پست های وبلاگ

بهشت نقد را در همین دنیا برای خود فراهم می سازم:

حافظا روز اجل گر به کف آری جامی // یکسر از کوی خرابات برندت به بهشت
زاهد اگر به حور و قصور است امیدوار // ما را شرابخانه قصور است و یار حور
زاهد شراب کوثر و حافظ پیاله خواست // تا این میانه خواسته کردگار چیست
قصر فردوس به پاداش عمل می بخشند // ما که رندیم و گدا دیر مغان مارا بس
فردا شراب کوثر و حور از برای ماست // و امروز نیز ساقی مهروی و جام می
من که امروزم بهشت نقد هست // وعدع فردای زاهد را چرا باور کنم
مرید پیر مغانم ز من مرنج ای شیخ // چرا که وعده تو کردی او بجا آورد
مفروش به باغ ارم و نخوت شداد // یک شیشه می و نوش لبی و لب کشتی
بهشت عدن اگر خواهی بیا با ما به میخانه // که از پای خمت یکسر به حوض کوثر اندازیم


اغتنام وقت و وقت شناسی ایجاب می کند که شراب نوشید :

عمر عزیز رفت بیا تا قضا کنیم // عمری که بی حضور صراحی و جام رفت
نقد دلی که بود مرا صرف جام شد // قلب سیاه بود از آن در حرام شد
قدر وقت ار نشناسد دل و کاری نکند // بس خجالت که از این حاصل اوقات بریم
من اگر باده خورم ورنه چه کارم با کس // حافظ راز خود و عارف وقت خویشم
بیا که وقت شناسان دو کون بفروشند // به یک پیاله می و صحبت صنمی
کام خود آخر عمر از می و معشوق بگیر // حیف اوقات که یکسر به بطالت برود


استغنا و بی نیازی از دیگران:

خوشا آندم کز استغنای مستی // فراغت باشد از شاه و وزیرم
گدای میکده ام لیک وقت مستی بین // که ناز بر فلک و حکم بر ستاره کنم
ای دل آن دم که خراب از می گلگون باشی // بی زر و گنج به صد حشمت قارون باشی
ساقی به بی نیازی رندان که می بده // تا بشنوی ز صوت مغنی هوالغنی
که برد به کوی مستان زمن گدا پیامی // که به کوی می فروشان دو هزار جم به جامی
با من راه نشین خیز و سوی میکده آی // تا در آن حلقه ببینی که چه صاحب جاهم


شراب روح نواز و زندگی بخش است:

سرم خوش است و به بانگ بلند می گویم // که من نسیم حیات از پیاله می جویم
بوی جان از لب خندان قدح می شنوم // بشنو ای خواجه اگر زانکه مشامی داری
بر سر تربت من بی می و مطرب منشین // تا زبویت ز لحد رقص کنان برخیزم
می باقی بده تا مست و خوشدل // به یاران بر فشانم عمر باقی


شراب کشنده و مرد افکن است. می خورم که بمیرم و از قال و مقال هستی نجات یابم:

شراب تلخ صوفی سوز بنیادم بخواهد برد // لبم بر لب نه ای ساقی و بستان جان شیرینم
جان رفت در سر می و حافظ به عشق سوخت // عیسی دمی کجاست که احیای ما کند


برای اینکه دوستان دغا را نبینم :

جز صراحی و کتابم نبود یار و ندیم // تا حریفان دغا را به جهان کم بینم


بخل و خساست و امساک نمی ورزم:

چه دوزخی، چه بهشتی؛ چه آدمی، چه پری // به مذهب همه کفر طریقت است امساک
برو به هر چه تو داری بخور، دریغ مخور // که بی دریغ زند روزگار تیغ هلاک
بخیل بوی خدا نشنود بیا حافظ // پیاله گیر و کرم ورز والضمان علی


حد و حدود را نگاه می داریم :

صوفی ار باده به اندازه خورد نوشش باد // ورنه اندیشه این کار فراموشش باد
آنکه یک جرعه می از دست تواند دادن // دست با شاهد مقصود در آغوشش باد
نگویمت که همه سال می پرستی کن // سه ماه می خور و نه ماه پارسا می باش


