پست های وبلاگ

حکایت شیخ صنعان

 (بخش اول)

 

 

 

یکی از زیباترین داستان های عاشقانه در ادبیات فارسی، داستان "شیخ صنعان" است. قبل گفته شد، معجزه عطار زبان ساده اوست، عطار با هنر و زیبایی بسیار این داستان را تعریف می کند و نشان می دهد که چطور می توان از یک عشق زمینی، به عشقی عمیق و آسمانی پل زد.

 

"شیخ صنعان" طولانی ترین حکایت کتاب "منطق الطیر" است و ما در این مقاله به این داستان نگاهی خواهیم انداخت.

شیخ صنعان پیر عهد خویش بود                  در کمال از هر چه گویم بیش بود

شیخ بود او در حرم پنجاه سال                     با مریدی چارصد صاحب کمال

هر مریدی کان او بود ای عجب                  می نیاسود از ریاضت روز و شب

هم عمل هم علم با هم یار داشت     هم عیان هم کشف هم اسرار داشت

قرب پنجه حج به جا آورده بود                     عمره عمری بود تا می کرده بود

 

شیخی با نام "شیخ صنعان" بود که بسیار عبادت می کرد و در راه حق به کمال رسیده بود. چهارصد مرید داشت و هر کس که مرید او می شد یک لحظه از عبادت غافل نمی شد. تمام آداب عبادت و طریقت را انجام می داد و نفسش حق بود و کرامات بسیاری داشت.

موی می بشکافت مردِ معنوی                                    از کرامات و مقامات قوی

هر که بیماری و سستی یافتی                                 از دم او تندرستی یافتی

خلق را فی الجمله در شادی و غم                             مقتدایی بود در عالم عَلم

اگرچه او از نظر دینی از مقام بالایی برخوردار بود اما چند شب پیاپی در خواب دید که به روم رفته  و بتی را سجده می کند، چون این خواب را می بیند، متوجه و هوشیار می شود که آزمون سختی در راه است .

چون بدید این خواب، بیدار جهان                            گفت: "دردا و دریغا این زمان

یوسف توفیق در چاه اوفتاد                                       عقبه ای دوار در راه افتاد

من ندانم تا ازین غم جان برم                          ترک جان گفتم، اگر ایمان برم"

آخر از ناگاه پیرِ اوستاد                                            با مریدان گفت "کارم افتاد

می بباید رفت سوی روم زود                                 تا شود تعبیر این معلوم زود"

اگرچه او از نظر دینی او از مقام بالایی برخوردار بود اما چند شب پیاپی در خواب دید که به روم رفته  و بتی را سجده می کند، چون این خواب را می بیند، متوجه و هوشیار می شود که آزمون سختی در راه است .

با مریدانش می گوید که از ظواهر امر پیداست که کار سختی پیش آمده و باید به روم سفر کنیم. مریدان با او همراهی کرده و به سمت روم حرکت می کنند

چارصد مرد مرید معتبر                                             پس روی کردند با او در سفر

می شدند از کعبه تا اقصای روم                               طوف می کردند سرتا پای روم

مریدان با شیخ همراه شدند و در روم می گشتند که ناگهان، دیری را می بینند.

از قضا را بود عالی منظری                                        بر سر منظر نشسته دختری

دختری ترسا و روحانی صفت                                   در ره روح اللهش صد معرفت

بر سپهر حسن در برج جمال                                            آفتابی بود اما بی زوال

آفتاب از رشک عکس روی او                                   زردتر از عاشقان در کوی او

هر دو چشمش فتنل عشاق بود                     هر دو ابرویش به خوبی طاق بود

مردم چشمش چو کردی مردمی                         صید کردی جان صد صد آدمی

روی او در زیر زلف تابدار                                              بود آتشپاره ای بس آبدار

لعل سیرابش جهانی تشنه داشت              نرگس مستش هزاران دشنه داشت

چاه سیمین در زنخدان داشت او                 همچو عیسی در سخن جان داشت او

صد هزاران دل چو یوسف غرق خون                               اوفتاده در چهِ او سرنگون

گوهری خورشید وش در موی داشت                 برقعی شعرِ سیه بر روی داشت

دختر ترسا چو برقع برگرفت                                       بند بندِ شیخ در آتش گرفت

بر سر دیری دختری مسیحی وجود داشت که بسیار زیبا بود و با زیبایی اش هر دلی را اسیر خویش می کرد. روبندی بر چهره داشت، وقتی آن روبند را برداشت و شیخ چهره او را دید، تمام وجودش آتش گرفت و یکباره و تنها با یک نظر عاشق آن دختر شد.

گرچه شیخ آنجا نظر در پیش کرد                         عشق آن بت روی کار خویش کرد

شد بکل از دست و در پای اوفتاد                             جای آنش بود و بر جای اوفتاد

هرچه بودش سربه سر نابود شد                           ز آتش سودا دلش چون دود شد

عشق دختر کرد غارت جان او                                      کفر ریخت از زلف بر ایمان او

شیخ ایمان داد و ترسایی خرید                                  عافیت بفروخت رسوایی خرید

عشق بر جان و دل او چیر گشت                             تا ز دل نومید وز جان سیر گشت

شیخ زاهد داستان با دیدن دختر ترسا (مسیحی)، یک دل نه صد دل عاشقش می شود و تمام وجودش در آتش عشق او می سوزد.

گفت: "چون دین رفت چه جای دل است         عشقِ ترسا زاده، عشقی مشکل است."

 

  ادامه دارد...

 

منابع:

منطق الطیر، تصحیح شفیعی کدکنی