رخ دوست

سپاس خدای را که فرصتی دوباره داد تا بنویسم

شعری پیش رو داریم از سرکار خانم فاطمه ی شایگان با تخلص هیراب با نام رخ دوست که چند خطی در خصوص آن خواهم نوشت.
سرکار خانم شایگان مدت زیادی نیست که در سایت وزین شعر ناب عضو شده اند اما در این چند ارسالی برای سایت مشخص شده ‌شاعری مستعد و با سواد، سوار بر شعر هستند.

شعر با رکن فعلاتن که با اختیار شاعرانه و با استفاده از قانون تسکین به فاعلاتن بدل کرده در قالب قطعه با قوافی درست و وزن صحیح ارائه شده است.

💠 تسکین یکی از اختیارات شاعری است که طی آن شاعر می‌تواند یک هجای بلند به‌جای دو هجای کوتاه بیاورد؛ اما عکس اختیار تسکین (آوردن دو هجای کوتاه به‌جای یک هجای بلند) از نظر عروض‌پژوهان، صحیح نیست
شاعر مي‌تواند به جاي «فعلاتن» اوّلِ وزن «فاعلاتن» بياورد. به عبارت دیگر، شاعر می‌تواند فقط در رکن اوّلِ مصراع، به جای فعلاتن (ᴜ ᴜ - -)، فاعلاتن (-ᴜ - -) بیاورد. البتّه عکس آن درست نیست؛ یعنی نمی‌تواند به جای «فاعلاتن» از «فعلاتن» استفاده کند.



🔵وقتی یک نوشته ی موزون شعریت می‌گیرد که در آن مولفه های مختلفی در ابعاد گوناگون دست به دست هم دهند و کلام موزون را وارد ورطه ی شعر نمایند.
پس وقتی نوشته ای را با وزن و قوافی مشاهده کردیم هیچ گاه نمیشود نام شعر را بر آن نهاد مگر پارامترهای زیادی درگیر شوند تا شعریت متولد گردد.
ما غالبا در بیان تفاوت شعر و نظم، به عنصر تخیل، عاطفه، بهره‌گیری از ظرفیت‌های زبانی و استفاده از صنایع بدیعی اشاره می‌کنیم و اگر شاعر در بیان محتوای مورد نظر خود، سهم کمتری برای بهره‌گرفتن از این عناصر در نظر بگیرد، قطعا سخن او به نظم میل می‌کند و از شعر فاصله می‌گیرد با این مقدمه میرویم سراغ شعر و در ابیات و مصاریع سخن میکنیم

♦️ در بیت اول به زعم من شاعر میتوانست در مصرع دوم عبارت از آن روز را بدل به چیز دیگری کند تا حشو اتفاق نیفتد گرچه شاید تله ی وزن باعث این مگوی مکرر شده است .
باید توجه داشته باشیم، در شعر، چندمعنایی بر تک‌معنایی ترجیح دارد و اگر طرز بیان، سخن شاعر را صرفا رسانندۀ یک معنا کند، از عمق و گستردگی مفهومیِ شعر کاسته خواهد شد.
پس بهتر است در ارائه تیپیک شعر آن را لایه مند کنیم. فرصت برای برداشت های مختلف برای مخاطب شیرینی دارد که در اشعار تک بعدی کمتر به آن می رسیم.
♦️ برخلاف بیت اول بیت دوم شعریت بیشتری داشته و از صنایع زیبا استفاده ی حداکثری شده است اعم از مراعات النظیرها، تشبیه ها، حسن تعلیل
روان بودن موسیقیِ کلمات به‌ویژه در همنشینی کلمات و آوای حاصل از این مجاورت‌ها، از اصول مهم موسیقی شعر است که سرکار خانم شایگان در این شعر آن را به خوبی رعایت کرده است.
♦️ در بیت سوم اگر از اشتباه تایپی پاتوق بگذریم یکی از شاخصه های شعر این شاعر زبان به روز داشتن است که بارها در نقد های مختلف مورد واکاوی قرار داده ام و نیازی به تکرار نیست.
شاید اگر بخواهم به یک نکتۀ اساسی در این شعر  اشاره کنم
اهمیت تناسب‌ها  می باشد این لغزش‌گاه بسیاری ازشاعران است و عمدتا به مسامحه از آن می‌گذرند. ایجاد تناسب‌های هنری در شعر، از جمله توانمندی‌های شاعری است که به جزییات بسیار اهمیت می‌دهد گاهی اشعاری میخوانم که هیچ تناسبی در ابیات ندارند و فقط در بزنگاه وزن و قافیه چیزهایی بهم بافته شده است اما در شعر پیش رو یکی از نقاط قوتش همین مراعات کردن تناسب هاست

