تپشِ سبز

بسم الله الرحمن الرحیم

با سلام و عرض ادب

در خصوص چهارپاره ی (تپش سبز) از بانو کاسیانی با هم صحبت می کنیم. چهارپاره قالب شعری است که هر بند شامل چهار مصرع با قافیه الزامی در مصرع دوم و چهارم و مجزا در هر بند است.

در بند نخست قوافی عبارتند از چشمه سار، خوش تبار، سبزه زار
در بند دوم : عاطفه ردیف و قوافی سبز و نبض
در بند سوم : آرزو و جستجو
در بند چهارم : بیا، را

در بند دوم سبز و نبض قافیه قرار داده شده است که از نظر املایی مطابق با قوانین قافیه نیست چرا که هر دو جنبه دیداری و شنیداری را برای قافیه الزامی شمرده اند. اما با توجه به اینکه ردیف عاطفه را در این بند داریم و قوافی در پشت ردیف پنهان شده اند، این خطا چندان به چشم نمی آید به ویژه آن که عاطفه از ردیف های پرکاربرد مثل فعل (است) نیست که به راحتی در ذهن مخاطب بماند. لذا تکرار عاطفه به عنوان ردیف موسیقایی زیبایی ایجاد کرده است.

در بند نخست قافیه در مصرع اول و دوم و چهارم آمده است که شاعر با آوردن قافیه در مصرع نخست شعر، با غنای موسیقی قافیه سعی در جلب توجه مخاطب در ورودی شعر داشته است.

در بند چهارم (ا) به تنهایی مبنای قافیه قرار گرفته است و یک مصوت بلند محسوب می شود. اگرچه از نظر قوانین هیچ ایرادی به آن نیست اما سروران گرانمهرم توجه می کنند فقدان ردیف و تکیه کردن به مصوت بلند (ا) در قافیه باعث شده، موسیقایی کناری در بند چهارم نسبت به سایر بندها ضعیف تر به نظر برسد.

شعر در بحر مضارع مثمن اخرب محذوف(مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن) سروده شده است. که سابقاً در خصوص آن توضیح بسیار داده ایم. گفتیم به منظور نشان دادن توالی ارکان این وزن را به صورت زیر بازنویسی می نماییم:
مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل

اگر اختیار تسکین را بر رکن دوم وزن بالا اعمال کنیم خواهیم داشت:
مستفعلن فعولن مستفعلن فعل

و اگر اختیار مراقبه را بر رکن دوم وزن بالا اعمال کنیم خواهیم داشت:
مستفعلن فعلات مستفعلن فعل

اما تقطیع و اختیارات استفاده شده در چهارپاره :

آبی تر از/ تمامِ ت/پش های چش/مه سار : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل
رؤیایِ نا/بِ عطرِ چ/من های خوش/ تبار : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل
درمانِ تش/نگیِ ب/لوغِ بها/ر و بوس : مستفعلن فعلات مستفعلن فعل
غربت گرف/ته بی تو ق/دم های سب/زه زار : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل


در بند نخست مصرع سوم، تشنگی را می توان مشدد خواند یا بدون تشدید. اگر بدون تشدید بخوانیم مجبوریم اختیار اشباع را بر هجای آخر اعمال نماییم. همانطور که سابق توضیح داده شده است اشباع آن است که هجای کوتاه آخر واژه را اندکی کشیده تر تلفظ کنیم تا آن را مطابق وزن هجای بلند محسوب نماییم.
: تش نِ گِ یِ : ب ک ک ب(اشباع) (ب : هجای بلند، ک : هجای کوچک )

و در این صورت همچنین از قاعده ی مراقبه سود جسته است.
و مراقبه نیز سابق گفتیم هر گاه دو هجای کوتاه پشت سر هم قرار گیرد شاعر می تواند هجای کوتاه نخست را با هجای بلند قبل از آن جا به جا کند. و در این وزن اگر در رکن دوم مراقبه را اعمال نماییم مثل آن است که به جای مفاعلُ از فعلاتُ استفاده نماییم.