مستی و راستی :

از آن رو هست یاران را صفاها با می لعلش // که غیر از راستی نقشی در آن جوهر نمی گیرد


شراب صافی، به دل و باطن صفا و پاکی و آیینگی می بخشد:

صوفی بیا که آینه صافی است جام را // تا بنگری صفای می لعل فام را
دیدمش خرم و خندان قدح باده به دست // واندران آینه صد گونه تماشا می کرد
آیینه سکندر جام می است بنگر // تا بر تو عرضه دارد احوال ملک دارا
دل آینه صورت غیب است ولیکن // شرط است که بر آینه زنگار نباشد
می ای دارم چو جان صافی و صوفی می کند عیبش // خدایا هیچ عاقل را مباد از بخت بد روزی


حالا که از تدبیر زاهد و نماز او کاری پیش نمی رود وسیله دیگری را امتحان کنیم :

زاهد و عجب و نماز و من و مستی و نیاز // تا تو را خود ز میان با که عنایت باشد


جبر است و ما هیچکاره ایم:

گرچه رندی و خرابی گنه ماست ولی // عاشقی گفت که تو بنده بر آن میداری
گناه اگر چه نبود اختیار ما حافظ // تو در طریق ادب باش گو گناه من است
نقش مستوری و مستی نه به دست من و توست // آنچه استاد ازل گفت بکن آن کردم


می می خورم اما مال اوقاف را نه:

بیا که خرقه من گرچه رهن میکده هاست // ز مال وقف نبینی به نام من درمی
فقیه مدرسه دی مست بود و فتوی داد // که می حرام ولی به زمال اوقاف است


زیاده خواه نیستیم و فقط به می و معشوق از همه داشته های عالم خرسندیم:

کیست حافظ تا ننوشد باده بی آواز رود // عاشق مسکین چرا چندین تجمل بایدش
مفلسانیم و هوای می و مطرب داریم // آه اگر خرقه پشمین به گرو نستانند
حاجت مطرب و می نیست تو برقع بگشا // که برقص آوردم آتش رویت چو سپند
زیادتی مطلب کار بر خود آسان گیر // صراحی می لعل و بتی چو ماهت بس
ساقی و مطرب و می جمله مهیاست ولی // عیش بی یازر مهنا نشود یار کجاست
گل در بر می در کف و معشوق به کام است // سلطان جهانم به چنین روز غلام است
در مذهب ما باده حلال است ولیکن // بی روی تو ای سرو گل اندام حرام است


یک زندگی خوب و آرمانی مگر جز این است که می و معشوق را انیس و همدم داشته باشی. همین کافی است اما آرمانی تر این است که از دیگر لوازم طرب نیز بی بهره نباشی:

دو یار زیرک و از باده کهن دومنی // فراغتی و کتابی و گوشه چمنی
من این مقام به دنیا و آخرت ندهم // اگر چه در پی ام افتند انجمنی
شراب لعل و جای امن و یار مهربان ساقی // دلا کی به شود حالت اگر اکنون نخواهد شد


نصیحت همه پیران خردمند است:

دو نصیحت کنمت بشنو و صد گنج ببر // از در عیش درا و به ره عیب مپوی
زاهد چو ار نماز تو کاری نمی رود // هم مستی شبانه و راز و نیاز من
می ده که سر به گوش کن آورد چنگ و گفت // خوش بگذران و بشنو از این پیر منحنی
چنگ در پرده همین می دهدت پند ولی // وعظت آنگاه کند سود که قابل باشی


شراب عین نور و روشنی است و دل تیره را جلا می دهد:

ساقی چراغ می به ره آفتاب دار // گو بر فروز مشعله صبحگاه از او
چو آفتاب می از مشرق پیاله بر آید // ز باغ عارض ساقی هزار لاله برآید
صوفی از پرتو می راز نهانی دانست // گوهر هرکس از این لعل توانی دانست
به نیم شب اگرت آفتاب می باید // ز روی دختر گلچهر رز نقاب انداز
در خرابات مغان نور خدا می بینم // این عجب بین که چه نوری ز کجا می بینم
ز آفتاب قدح ارتفاع عیش بگیر // چرا که طالع وقت آنچنان نمی بینم