♦️ در بیت چهارم
شاعر نباید با دید دیگران به شعر نگاه کند استفاده از کلیشه
آن هم کلیشه ای که بارها و بارها از سوی شاعران مورد استفاده قرار گرفته از زیبایی و اثر بخشی شعر می کاهد علاوه بر تصاویر بکر گذر از حشو نیز باید مورد نظر شاعر باشد و همان گویی تکرار نشود وجود دوباره ی کلمه ی کوه و استفاده ی بیش از یک بار در مصرع اول این بیت از ظرافت شعر کاسته است. باید بگویم شاعر اصیل به پسند مخاطب عام نظر ندارد بلکه شعر خود را بر اساس ذوق و تجربیات و دانش  ودریافت‌های ریشه‌دار خود می‌سراید و آن را به اهل فن عرضه می‌کند و این اهالی شعر هستند که به دور از به به و چه چه های الکی شعری را نقد و موجبات پیشرفت شاعر می‌شوند

♦️ در بیت پنجم
بهترین تصویری که در این بیت مستتر است و شاعر با زیبایی تمام آن را به تصویر کشیده پرواز عطر است هم صنعت تشخيص را زنده کرده و هم پرسپکتیو هنری را ترسیم کرده است. نکته ای که در بیشتر اشعار دوستان دیگر هم مشاهده میکنم و این بیت هم از این امر مستثنی نیست به کار بردن حرف  💠(زِ) 💠 به جای از  است اگر شاعری در اين روزگار از شكل مخفف و شكسته ی كلمات – مطابق زبان شعر قديم- استفاده كند دو حالت دارد: يا نمی داند كه بايد به زبان عصر خود شعر بگويد يا می داند اما به خاطر قرارگرفتن در تنگنای وزن و قافيه ناگزير شده تا از كلمات به شكل مخفف استفاده کند
درست است که زبان کهنه و نو ندارد اما زبان مقوله ای است پویا که با گذشت زمان کلمات و اصطلاحات جدید جایگزین اصطلاحات قدیم می‌شوند به  علاوه نوع جمله بندی  ها و قواعد و اصول دستور زبان هم در طول قرن ها عوض می شود

♦️در بیت ششم و هفتم

نکته ای که در مصرع آخر باید به آن اشاره کنم زیرکی شاعر از به کاربردن عبارت غزل خوانی قو است این بیت چنان که قبلا هم اشاره شد لایه مند است و هوشیارانه توسط شاعر طراحی شده است اشاره به خواندن قو آن هم به صورت گذرا و پنهان کردن خودکشی قو  خواندن او در ساعت های آخرین زندگی و یا عاشق شدن قو در ساعت های اول عاشقی که باز با خواندن همراه است از نکات جالب توجه این مصرع در شعر این شاعر است.
نکته ی پایانی را در خصوص این شعر و شاعر اینگونه بگویم که شاعر این شعر وزن میداند و نحوه ی جفت و جور کردن کلمات را به خوبی میشناسد و همه ی مقدمات شاعری را بلد است اما باید الگوهای ذهنی خود را از تکرار فراری دهد و به سمت الگوهای بهتر و بیشتر و نوتر باشد
ظرایف و دقایقی که به شعر ویژگی و ارجمندی‌های خاص می‌دهد، نکاتی هستند که علاوه بر دانش و تجربه ی شاعر، به مرور زمان و براثر تجربهٔ فضاهایی خاص و دریافت‌هایی منحصر به فرد حاصل می‌شوند که امیدوارم در خصوص این شاعر مستعد هم این امر محقق شود


