کز کرده

سلام و عرض ادب
اولین نشانه‌ای که (پس از ساخت‌وسازهای زبانی) یک شعر را نامتعارف می‌نمایاند، نگاه تازه یا دگرگونه‌ای است که شاعر به اشیاء و طبیعت (پیرامون) می‌اندازد... اما آن‌چیزی که یک شعر را افراشته میکند، رفتار ˝متحرک و منسجم˝ شاعر با اشیاست. در جهان اشیا نظام نمادین وجود دارد که رابطه‌ی مستقیم با ذهن شاعر و جهان پدیده‌ها دارد و گویی معنای تمام هستی را در دیدگان می‌ریزد. گریز رندانه‌ی شاعر از سطح و افتادن در عمق شعر، نیازمند ”تصاویر ماورایی“ است؛ در این شرایط است که شاعر می‌تواند از سطح اشیا سکویی برای پرتاب ذهن بسازد.
گرچه لازمه‌ی هر شعر بدیع و باطراوت، نگاهِ نونهفته در آن است اما اگر این نوع نگاه در رفتاری دگرگون و منسجم به تصویر درنیاید، سویه اصلیِ تازگی رنگ میبازد. گاه اشعاری میخوانیم که در آن‌ها شاعر پیرامون را دگرگونه در جانِ واژه ریخته است اما رفتاری که در بیان نهایی با اشیا دارد، تازه و متحرک نیست و واژگان در پیوندی خشک و مبهم یا نامربوط و معلق در هوا سرگردان میمانند. درواقع با صرف روی‌هم‌ریختنِ آشفته و بی‌تناسب اشیا در هیئت واژگان، شعر پدید نمی‌آید بلکه نوعی «همآواییِ واژگانی» و «هم‌پوشانی تصویری -معنایی» در ”ساختاری منسجم“ است که زبان را به‌سوی شعر میکشاند. بنابراین میتوان گفت: در بی‌نظمیِ اشعار نامتعارف نیز نوعی نظم وجود دارد که باید هم در فرم ساختاری شعر شکل بگیرد و هم در بافتار محتوایی.
بطور خلاصه: ((شاعر باید بتواند جهان اشیاء و طبیعت پیرامون را به آشوب بکشاند و سپس با مدیریتِ آشوب از دل این اغتشاش نظمی نوین پدید آورد.))
جهان شعری محمدرضا آزادبخت مانند پنجر‌ه‌ی شفافی که از درونش بتوان چیزهای واقعی بیرون از آن را مشاهده کرد نیست... شعر او به مثابه انگارش اوست؛ نه اندیشگی و جهان‌بینی‌اش.
از دهلیزهای معناییِ شعر پیداست که تخیل او از مفاهیم بزرگ، به جزئیات کوچک تغییر جهت داده است! در واقع از معناگریزی به مفهوم‌گرایی و از تصور به ادراک میرسد؛ منتها به‌شکلِ گسسته و چراغ‌خاموش. به تعبیری در شعر او: معنا و بی‌معنایی و پرمعنایی، مدام درحال نزاع هستند. البته ناگفته نماند که این متن از نظر ساختار فرم و زبان هنوز به بلوغ کافی نرسیده است... که در ادامه به آن اشاره خواهم کرد. به هر حال اول باید این سبک نوشتاری که تاحدودی نزدیک به «ادبیاتِ ماکسیمالیسم» است را شناخت تا بعد بتوان با جهان آن ارتباط برقرار کرد. (اگر عمری بود در نقدهای بعدی راجع‌به این مکتب و دیگر مکاتب ادبی غرب خواهم گفت)