برای پاک کردن گناه از نامه اعمال خود:

آب به روز نامه اعمال ما فشان // باشد توان سترد حروف گناه از او


شراب می خوریم اما به ظاهر آلوده نمی شویم:

دوش رفتم به در میکده خواب آلوده // خرقه تر ، دامن و سجاده شراب آلوده
آمد افسوس کنان مغبچه باده فروش // گفت بیدار شو ای رهرو خواب آلوده
شست شویی کن و آنگه به خرابات خرام // تا نگردد زتو این دیر خراب آلوده
پاک و صافی شو و از چاه طبیعت بداری // که صفایی ندهد آب تراب آلوده
گفتم ای جان جهان دفتر گل عیبی نیست // که شود فصل بهار از می ناب آلوده
آشنایان ره عشق در این بحر عمیق // غرقه گشتند و نگشتند به آب آلوده


می به انسان جسارت و قدرت و توانایی می دهد:

شراب تلخ می خواهم که مرد افکن بود زورش // که تا یکدم بیاسایم ز دنیا و شر و شورش
بیرون جهیم و سر خوش و از بزم صوفیان // غارت کنیم باده و شاهد ببر کشیم
سر خدا که در تتق غیب منزوی است // مستانه اش ز رخسار برکشیم
بیا تا گل برافشانیم و می در ساغر اندازیم // فلک را سقف بشکافیم و طرحی نو در اندازیم
اگر غم لشکر انگیزد که خون عاشقان ریزد // من و ساقی بهم سازیم و بنیادش براندازیم
گدای میکده ام لیک وقت مستی بین // که ناز بر فلک و حکم بر ستاره کنم
ای گدای خانقه بر جه که در دیر مغان // می دهند آبی و دلها را توانگر می کنند
پیاله بر کفنم بند تا سحر گه حشر // به می ز دل ببرم هول روز رستاخیز


چون سفارش پیر مغان است:

نیکی پیر مغان بین که چو ما بد مستان // هر چه کردیم به چشم کرمش زیبا بود
ترسم که صرفه ای نبرد روز بازخواست // نان حلال شیخ ز آب حرام ما
فتوی پیر مغان دارم و قولی است قدیم // که حرام است می آنجا که نه یارست ندیم
دیدمش خرم و خندان قدح باده به دست // واندر آن آینه صد گونه تماشا می کرد
گفتم شراب و خرقه نه آیین مذهب است // گفت این عمل به مذهب پیر مغان کنند
مرید پیر مغانم ز من مرنج ای شیخ // چرا که وعده تو کردی او بجا آورد
گر مدد خواستم از پیر مغان عیب مکن // شیخ ما گفت که در صومعه همت نبود
پیر مغان ز توبه ما گر ملول شد // گو باده صاف کن که به عذر ایستاده ایم


برای خلاصی از ستم چرخ و جور سپهر:

ز دور باده به جان راحتی رسان ساقی // که رنج خاطرم از جور دور گردون است
به می امارت دل کن که این جهان خراب // بر آن سر است که از خاک ما بسازد خشت
خواهم شدن به کوی بتان آستین فشان // زین فتنه ها که دامن آخر زمان گرفت
شراب تلخ می خواهم که مرد افکن بود زورش // که تا یکدم بیاسایم ز دنیا و شر و شورش
بیاور می که نتوان شده ز مکر آسمان ایمن // به لعب زهره چنگی و مریخ سلحشورش
چشم آسایش که دارد از سپهر تیز رو // ساقیا جامی به من ده تا بیاسایم دمی


دنیا بی اعتبار است پس بنوش تا این اندوه سترگ را فراموش کنیم:

