پست های وبلاگ

آنتی‌اکسیدان از سرطان پیشگیری می‌کند یا باعث سرطان می‌شود؟
دکتر امین مقدم
پژوهشگر ایمنی‌شناسی در دانشگاه آکسفورد

همیشه در توصیه‌های بهداشتی به اهمیت ضداکسیدان‌ها در جلوگیری از بیماری از جمله سرطان اشاره و توصیه می‌شود موادی که حاوی ضداکسیدان هستند مثل سبزی و میوه تازه زیاد مصرف شوند.
اما تحقیقی اخیرا در نشریه نیچر منتشر شده که عنوان می‌کند مواد ضداکسیدان ممکن است انتشار (متاستاز) سرطان را تسهیل کنند.
انتشار این تحقیق برای بسیاری این سوال را مطرح کرد که آیا از این به بعد باید ضداکسیدان‌ها را نه عامل پیشگیری از سرطان بلکه عامل گسترش آن در بدن دانست؟
این فقط فلزها نیستند که اکسید می‌شوند – یا به عبارت دیگر زنگ می‌زنند – بلکه این اتفاق برای ملکولهای حیاتی بدن مثل پروتئین‌ها (ملکولهای ساختاری) و دی‌اِن‌اِی (اطلاعات ژنتیکی سلول) هم می‌افتد.
در واقع بدن ما از یک طرف از اکسیداسیون بهره می‌برد، مثلا برای تولید انرژی یا از بین بردن میکربها، اما از طرف دیگر از اکسیداسیون بیش از حد هم جلوگیری می‌کند تا از عدم توازنی که به آن آسیب اکسیداسیون (Oxidative stress) می‌گوییم پیشگیری کند.
آسیب اکسیداسیون همانطور که می‌تواند نفع داشته باشد و برای مثال سلول‌های ایمنی می‌توانند با کمک آن میکربها را از بین ببرند اما قابلیت صدمه زدن به سلول‌ها و مواد مهم بدن را نیز دارد و بدن برای مقابله با اثر شوم آن سعی می‌کند از خود دفاع کند.
با وجود سودمندی اکسیداسیون متعادل، تصور می‌شود که اکسیداسیون بیش از حد باعث بروز بسیاری از بیماریها از قبیل تنگی عروق، عوارض دیابت، کبد الکلی، بیماریهای ریوی ناشی‌ از سیگار و آلودگی هوا، بیماری آلزایمر، سرطان، و بیماریهای خود‌ایمنی می‌شود.
ازدیاد واکنشهای اکسیداسیون در اثر مصرف چربی‌، قند، الکل زیاد، دود سیگار یا هوای آلوده که آکنده از مواد اکسیدان است رخ می‌دهد و اگر این واکنش‌ها از حد مشخصی فراتر برود بدن از پس خنثی کردن آن بر نمی‌آید.
مواد اکسیدان اگر از سد دفاع ضداکسیدان عبور کنند به بدن آسیب می‌زنند. بخشی از مواد ضداکسیدان را خود بدن می‌سازد و قسمتی‌ از آن هم بطور مستقیم از طریق مواد خوراکی به ما می‌رسد.
سبزیجات و میوه‌ها حاوی مقادیر زیاد ضدکسیدان هستند و بنابراین تصور می‌شود که برای جلو‌گیری از عوارض سوء آسیب اکسیداسیون مفیدند.
اما یک تحقیق تازه که در مجله علمی نیچر منتشر شده نشان می‌دهد که یکی‌ از عوامل مهم در جلوگیری انتشار سلولهای سرطانی، آسیب اکسیداسیون است.
از نتایج این تحقیق چنین به نظر می‌رسد که در واقع آسیب اکسیداسیون، حداقل در هنگام انتشار سلولهای سرطانی، آنها را ضعیف کرده و از کاشته شدن و رشد آنها در بافت‌های جدید جلوگیری می‌کند.
علاوه بر این، پژوهشگران این تحقیق نشان دادند که در حیوانات آزمایشگاهی، مقادیر زیاد ضداکسیدان از آسیب اکسیداسیون در سلولهای سرطانی جلوگیری و همزمان انتشار آنها را تسهیل نیز می‌کند.
این گزارش، بنابرین پیام متفاوت با آنچه اغلب درباره آسیب اکسیداسیون مطرح می‌شود در بر دارد: آسیب اکسیداسیون می‌تواند در مواردی مفید باشد و بر‌عکس مواد ضداکسیدان می‌توانند گاهی مضر باشند.
با اینکه این تحقیق انعکاس گسترده‌ای داشته و ممکن است که حاوی اطلاعات جدید، مهم و مفیدی در درمان سرطان باشد، اما این می‌تواند تنها یک روی سکه‌ باشد.
فراموش نکنیم که وارد شدن آسیب اکسیداسیون به دی‌اِن‌اِی که باعث جهش ژنی می‌شود یکی‌ از ارکان اصلی ایجاد سرطان است.
باید توجه داشت که تحقیق جدید در باره شکل‌گیری سرطان نبوده بلکه انتشار آن از محل اولیه به سایر اعضا را بررسی کرده و به هیچ روی مضر بودن اکسیدان‌ها را در ایجاد سرطان و اهمیت دفاع ضداکسیدان را در جلوگیری از آن زیر سوال نمی‌برد.
بعلاوه این تحقیق روی حیوانات و در شرایط آزمایشگاهی‌ انجام شده و می‌تواند از واقعیت پیچیده بدن انسان دور باشد؛ برای مثال، این حیوانات بطور مصنوعی فاقد ایمنی شده بودند و می‌دانیم که این سیستم در کنترل سرطان بسیار مهم است. انتشار سلول‌های سرطانی هم در این تحقیق با شرایط انتشار آن در بدن انسان یکسان نبود.
بنابرین سوال ارتباط آسیب اکسیداسیون با سرطان حداقل دو وجه دارد؛ ایجاد سرطان و رشد و انتشار آن.
در مورد اول، همانطور که ذکر شد، آسیب اکسیداسیون از ارکان ایجاد سرطان است، از طریق آسیب زدن به دی‌اِن‌اِی و جهش ژنتیکی و ایجاد التهاب مزمن.
اما از هنگامی که سرطان بروز می‌کند نقش آسیب اکسیداسیون پیچیده و گاه ضد و نقیض می‌شود.
تاکنون شواهد بدست آمده از تحقیقات، مضر بودن اکسیداسیون بیش از حد را در تضعیف سیستم ایمنی در مقابله با سلولهای سرطانی نشان داده است.
بنابراین تا تحقیقات بیشتر نقش دقیق توازن آسیب اکسیداسیون و دفاع ضداکسیدان را در این زمینه روشن نکند اظهار نظر در مورد اینکه در صورت بروز سرطان، تغییر این توازن به چه سمتی‌ فایده بیشتری خواهد داشت ممکن نیست.
آنچه مسلم است اینکه تغذیه سالم و سرشار از ضداکسیدان‌های طبیعی هنوز هم یکی‌ از بهترین راههای‌ مقابله با بیماریها از جمله سرطان به حساب می‌آید.