شعر و سلامت زبان:
نقادان عدم سرپیچیِ بی‌مورد از دستور زبان مگر در جهت آشنایی‌زدایی یا برای انجام بازی‌های زبانی هدفمند و شاعرانه را از تعابیر سلامت زبانی می‌دانند.
اما تعریف دیگر سلامت زبانی، سلامت طبیعی زبان در هر متنی است (اعم از شعر و نثر)؛ یعنی کاربرد درست کلمات از نظر معنا و تداعی. در این نوع سلامت زبانی: جمله‌بندی صحیح، روابط معقول کلمات، همنشینی درست واژگان، و رعایت قواعد نحوی-زبانی مدنظر است. سلامت زبانی، مخاطب را با “جان شعر“ و “آن شاعرانه“، بهتر و سریع‌تر روبرو میکند و شعر را از پیچیدگی‌های غیر منطقی و ابهام کلامی دور میسازد؛ ((ابهامی که خودساخته نیست و کاملا اتفاقی - تصادفی - غیرضروری وارد متن میشود.))
ابهام همیشه ابزاری برای پیشبرد شعر محسوب می‌شود... اما به‌شرطی که از جنس پیچیدگیِ فرمی و ساختاری باشد، نه گنگی در بیان.
نکته: وقتی شاعر زبان را خوب بفهمد، میتواند از ظرفیت‌های آن به‌خوبی بهره‌مند شود. درست است که مخاطب باید تاحدودی از درک ادبی و شناخت شعری برخوردار باشد اما شاعر نیز باید بتواند رابطه‌ای که در ذهن دارد را به خوانند‌ه‌ی شعر بدرستی انتقال دهد.
نکته‌‌ مهم دیگری که باید به آن اشاره کنم منطقِ شاعرانه است؛ اگر متن از منطق درونی تهی باشد، به مهمل‌گویی و ضعف در ساختار دچار خواهد شد. در منطق شاعرانه، ارتباط عناصر تجربی و بیرونی اهمیت چندانی ندارد بلکه مهم ساختن نخ‌های ارتباطی، فرمی، معنایی و تصویری‌ست که باید بتواند ذهن مخاطب را به‌صورت موقت و قراردادی قانع کند. منطق درونی، منطقی یکسان و از پیش تعیین‌ شده نیست و این امکان وجود دارد که هر شعر از منطق خاص خود پیروی کند. ((حتی آثار سورئال نیز منطق سورئالیستی خود را دارند! به‌طوری‌که شبکه‌های پیچیده‌ی تأویل و تفسیر آن جز با دست یازیدن به منطق سورئالِ متن به گونه‌ای دیگر امکان پذیر نیست. درواقع سورئالیسم نیز ذات اولیه واقع‌گرایانه خود را حفظ میکند و فراواقعیت در همین بستر شکل میگیرد.)) در عین‌ حال این منطق درونی و به‌واسطه‌ی آن زنجیره اتفاق‌ها باید بگونه‌ای پی‌ریزی شوند که قابل درک باشند و امکان ارتباط و همراهی خواننده با متن را سلب نکنند؛ وگرنه توالی اتفاق‌ها مکمل جهان شعر نخواهند بود! چرا که ضعف در این مقوله به ضعف در فرم و ساختار می‌انجامد و باعث گنگی اثر میشود.
بنابراین به شاعر پیشنهاد میکنم: در ابتدا ذهنش را متمرکز کند تا از منطقِ رابطه‌های معنایی اثر خاطرجمع شود، و سپس با رعایت ایجاز به سراغ انسجام زبانی و متنی برود.
«اغلب منتقدان ادبی مفهوم انسجام را مفهومی معنایی می‌دانند که از طریق نشانه‌ها و عناصر زبانی، میان اجزای سازنده‌ی متن ارتباط معنایی ایجاد میکند.
به قول مایکل هلیدی: ”انسجام، زمانی برقرار می‌شود که تعبیر و تأویل یک عنصر در متن به ترجمان دیگر عناصر وابسته باشد؛ یعنی یک عنصر مرجع عنصر دیگر شود... بطوری‌که درک معانی در ارتباط با ارجاع عناصر متن به یکدیگر فهمیده شوند.“ در واقع انسجام، امکانی‌‌ست برای پیوند برخی ساخت‌ها با عناصری که قبلا آمده‌اند یا می‌آیند. بنابراین هر جا که فهم یک عنصر نیازمند احاله به عناصر دیگر باشد، انسجام وجود دارد. میتوان گفت: شعر، واحد زبانی و معنایی است که میان اجزای آن اتصال و ارتباط منطقی وجود دارد و اساسی‌ترین عامل آفرینش شعر انسجام است.»
بطور کلی بهترست دوستان برای ارسال شعر عجله نکنند و قبل از هرچیز چندین بار شعرشان را بخوانند، چکش بزنند (ویرایش کنند) و بعد اقدام به ارسال نمایند.
با آرزوی موفقیت برای جناب آزادبخت گرامی و سایر دوستان

با سلام و عرض ادب خدمت استاد آزادبخت بزرگوار
نظر شخصی خود را می نویسم برداشت
و دریافتی که از شعر داشتم و گرنه من از نقد و بررسی در شعر عاجز و دانش آن را ندارم ...