بیا که قصر عمل سخت سست بنیاد است // بیار باده که بنیاد عمر بر باد است
حاصل کارگه کون مکان اینهمه نیست // باده پیش آر که اسباب جهان اینهمه نیست
می خور که هر که آخر کار جهان بدید // از غم سبک بر آمد رطل گران گرفت
بیا که وضع جهان چنان که من دیدم // گر امتحان بکنی می خوری و غم نخوری
جایی که تخت و مسند جم می رود به باد // گر غم خوریم خوش نبود به که می خوریم
آخر الامر گل کوزه گران خواهی شد // حالیا فکر سبو کن که پر از باده کنی
جمشید جز حکایت جام از جهان نبرد // زنهار دل مبند بر اسباب دنیوی
به دور گل منشین بی شراب و شاهد و چنگ // که همچو دور بقا هفته ای بود معدود


برای اینکه عمر و زمان در گذر است:

صبح است ساقیا قدحی پر شراب کن // دور فلک درنگ ندارد شتاب کن
بر لب بحر فنا منتظریم ای ساقی // فرصتی دان که زلب تا به دهان اینهمه نیست


خوردن شراب نشانی از پختگی انسان است. خامان را با این نکته دقیق راهی نیست:

بر برگ گل به خون شقایق نوشته اند // آن کس که پخته شد می چون ارغوان گرفت
پیر میخانه چه خوش گفت به درد کش خویش // که مگو حال دل سوخته با خامی چند
زاهد خام که انکار می و جام کند // پخته گردد چو نظر بر می خام اندازد
ساقیا یک جرعه ای زان آب آتشگون که من // در میان پختگان عشق او خامم هنوز
زان می لعل کزو پخته شود هر خامی // گر چه ماه رمضان است بیاور جامی


خداوند رحمت واسعه است و این گناه اندک را با فیض لطف خود می بخشد:

می خور به بانگ چنگ و مخور غصه ور کسی // گوید تو را که باده مخور گو : هو الغفور
به درد و صاف تو را حکم نیست خوش در کش // هر چه ساقی ما کرد عین الطاف است
کمر کوه کم است از کمر مور اینجا // نا امید از در رحمت مشو ای باده پرست
چو پیر سالک عشقت به می حواله کند // بنوش و منتظر رحمت خدا می باش
هاتفی از گوشه میخانه دوش // گفت ببخشند گنه می بنوش
لطف خدا بیشتر از جرم ماست // نکته سر بسته چه گویی خموش
لطف الهی بکند کار خویش // مژده رحمت برساند سروش
رندی حافظ نه گناهی است صعب // با کرم پادشه عیب پوش
دارم از لطف ازل جنت فردوس طمع // گرچه دربانی میخانه فراوان کردم
می ده که گر چه گشتم نامه سیاه عالم // نومید کی توان بود از لطف لایزالی
بهشت اگر چه نه جای گناهکاران است // بیار باده که مستظهرم به همت او
بیا که دوش به مستی سروش عالم غیب // نوید داد که عام است رحمت او
مکن به چشم حقارت نگاه در من مست // که نیست معصیت و زهد بی مشیت او
کار خود گر به خدا باز گذاری حافظ // ای بسا عیش که با بخت خدا داده کنی
گرفته ساغر عشرت فرشته رحمت // ز جرعه بر رخ حور و پری گلاب زده
ای گدایان خرابات خدا یار شماست // چشم انعام مدارید ز انعامی چند


بهار است و دل هوشمند خود را بی بهره از ایام معدود و بی بقای گل نخواهد گذاشت:

مجلس انس و بهار و بحث شعر اندر میان // نستدن جام می از جانان گرانجانی بود
ساقیا سایه ابر است و بهار و لب جوی // من نگویم چه کن ار اهل دلی خود تو بگوی
نوبهارست در آن کوش که خوشدل باشی // که بسی گل بدمد باز و تو در گل باشی
من نگویم که کنون با که نشین و چه بنوش // که تو خود دانی اگر زیرک و عاقل باشی
در چمن هر ورقی دفتر حالی گر است // حیف باشد که ز کار همه غافل باشی
حاشا که من به موسم گل ترک می کنم // من لاف عشق می زنم این کار کی کنم
رسید مژده که آمد بهار و سبزه دمید // وظیفه گر برسد مصرفش گل است و نبید
صفیر مرغ بر آمد بط شراب کجاست // فغان فتاد به بلبل نقاب گل که کشید
بهار می گذرد دادگسترا دریاب // که رفت موسم و حافظ هنوز می نچشید


