خیال واهی

درود بر آقای غفاری عزیز. شعر زیبا بر وزن «فعلاتُ فاعلاتن فعلات فاعلاتن» که یادآور غزل سعدی‌ست به مطلع:
اگرم حیات بخشی وگرم هلاک خواهی
سر بندگی به حکمت بنهم که پادشاهی
من اگر هزار خدمت بکنم گناهکارم
تو هزار خون ناحق بکنی و بی گناهی (الی آخر)
و در بیت یکی مانده به آخر و بیت آخر دو مصراع از غزل دیگری از شیخ سعدی تضمین شده است. در شعر زیبای شما مشکلات ریز وزنی هست که با کمی عنایت درست می‌شود.
حالا چیزی هست که در قلبم بود اما جایی نگفته بودم. اختیار شاعری قلب را ممکن است بشناسید: جابجایی یک هجای کوتاه با یک بلند یعنی مثلا تبدیل «_ ل» به «ل _». علمای عروض قلب را عمدتا در تبدیل مفتعلن به مفاعلن و برعکس مجاز می‌دانند و درباره جواز آن در بقیه موارد اختلاف وجود دارد. یک چیزی که دربارهٔ قلب گفته می‌شود این است که قلب حتما باید در «رکن» اتفاق بیفتد و مثلا در محل برخورد دو رکن مجاز نیست مگر در رباعی. از نظر من این سخن، تحکم محض است: چیز مقدسی درباره وزن رباعی وجود ندارد! چرا باید فرض کنیم فقط و فقط در وزن رباعی قلب در محل برخورد دو رکن مجاز است و در صد‌ها وزن عروضی دیگر مجاز نیست؟! حالا چرا این را گفتم؟ در برخی اوزان «قلب» بین رکنی اختلالی بسیار ضعیف تر ایجاد می‌کند تا در رباعی و در رباعی اثر قلب شدیدتر به گوش می‌رسد.
حالا همین «فَعَلاتُ فاعلاتن» را در نظر بگیرید. اگر در محل برخورد دو رکن (...تُ فا...) جای دو هجا عوض شود تبدیل می‌شود به «فعلاتن فعلاتن»(این اتفاق در همین شعر شما گاهی رخ داده است). واقعیتش را بخواهید من نمی‌توانم قبول کنم تبدیل «مفتعلن مفتعلن» به «مفاعلن مفاعلن» مجاز باشد اما تبدیل «فعلاتُ فاعلاتن» به «فعلاتن فعلاتن» در هر شرایطی غیرمجاز قلمداد شود (گوش من اولی را راحت تر از دومی حس می‌کند اما اولی مجاز است و دومی غیر مجاز).
شاید درباره این دغدغه مطلبی نوشتم و نظر اعظای سایت را جویا شدم. واقعا مبحث قلب در شعر به شدت گیج کننده است و به نظرم اصلا قواعدش «خود-سازگار» و منطقی نمی‌نمایند.