پنجشنبه ۲۹ آذر
تعریف اجمالی شعرسپید وکوتاه
ارسال شده توسط آلاله سرخ(سیده لاله رحیم زاده) در تاریخ : سه شنبه ۵ آبان ۱۳۹۴ ۱۱:۲۴
موضوع: آزاد | تعداد بازدید : ۹۷۶ | نظرات : ۱۸
|
|
نوشته ی زیر حاصل تحقیق دقیق اینجانب پیرامون شعر سپید است.
شعر سپید یا شعر آزاد گونه‌ای از شعر نو فارسی است که در دهه سی شمسی و با مجموعهٔ هوای تازه از احمد شاملو ظهور پیدا کرد. تفاوت عمده این آثار با نمونه‌های قبلی شعر نو در فرم شعر بود. در این سبک عموماً وزن عروضی رعایت نشده ولی آهنگ و موسیقی نمود دارد.
در دسته بندی شعر نو فارسی، گاهی به هر شعر که در قالب شعر نیمایی نگنجد شعر سپید می‌گویند.
نمونه اشعار
سلاخی می‌گریست/ به قناری کوچکی/ دل باخته بود!
(احمد شاملو)
دلم گرفته است/ دلم گرفته است /به ایوان می روم و انگشتانم را بر پوست کشیدهٔ شب می کشم/ چراغ‌های رابطه تاریکند/ چراغ‌های رابطه تاریکند/ کسی مرا به آفتاب معرفی نخواهد کرد/ کسی مرا به مهمانی گنجشک‌ها نخواهد برد/ پرواز را به خاطر بسپار/ پرنده مردنی ست. (فروغ فرخزاد)
اسامی برخی دیگر از شاعران نامی این سبک در زیر آمده‌است:
هوشنگ ایرانی
تندرکیا
بیژن جلالی
احمد شاملو
یدالله رویایی
سید علی صالحی
منوچهر آتشی
احمدرضا احمدی
رضا براهنی
یغما گلرویی
شعر كوتاه در يك نگاه
تذكر: در سلسله نوشتار ذيل شعر كوتاه را مورد ارزيابي قرار مي دهيم؛ از پيشنة آن مي گوييم.به خوانش نمونه هايي از آن مي پردازيم. قواعد وشگرد هاي آن را با مثال هاي روشن توضيح مي دهيم.
منظور از شعر كوتاه چيست؟
وقتي "شعر كوتاه" مي گوييم صورت هاي گوناگوني درذهن ما مجسم مي شود؛ تك بيت، دو بيتي، رباعي، لندي،هايكو، و... همه شعر كوتاه خوانده مي شوند. هريك از اين قالب ها ساختار وفرم مشخص خود را دارند و با معيار هاي معين از همديگر بازشناخته مي شوند. البته دركنار مميزه هاي فراوان، در جهاتي هم با يكديگر مشترك مي باشند. براي اين كه شعر كوتاه را خوب تر بشناسيم لازم است به صورت مختصر اين قالب ها را تعريف نماييم:
تك بيت
تك بيت، به بيتي گفته مي شود كه از دو مصراع تشكيل شده باشد و هيچ بيت يا مصراع ديگر اضافه بر آن نباشد. تك بيت مثل ضرب المثل و كلام قصار است. تمام مقصود گوينده در همان دو بيت گنجانده مي شود. نياز به ادامه ندارد. از اين جهت گفته اند تك بيت يك قالب به شمار نمي آيد بلكه بيتي است كه از غزل، مثنوي و يا قالب هاي ديگر جداشده است. آوردن قافيه هم در آن ضروري نيست. در گلستان سعدي از اين نوع تك بيت ها فراوان آمده است؛ مانند اين نمونه:
درويش وغني، بنده اين خاك درند
آنان كه غني ترند، محتاج ترند
هايكو
اين قالب مختص به شعر ژاپن مي باشد. 17 هجا دارد و در سه سطر نوشته مي شود؛ سطر اول و سوم هركدام پنج هجا و سطر دوم هفت هجا دارد." حدود دو هزار سال پيش هايكو جزوي از يك فرم شعري 31 هجايي به نام "تانكا" بود كه از دو بخش تشكيل مي‌شد و معمولاً آن را شاعران به شيوه پرسش و پاسخ مي‌سرودند. "تانكا" به معني شعر كوتاه است و در مقابل آن "چوكا" قرار دارد كه به معنای شعر بلند است. با اين كه در ژاپن به غير از "تانكا" و "چوكا" چندين فرم شعري ديگر هم وجود دارد، شعرهاي كوتاه محبوبيت شان بيش از بقيه است. در قرن شانزدهم ميلادي به تدريج بخش 17 هجايي تانكا مستقل شد و آن را "هاكايي" يا "هايكو" ناميدند."
اين دو ترجمه از هايكو را بخوانيد:
بر بركه كهن
غوكي ناگاه فرو مي‌جهد
صداي آب.
(باشو-ترجمه پاشايي)
**
نيلوفر صحرايي
دلو چاه مرا اسير كرده است
براي آب به جاي ديگر خواهم رفت.
(چي يو جو - ترجمه پاشايي)
**
حال لازم است ببينيم كه آيا براي شعر كوتاه تعريف خاصي وجود دارد؟
پيش از رسيدن به يك تعريف جامع ، بايد يادآورشويم كه؛
بعضي براين عقيده اند كه شعرتعريف ناپذير است. ما نمي توانيم تعريف كاملي از آن به دست دهيم؛ چرا كه شناخت ما از آن محدود مي باشد. هرتعريفي هم اگر صورت مي گيرد، به جنبه هاي خاصي از آن اشاره دارد.