عید( نوروز و عید فطر) است و عیدی عید مگر بجز شادی و شادنوشی تواند بود؟

عید است و آخر گل و یاران در انتظار // ساقی به روی شاه ببین ماه و می بیار
بیا که ترک فلک خوان روزه غارت کرد // هلال ماه به دور قدح اشارت کرد
ز کوی یار می آید نسیم باد نوروزی // از این باد ار مدد خواهی چراغ دل برافروزی
چو گل گر خرده ای داری خدارا صرف عشرت کن // که قارون را غلط ها داد سودای زر اندوزی


دلایل متفرقه دیگر :

رندی آموز و کرم کن که نه چندان هنر است // حیوانی که ننوشد می و انسان نشود
گر فوت شد سحور، چه نقصان صبوح هست // با می کنند روزه گشا طالبان یار
چل سال رنج و غصه کشیدیم و عاقبت // تدبیر ما به دست شراب دو ساله بود
می دوساله و معشوق چارده ساله // همین بس است مرا صحبت صغیر و کبیر
مرا به کشتی باده در افکن ای ساقی // که گفته اند نکویی کن و در آب انداز
عبوس زهد به وجه خمار ننشیند // مرید خرقه دردی کشان خوشخویم
اگر شراب خوری جرعه فشان بر خاک // از آن گناه که نفعی رسد به غیر چه باک
من آن رندم که ترک شاهد و ساغر کنم // محتسب داند که من این کارها کمتر کنم
طبیب عشق منم باده ده که این معجون // فراغت آرد و اندیشه خطا ببرد
ثواب روزه و حج قبول آن کس برد // که خاک میکده عشق را زیارت کرد
ای خوشا دولت آن مست که در پای حریف // سر و دستار ندانند که کدام اندازد
گوهر جام جم از کان جهانی دگر است // تو تمنا ز گل کوزه گران می داری
می صبوح و شکرخند صبحدم تا چند // به عذر نیم شبی کوش و گریه سحری
عیب می جمله بگفتی هنرش نیز بگو // نفی حکمت مکن از بهر دل عامی چند
در شب قدر ار صبوحی کرده ام عیبم مکن // سر خوش آمد یار و جامی در کنار طاق بود
رشته تسبیح اگر بگسست معذورک بدار // دستم اندر ساعد ساقی سیمین ساق بود
بیا که رونق این کارخانه کم نشود // به زهد همچو تویی یا به فسق همچو منی
و سر انجام دلیل ساده و صادقانه آخر :

سخن درست بگویم نمی توانم دید // که می خورند حریفان و من نظاره کنم

پی نوشت:

1- حافظ شیرازی . دیوان اشعار . تصحیح علامه قزوینی، دکتر قاسم غنی، چاپ سوم، تهران: اساطیر، 1370

(ابیات شاهد را از دیوان حافظ به تصحیح قزوینی - غنی وام گرفته ایم. برای رفع اطناب از ذکر شماره غزل و صفحه خودداری کرده ایم چراکه یافتن ابیات بر اساس حروف الفبایی امکان پذیر است. در مواردی خاص از نسخ دیگری بهره جسته ایم که در پی نوشت مذکور است.)