درمانِ تش/نگیِ ب/لوغِ بها/ر و بوس : مستفعلن فعلات مستفعلن فعل

می بینیم که با اعمال مراقبه به این صورت که بنده توضیح دادم مصرع بسیار خوش آهنگ است و هیچ اشکالی نیز ندارد. بنابراین اگر یک قاعده ای را پذیرفتیم، به این نکته هم توجه داشته باشیم که قاعده معمولاً همه جا جواب می دهد و این طور نیست که بخواهیم آن را صرفاً بر دایره مجتلبه زائده مزاحفه معطوف بدانیم. بلکه تنها کمی خوش سلیقگی در نحوه استفاده از آن می بایست به خرج دهیم.

اگرچه بنده شخصاً ترجیح می دهم تشنگی را بدون تشدید بخوانم اما این مصرع را می توان با تشدید روی تشنگیّ خواند و در این صورت دیگر نیازی به اعمال اختیار مراقبه نیست
درمانِ تش/نگیّ ِ ب/لوغِ بها/ر و بوس : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل
در این مصرع هجای پایانی واژه ی بلوغِ نیز بنا به اختیار اشباع می بایست بلند محسوب شود.
ب لو غِ : ک ب ب


نقشِ نجی/بِ نازِ ن/گاهت ببین/ هنوز : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل
مانده میا/نِ قابِ د/ل ای آرزو/ی من : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل
پیوندِ عا/شقانه ی/ دل هایمان/ همین : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل
تنهاترین/ خیالِ خو/شِ جستجو/ی من : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل

در بند دوم نیز هجای پایانی واژه (نقشِ) در مصرع اول، هجای پایانی واژه (مانده) در مصرع دوم، هجای پایانی واژه ی (خوشِ) در مصرع چهارم قاعده اشباع استفاده شده است. در مصرع دوم از اختیار زبانی همزه ی وصل در عبارت ( دل ای = دِ لِی = ک ب) سود جسته است.

در انتظا/رِ رویشِ/ گل های غم/ بَری : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل
گلدانِ دل/نوازِ ص/فا خشک شد/ بیا : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل
از چشمِ سق/فِ دل، غمِ/ تب دار می/ چکد : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل
کم کن بها/نه های د/غل بازِ در/د را : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل

بی تو همی/شگی ست غ/روبِ شکو/فه ها : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل
ای بی ریا/تر از نف/سِ سبزِ عا/طفه : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل
چشمِ تو شه/رِ نور و ر/سیدن به خن/ده هاست : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل
برگرد! رو/حِ باکره /ی نبضِ عا/طفه : مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل

اما یک نکته هم در خصوص صنایع بدیع صحبت کنم. گویا شاعران زیادی در گذشته بوده اند که در صنایع افراط می ورزیده اند. یا اشعاری بدون نقطه یا بدون الف می سروده اند یا سعی می کرده اند ذوبحرین بسرایند یا مثلاً در جناس ها خیلی تفریط داشته اند. دوستان عزیز من راز ماندگاری اشعار در معانی است از اصل غافل نشویم. از پوسته عبور کنیم به مغز برسیم گویا خیلی از شاعران نیز احساس پوچی می کنند چون احساس می کنند تمام حرف ها را گذشتگان گفته اند و هیچ حرفی برای گفتن نمانده است. دوست عزیز من که فکر می کنی حافظ و سعدی و گذشتگان تمام حرف ها و معانی را گفته اند و هیچ حرفی باقی نمانده است، از شعر اجتماعی غافل نشو. برای مردم زمان حال حاضر خودت شعر بگو. برای حال دل امروز خودت و مردمت. ایمان دارم دست خط هر کسی منحصر به خود اوست. هر انسانی حرفی است تازه و نو از جانب خداوند یگانه

با تشکر از مطالعه
تابنده باشید به مهر