ایام عزت مستدام

سید هادی محمدی

درود

بیت نخست، بیت نخست خوبی است.
شاید بشود این دو مصرع را تکه‌های جدا شده‌ی دو بیت دیگر تصور کرد، که بخاطر پیدا نشدن مصرع‌های تکمیل‌کننده‌ی‌شان، بصورت یک بیت ارائه شده‌اند. یعنی اینکه حدس می‌زنم بتوان در اینجا معنی را از یک بیت زیبا به دو بیت زیباتر گسترش داد.

بیت دوم تحقق یک آرزوی خیلی خوب است.
اینکه معشوق در این سروده، «دل» دارد، و آن دل «چشم» دارد. هم به زمینی بودن و هم به زمینی نبودن تجربه‌ی شاعر تأکید می‌کند.
چه بهتر می‌شود اگر آن دو مصرع گم شده پیدا شوند و در آنها توضیحاتی و زمینه‌سازی‌هایی برای «چشم‌درچشم» شدن در این بیت پیدا کنیم، که کمبودش احساس می‌شود. و شاید در آن هنگام آشکار گردد که «غزل‌های مگو» جای چه عبارتی را گرفته است.

در سه بیت پس از آن، میدان و موضوع خوب است و هموار. جای کار بیشتری دارد.
برای نمونه در «فارغ از رنگ پریشانی و هر عربده‌جوست». درست است که عبارت «عربده‌جو» با «پاتوق» تناسب معنایی دارد. اما به نظر بنده بجای «رنگ پریشانی» می‌طلبد عبارتی بکار رود تا نه تنها معنای مصرع را کامل کند، بلکه اینکار را بگونه‌ای انجام دهد که «عربده‌جو» را که عبارتی نامأنوس و مهمانی ناخوانده است، تبدیل به صاحب‌خانه کند.

دو بیت پایانی پیوستگی معنایی کمی با دیگر صحنه‌های سروده دارند.

مثلا «من جدایم ز خدایی که حواسش همه‌سوست» چون سخن از خداست، ذهن من آماده‌ی یادگیری درس منش و اخلاق می‌شود، و درسی که از این مصرع می‌گیرم اینست که یک شاعر عاشق، خود را جدا از «خدا» می‌خواند. چه خدایی؟ خدایی که حواسش به همه‌جا هست.
چون «جدا» بودن، وقتی به عنوان توضیحی برای معنای نفی در مصرع نخست(بنده‌ی قانون کسی «نکردن» عشق خود) می‌آید، به من می‌گوید:
همه‌جا بودن حواس «خدا» دلپسند شاعر نیست.
اگر بخواهم دلیلی شاعرانه برای این دلپسند نبودن حدس بزنم، می‌رسم به اینکه شاعر اشاره به سرک کشیدن مردم در کار هم دارد و اینکه خدا برای همین مردم، حاضر و ناظر بر اعمالشان تعریف شده است. اگر حدسم درست باشد، یک معنای شاعرانه‌ی خوب در این بیت خوانده‌ام. می‌توانم با اطمینان بگویم حدسم درست است؟
بعضی شعرها بگونه‌ای‌ست که از بخش‌های درس اخلاقی‌شان می‌شود خیلی راحت و بدون فشار به مغز و حافظه دست کم یک برداشت کرد و کاملا به درستی آن اطمینان داشت، اما کاملا در اشتباه بود و برای رسیدن به حقیقت سخن راهی نماند جز ژرف شدن در گوشه و کنار شعر.

روی هم رفته، این سروده با این وضع، شبیه یک باند پرواز نیمه‌ساز است که برای برخاستن طیاره‌ای چون مغز اوراق من، کوتاه است. در چند متر پایانی باندش هم دو تا چاله دارد.

و خوانش شاعر مانند چند سروده‌ی پیشین او، باد شرطه‌ای‌ست که ، کشتی شکسته‌ی مرا هم به پرواز در آورد.