پست های وبلاگ

ساختارشكني در شعر (7) 

( جرّاحي و عمل )

فصل دوم

علائم اساسی سبک جدید و قالب جدید بودن یک شعر

برای اینکه بهتر به کرسی قضاوت و تأمل نشسته و  جان مطلب را به عرصه ی ظهور برسانیم باید به عباراتی اشاره  داشته باشیم:

هنجار چیست؟

هنجار از لحاظ معنی لغوی یعنی : راه ، طریق، اصول و قاعده

و در بحث های ادبی، منظور، روال رایج وعادات معمول در سبک ها می باشد.

به عنوان مثال: در قالب های سبک کلاسیک دوره اول، عنوان های زیر، هنجار هستند:

1-     بیت

2-     مصرع

3-     شکل مستطیلی ساختار( که از بیت تشکیل می گردد)

و در طریقه های  سبک مسجّع و نثر نیزعنوانهای  زیر هنجار هستند:

1- نا منظمی  طول سطور از همدیگر

2- عدم چینش سطور بر اساس تعریف و در نتیجه عدم تشکیل ساختارمنظم  و عدم  شکل مشخص قالب

3- عدم محدودیت و عدم تعریف ساختاری در حجم محتوا

بدیهی است که گویش نیز در این عوامل بی تأثیر نیست. لیکن اگر گویش، جدا از تغییر ساختار باشد، مربوط به لهجه می شود نه ساختار شکنی.

و امروزه هنجار در زبان، بدون ساختار شکنی ، نمی تواند علامتی از یک سبک جهانی باشد. زیرا که الآن در همین کشور خودمان دارند به هزار سلیقه ی زبانی و لهجه و بیان، شعر می نویسند و هنوز هم که هنوز است، واژه ی « اندر» که مربوط به لهجه های چندین قرن پیش است  در اشعارمان جریان دارد. بدیهی است که چنین رویداد هایی به تغییرات دوره ای لهجه ها مربوط می شود و حتّی حذف « اندر» نیز نشانی از ساختار شکنی و ایجاد سبک نمی تواند باشد.

بنابر این وقتی که می گوییم فلان شعر دارای قالب جدید و  سبکی نوین  است یعنی اینکه: در آن هنجار شکنی و ساختار شکنی به معنای واقعی روی داده است.

ساختار شکنی در شعر به معنای واقعی چیست؟

ساختار شکنی در شعر به معنای واقعی این است که در آن ، هنجار شکنی روی بدهد.

یعنی شعر، به حالتی بیفتد که دقیقاً عین آن حالت قبلاً رایج نبوده است.

هنجاری را بشکند و یکی دیگر بردارد.

هنجارهایی داشته باشد که قبلاً نبوده اند.

و آن وقت است که جار می کشد: من سبک هستم.

قالب های منظم  شعر کلاسیک دوره اول و دوم  که همه دارای بیت هستند، موسیقی خاصّی را دنبال می کنند.

اگر قرار باشد که در همین ساختارها ، تغییری اساسی روی دهد، باید این تغییر در موسیقی قالب هم تأثیر گذار باشد. لیکن چنانکه شکل قالب تغییر می یابد نظم  و شکل ملودیا نیز تغییر می یابد.

در حقیقت، ملودی تکرار مصراع که لنگه ی بیت است، مشخصه ی قالب های منظم کلاسیک می باشد، حالا باید سبک جدید در موسیقی هم چنان نظمی ایجاد نماید که این نظم و انضباط ، متفاوت  از اولی و در عین حال لازم و قابل اجرا باشد. برعکس این نمی شود مگر از قطعه های  ادبی  نامنظم  و بدون شکل سبک مسجّع و نثر بر موسیقی ادبیات  تحمیل گردد. مثلاً موسیقی در قطعاتی از سبک مسجّع و نثر که دارای سطور نامنظم هستند، نمی تواند مؤثرتر بوده  و ایجاد هیجان  و نشاط کند، لذا ساختارشکنی در شعری که با انقلاب در موسیقی شروع می شود، نمی تواند جدا از نظم باشد. دقت داشته باشید که همه ی کلام بدون وزن نیستند. حتی صحبتهای معمولی ما نیز دارای وزن هستند، لذا منظور ما  در ساختار شکنی، نه وزن،  بلکه نظم می باشد. عرض می دارد: اگر ساختار شکنی در شعر روی دهد و آن ساختار شکنی ایجاد سبکی نوین را باعث گردد و در موسیقی چنان انقلابی ایجاد نماید که از نظم پیروی می کند  اما هیچگونه تقلیدی در آن نیست، به آن سبک و قالب جدید و بی نظیر می گویند. بدیهی است که در غیر اینصورت حتماً در سبک مسجّع و نثر درجا زده ایم.

ورق های بیشماری از تاریخ ادبیات ما، چنان می نمایاند که انگار بیهوده به سر خودمان کلاه می گذاریم و زمانی نسل زرنگ آینده ، برای این کلاه، خواهد خندید و یا غمگین و متأسف خواهد شد.

علائم سبک بودن در شعر زلال برای دانشمندان زلالدل و منصف  ادبیّات  روشن است. لذا برای اینکه بتوانیم این همه مطالب را بصورت علمی هضم کنیم مجبوریم  بدون رودر بایستی به میدان بحث در خصوص زلال وارد بشویم....  

ادامه دارد.

خادم اهل قلم

دادا بیلوردی

چهاردهم بهمن ماه  سال 1391

توجه : برداشت مطلب با ذكر منبع بلامانع است