حضرت دل

درود بر خوش قلم خوش صدا👌 شعری زیبا با مفهومی جالب و البته جنجالی😁 حالا خوش بحال شما و ایضا خوش بحال عقل گرا ها چون تکلیف برایتان/شان مشخص است. منِ مصیبت زده چه کنم که:
نه عِشقْ گُریزم، نه عقل‌ستیزم!
که جمعِ نقیضم! که عینِ تضادم!
ولی چه میشود کرد. شعر شما بسیار زیبا و دلنشین بود و با وجود سادگی اثر خوبی بر حال من و احتمالا بقیه عزیزان دارد.
اما من درباره دو مصراع نکاتی داشتم که عرض می کنم:
(۱) بی نیاز از فلسفه، اثبات و از انکارها
در این مصراع هیچ ایراد خاصی نیست مگر یک مورد و آن کاربرد «از» در آخر این مصراع خصوصا اینکه بین فلسفه و اثبات هم واو عطفی نیست و حس می کنم موقع خوانش حس میشود که «از» قبل از انکارها اضافی است: بی نیاز از فلسفه، اثبات و انکارها؛ اما واضحا از نظر وزنی با حذف «از» مصراع دچار اشکال میشود. من حس می کنم - و اطمینان ندارم- شاید این بهتر باشد: «بی نیاز از فلسفه، اثبات‌ها، انکارها».
ضمنا یک مسئله دیگر هم هست که البته ایرادی نیست بلکه مثل ترک اولی‌ست؛ اثبات آنچنان که در فارسی خصوصا فارسی امروز رایج است در مقابل «انکار» نیست اما در فارسی قدیم و ایضا زبان ادبی «اثبات» در مقابل «نفی» قرار می گیرد. به عبارت بهتر قدما اثبات را به معنی «تایید» گرفته اند اما در زبان امروزین ما که البته شعر شما به آن نزدیک است اثبات به معنی نشان دادن درستی چیزی است با استدلال و برهان. نقطه مقابل «انکار» نه اثبات بلکه «اقرار» است (کما اینکه هم قافیه هستند: اقرارها ، انکارها). اما باید دانست چون بحث بر سر فلسفه و مسائل عقلانی ست منظور شما از «اثبات» احتمالا به معنی نشان دادن درستی چیزی با دلیل و برهان است نه صرفا «تایید». در حالی که انکار در مقابل اثبات قرار نمی گیرد. نمی دانم چرا این مسئله من را اندکی اذیت می کند... هر چند ابدا ایرادی نیست منظورم اینست شاید بتوان مصراع را با توجه به این نکات بهتر کرد...
(۲) بوعلی سینا و نیچه، ای انیشتین و دکارت
در این مصراع به خوبی به چهار فیلسوف و دانشمند (دو خداباور، یک بی خدا و یک پانتئیست - یعنی آینشتاین) و این ایده بسیار زیباییست که با ایجاد تقابل میان نام فیلسوفان این مضمون را بیان کنیم. اما دو اشکال در بیان آن هست:
(اول) آوردن «ای» یا حرف ندا در میانه مصراع. این عدم استفاده از ای برای دو نفر اول یک مقدار رسایی و زیبایی کلام را مخدوش می کند. معمولا بهتر است یا «ای» را اول مصراع آورد و برای بقیه به قرینه حذف کرد یا برای چهار نفر آورد یا برای هر جفت از آن ها یک بار آورد. اما آنگونه که در مصراع بالا آمده چندان خوشایند نیست.
(دوم) احساس می کنم تناسب این چهار نفر - آنقدر که «پتانسیل» ایجاد تقابل و تناسب و تضاد در این مضمون هست - زیاد نیست. بگذارید روشن تر بگویم. فرض کنید من میخواهم نام چهار فیلسوف را که در این موضوع خاص مواضع مشهوری داشتند بیاورم. آرایش های خوب ممکن این ها هستند:
الف. بی‌خدا خداباور/ بی‌خدا خداباور
ب. خداباور بی‌خدا/ خداباور بی‌خدا
ج. بی‌خدا بی‌خدا/ خداباور خداباور
د. خداباور خداباور/ بی‌خدا بی‌خدا
یا این:
خداباور ندانم‌گرا بی‌خدا (به ترتیب باور) و از این قبیل موارد.
شکلی که شما آوردید اینست: خداباور بی‌خدا/پانتئیست خداباور
این مسئله باعث می شود جریان معنا در شعر مختل شود چون ترتیب اشاره به فیلسوف ها شلخته و تصادفی به نظر می‌رسد. از طرفی استفاده از حروف اضافی مثل «و» و «یا» بسیار مهم است؛ برای مثال اگر قصد ایجاد تقابل بین دو فیلسوف متضاد را دارید استفاده از «یا» می توان اثر معنایی قوی داشته باشد. مسئله دیگر این است که نام فیلسوف ها هم مهم است و استفاده از موسیقی حروف و شباهت آنها مثلا: «بوعلی و بوالعلا» را بارها قدما استفاده کرده اند چون نه تنها از نظر معنایی در تقابلند (ابوالعلای معری احتمالا ملحد بوده برخلاف ابوعلی سینا که مسلمانی معتقد بود) و نه تنها هر دو «پزشکان» بزرگی بوده اند بلکه از نظر صوتی تلفظ «بوعلی» شامل حروف ب و ع ل است درست مثل بوعلا (عملا جناس دارند). حالا اگر تمامی این نکات را رعایت کنیم می توان بهتر انتخاب کرد.
عذر میخواهم بابت طولانی شدن کلام و «مته به خشخاش» گذاشتن هایم ولی گفتم بهانه ای باشد برای ایجاد بحث. این صفحه را سبز میکنم تا ان شا الله هم این شعر بیشتر دیده شود هم عزیزان دیگر خطاهای احتمالی من را یادآوری کنند و نقطه نظراتشان را مطرح کنند.