماده ی پذیرش قسمت دوم می گردد. اما این به معنای عدم غافلگیری مخاطب نیست بلکه قسمت دوم باید مخاطب را سورپرایز کند و شاعر بهترین گزینه و شاعرانه ترین نتیجه ی ممکن را از همان قسمت اول بگیرد.

خوشبختانه خانم افسانه نجفی هم در قسمت کمپرس کلمات و هم در قسمت ایجاد پل بین کاشت و برداشت در شعر کاملا موفق عمل کرده است. با هم مرور می کنیم:

کاشت:

بدرود گفت دلم
بهشت را
با هزاران شوق!!!


در اینجا شاعر اعتراف می کند که با وجود شوقی که به بهشت داشته است، آن را بی خیال شده. حال برای مخاطب درباره ی چرایی و چگونگی این اتفاق سوال پیش می آید و درست همین‌جاست که شاعر، در قسمت " برداشت " ، زیباترین پاسخ ممکن را ارائه می دهد:

دیدار تو
تنها گناهی بود
که به بغض خدا
می ارزید...


این دقیقا ساختار منطقی و دقیق یک شعر کوتاه است که بتواند هم به لحاظ وجهه ی ظاهری و هم از نظر محتوای مطلب، کار را به درستی و چیره دستی پیش ببرد. و افسانه دستکم در این شعر، عملکردی بی ایراد داشته است. شعر البته باز هم قابلیت واکاوی دارد. مثلا تعریف " گناه " در این شعر که تعریفی نوافلاطونی ست و صد البته عرفانی. ترکیب " بغض خدا " که شاید " خشم خدا " یا " غیظ خدا " به نظر متشرعانه تر و منطقی تر می آمد، اما بغض خدا خبر از عشق متقابل خدای ابراهیم و شوق او به بندگانش می دهد. و تحریک " غیرت الهی " را موجه تر می نماید. که در داستان یوسف(ع) نیز وقتی یعقوب از هجران فرزند، جان به لب شد، جبرئیل بر او صیحه زد که " ای یعقوب ! تو یوسف را از خدایت دوست تر داشتی و خداوند باری تعالی غیور است."

و هم در جایی حافظ از " برق غیرت " صحبت نموده که :

عقل می‌خواست کز آن شعله چراغ افروزد
برق غیرت بدرخشید و جهان برهم زد

مدعی خواست که آید به تماشاگَهِ راز
دست غیب آمد و بر سینهٔ نامحرم زد

.....

راستی: امروز مانا ۴۵ ساله می شود. دیگر پیرمرد واقعی شدم. اگر شاعر گرامی این صفحه اجازه دهد، همین جا شمع ها را فوت کرده و همین نقد را به عنوان کیک تولدم به دوستان خوب ناب تقدیم می کنم.

مانا
سی مهر ۱۴۰۳
کرمانشاه