با سلام
.
.
با کفش هایت قدم روی سرم بگذار
سر بالاترین قسمت بدن ماست و سروری و سربلندی ما را نشانه دارد
وقتی با کفش روی سر ما کسی قدم بگذارد یعنی بر ما احاطه دارد و ما خیلی
در مقابل آن احساس محبت داریم که حاضر می شویم با کفش که شخص با آن
راه می رود و آلودگی های هم ممکن است در خود داشته باشد چشم می بندیم
اینجا نهایت از خود بی خود شدن و همه چیز و اراده خود را به شخص مقابلمان داده ایم
دوباره شاعر می گوید

پا برروی چشم هایم بگذار
اینجا خبری از کفش نیست و شاعر پا را خطاب قرار داده یعنی بعد که با کفش وارد می شود مثل وقتی ما به خانه میزبان می رویم با کفش وارد می شویم و دم در کفش را بیرون آورده و پا به درون منزل می‌گذاریم
و اینجا شاعر می گوید که خیلی خوش آمدی و آمدنش را ستایش می کند

بعد شاعر این سطر را می آورد

هرگز نگاه مکن که چه کسی چشمهایش را
زیرپاهایت له خواهد کرد
اینجا من دو برداشت دارم یکی اینکه می گوید من این له شدن را دوست دارم و افتخار میکنم از این که زیر پای تو له شوم ...و اینکه همه را مثل من نبین و فکر نکن بقیه هم که می گویند قدم بر چشم ما گذاشتی این حرف را راست گفته باشند

به آهستگی پیشانی ام را همین لحظه بر می گردانم
ازنیمه دوم رویا روبه سمت غرور
یکراست مرا از باور خود مگیر
کسی خمیده در عکس خود ،دست درجیب

اینجا شاعر نگفته سرم را بر می‌گردانم گفته پیشانی ام را بر می گردانم
که شاید پیشانی همان پشیمانی باشد چون در سطر بعد غرورش یقه اش را می‌گیرد چون می بیند با این شکستن خود باز هم شکاف و فاصله دارد باورهایشان و او را قبول نکرده و ادامه
می‌دهد و خمیده در عکس خود دست در جیب ...اینجا سرافکنده و ناراحت و نادم می شود مثل آدم های گوشه خیابان که گاهی از تنهایی دست در جیب فرو برده اند و به دیواری خمیده اند
کسی خمیده در عکس خود می تواند این باشد که کسی( خمیده).. بر عکس چیزی که نشان می دهد و شما می بینید...

شبیه کلاه مرد شگفت زده در فراموشی

وقتی دچار هیجان می شویم..اغلب می گوییم مو به تنمان سیخ شد اینجا کلاه به نظر من همان سیخ شدن است می‌خواهد صاف و ایستادگی کلاه را برساند اما چطور مردی که دچار فراموشی شده کلاهش اینقدر تمیز و مرتب و صاف است؟
یا شاید می خواهد بگوید با اینکه او را فراموش هم کرده اند ولی او با نفس تمیز و عشق پاکش همچنان پاک و محکم ایستاده

گاهی پیش کشیده می شود،درحالت خندان
چیزی شبیه متفاوت بودن
گاهی کلام ،خودسرم می کند از شگفت یک منظور

اینجا بنظر من شاعر از کوچکترین حالت های عشقش شگفت زده می شود از خنده
یا حرف و کلامی زیبا و او این را تفاوتی می بیند و به آن دلخوش است
گاهی شایسته یک جیغ نیستم
بر زمین کوبیده از مشت یک پیر مرد

بنظر من اینجا شاعر می گوید شاید کم لطفی می بینم که شایسته اش نیستم ولی من دیده ام...( که یک پیر) اینجا به معنی (زیاد) استفاده شده
و تعداد زیاد مرد را می گوید که مشت بر زمین کوبیده اند

آمرانه در فریادم
توصیف یک تعظیم مباش
بر می خیزم پیچیده در زمزمه مخفی یک ترس

شاعر اینجا با خودش ناسازگار است می خواهد خودش را تغییر دهد
ولی بخاطر ترسی که همیشه برای از دست دادن دارد نمی تواند

سراسر شدت کشمکش یک پیرمرد
خیز بر می دارد سوی دیگر
یک گریخته از فریاد
کز کرده مرا به تاثیر سراپای خود مبر
همین جا
گاهی با کفشهایت قدم روی سرم بگذار

و او دوباره خود را تسلیم عشقش می کند چون نمی تواند از تاثیری که در وجودش گذاشته چشم بپوشد

ببخشید استاد جسارت بنده را
هر چند دست و پا شکسته بود این برداشتی که از شعر زیبا و پر احساستان
داشتم و به ذهنم رسید را گفتم بنویسم ...نمی دانم چقدر صحیح یا غلط عفو بفرمایید...


با سپاس
السلام علیک یا ابا عبدالله الحسین 🖤🥀