2- خرمشاهی، بهاء الدین. ذهن و زبان حافظ. چاپ هفتم، تهران: ناهید،1380

3- فرزاد، مسعود. جامع نسخ حافظ. چاپاول، شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز،1374

4- پنج گنج( گزیده خمسه حکیم نظامی)، به کوشش حمید شیرازی، چاپ اول، تهران: ارمغان ایران، 1373

4- غنی، قاسم. تاریخ عصر حافظ. چاپ ششم، تهران: زوار، 1374

5- حافظ شناسی. به کوشش سعید نیاز کرمانی، چاپ دوم، دوره 15 جلدی، تهران: پاژنگ، 1369
محمدحسین بهرامیان
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد استهبان

درود استادبزرگوارم احمدی زاده
پست بسیارخوب وتامل برانگیزی بود
خسته نباشید
ذهن و زبان حافظ اگر چه فراتر از زمان و مکان به جهانی آرمانی تر توجه دارد اما کلام او باید رنگی از زمان بگیرد تا برای انسان های محصور در بعد زمان و مکان قابل درک و فهم و دریافت باشد. بدین لحاظ ابتدا ازل را به ابد می پیوندد و مستی خود را ازلی و ابدی می داند با این حال گاه در حوزه مجاز یا حقیقت، با گریز از این ایده آلیسم صرف، واقع گرایانه تر به تحلیل امور می پردازد و اوقات و زمان هایی را برای مستی برمی گزیند. با مرور همه ابیاتی از حافظ که به این زمانمداری ویژه تن در داده است می توان فهرستی از زمان های شراب نوشی را فراهم آورد. اما با کنار هم قرار دادن این زمان های سرمست، در نهایت انسان به این دریافت می رسد که اگر حافظ در جنون کلمات و در فراغت از عقل مصلحت اندیش به بیان این موضوع بپردازد هیچ زمانی را مغایر با مستی نمی داند. او از ازل تا ابد را فرصتی می داند برای یک مستی مدام.


سر زمستی بر ندارد تا به صبح روز حشر // هر که چون من در ازل یک جرعه خورداز جام دوست
البته درمورد می ومستی وشراب وعشق ومعاشقه ی شاعران بخصوص حافظ وخیام بسیارسخنها رانده اند وبعضیهاهم تنها به قاضی شده و آن رابسیاربد دانسته اند واین شاعران را به مستی وبی خبری وبی خیالی وعشق زمینی متهم کرده اند
درصورتیکه به نظرمن افرادی چون خیام وحافظ اگرچه بسیاررک وراست دراشعارشان ازمی ومستی سخن گفته اند اما نباید ونمی توان ازروی ظاهر اشعارشان قضاوت کرد
چون دانشمندان شاعرو اگاهی چون حافظ باآن همه هوش واستعداد اگر فقط درپی مستی ومی ومعشوقه ی زمینی می بود که این قدر اشعارش بین مردم مشهورنمی شد
ویا مثلن خیام
زبان شعری خیام درسته میخانه ای بوده اما این رابه حساب بی خیال بودن ویا میخوارگی نمی توان گذاشت
خیام علاوه بر اینکه شاعر خوبی بود فیلسوف، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس قابلی هم بود ویک ادم دایم المست نمی تونه این قدرموفق باشه ومی دونین که کتاب رباعیاتش هم به زبانهای زنده ی دنیا چاپ شده ومورداقبال گرفته است
فقط من فکر می کنم جسارت شاعرانی چون حافظ وخیام درنوشتن حرف دلشان زیادترازحدمعمول بوده ورک وراست وساده وبی پرده ازمی ومعشوقه ومستی سخن می گفته اند
که به نظرمن رک وراست گویی البته نه بدزبانی ازویزگیهای یک شاعرخوب است
وبه گفته ی استادبزرگوارم مجاهدنیا که الحق هم حق مطلب رازیبا بیان کردند
آقا حافظ بزرگ را برای همین همه دوستش دارند زیرا همیشه راست می گفته راست گویی هنگام مستی یکی از امتیازات بزرگ انسان است . هم با نظر بزرگ مرد عرصه شعر ادب حافظ هم با نظر آقای بهرامیان و هم نظر جنابعالی موافقم .
\\" می بخور منبر بسوزان مردم آزاری مکن \\"
که همین بیت کلی حرف داره با خودش
ویاد این بیت دیگر حافظ هم افتادم
که می گه
واعظان کا این جلوه درمحراب ومنبر می کنند
چون به خلوت می روند آن کاردیگر می کنند
وبراستی که حافظ چه خوب ازهمه چیز وهمه جا وهمه کس سخن رانده