اما برخي ديگر باورمند اند كه شعر براساس جوهره وعناصر دروني خود قابل تعريف مي باشد. از اين رو براي آن تعريف هايي را ذكر كرده اند. ليكن همه اين تعريف ها به جنبه هاي ويژة شعر اشاره دارند. هركس از ظن خود يار آن شده است. حال اگر ما بخواهيم از "شعر كوتاه" تعريفي را به دست دهيم بايد ناظر برهمة خصوصيات خود باشد. يعني هم "جنس" داشته باشد و هم "فصل". با جنس خود تمام انواع شعر را شامل شود و با فصل خود، قالب هاي ديگر را كنار بگذارد. بنابراين بايد به دنبال پيدا كردن چنين تعريفي بوده باشيم. تا جايي كه نگارنده تفحص كرده است، چنين تعريفي از شعر كوتاه وجود ندارد. بسياري از نويسندگان وشاعران با اين نظر موافقند وعقيده دارند كه تا كنون تعريف روشني از "شعر كوتاه" فارسي به وجود نيامده است..
يكي از شاعران معاصر ايران كه نامش را مشخص نتوانستم، مي نويسد:
"همة آن اشعاری که تحت عنوان کلی « شعر کوتاه » شناخته می شود، از لحاظ فرم و ساخت و زبان و آهنگ، دارای تفاوت های ماهوی فراوان است . بر خلاف فرم های کهن شعر کوتاه، اعم از رسمی و مردمی، که حدود و ثغور سطرها و لخت ها و هجاها و تکیه‌ها و قافیه ها و سجع ها در آن ها کاملا روشن است، برای هیچ کدام از شعرهای کوتاه دوران امروز، حد و مرزی نمی توان رسم کرد. پاره ای، وزن نیمایی دارند و پاره ای فاقد وزن بیرونی هستند. بعضی، قافیه دارند و اغلب فاقد قافیه هستند .تعداد سطرها نیز در این شعرها، حد معینی ندارد و بین دو تا ده سطر در نوسان است. تکیه بعضی از این شعرها تنها بر ایماژ و تصویر سازی است. مبنای شاعرانگی در برخی دیگر، بازی های زبانی و ایجاد تضاد و ارتباط میان صورت های واژگانی است.وحتی بندها و پاراگراف ها کوتاه و بلند می شوند و جمله بندی و نوع نگارش هم متفاوت است. و در تعداد دیگر از شعرهای کوتاه ، از مضامین غافلگیرانه و نکته پردازی شاعرانه برای اعجاب خواننده بهره گرفته شده است . دیده می شود که شاعر گاهی از همة این تکنیک ها در شعرهای کوتاه خود استفاده می کند و همین امر، تبیین و تعریف این نوع شعر را در شعر امروز با دشواری مواجه ساخته است. حتا در اشعار هایکو پردازان ایرانی که به سیاق این فرم ژاپانی شعر می گویند، حد و حصری که در اصل فرم «هایکو» وجود دارد و به روشنی و با دقت تمام و با ذکر همه جزئیات و شگردها توسط محققان و متخصصان هایکو در سراسر جهان تبیین شده است ، دیده نمی‌شود"
از بيان بالا روشن مي گردد كه :
الف. براي شعر كوتاه تعريف مشخصي وجود ندارد.
ب. كارهايي كه به اين نام ( شعر كوتاه) صورت گرفته، هرج ومرج زيادي را در خود دارا مي باشد. يك قاعده ثابتي تا كنون براي آن تعريف نشده تا ما بتوانيم از طريق آن، قضاوت نماييم كه فلان شعر، شعر كوتاه است و فلان شعر ، شعركوتاه نيست.
ج. در تعداد ومقدار سطر ها نيز قاعدة مشخصي به نظر نمي رسد. اكثراَ ميان دو تا ده سطر آن را نوشته اند.
د. حتا در داشتن وزن و قافيه نيز اختلاف هاي فراواني ديده مي شود. بعضي از آن ها داراي وزن نيمايي هستند و بعضي هم بدون وزن نيمايي وقافيه سروده شده اند. به اين نمونه ها نگاه كنيد:
برف آب می‌شود
با گرمای ناچیز ِ
دست کودک!
**
دشوار است
راه رفتن
کودک در برف
**
از برف نمی‌رهاند
دخترک را
چتر ِ برادر بزرگ
**
همرنگ شده‌اند
لپ‌ها و دست‌ها
تعطیلی ِ دبستان
قدرت الله ذاكري يكي از هايكو شناسان ايراني در مورد اين كه آيا شعر كوتاه فارسي همان هايكوي ژاپاني است يا نه، ابراز عقيده مي كند:
"شكي نيست كه به هيچ عنوان نمي شود قوانين هايكوي ژاپاني را در شعر كوتاه فارسي لحاظ كرد. پس تنها مي توان در كوتاه بودن شعر از هايكو تقليد كرد. همان طور كه گفتيم در سرتاسر جهان خيلي ها اشعار كوتاه سروده و آن را مجموعه هايكو نام نهاده اند. پس اين كه اشعار كوتاه خود را هايكو بناميم ايرادي ندارد. اما به هيچ وجه نمي فهمم «اولين هايكوهاي فارسي» يعني چي؟! ما هيچ تعريف دقيقي از هايكوي فارسي نداريم... اگر هم فرض كنيم قرار است ما هايكوي فارسي داشته باشيم بايد دستورالعملي داشته باشد، ويژگي اي داشته باشد. بايد سال ها بگذرد، مجموعه هاي شعر كوتاه پديد آيد و آن وقت متخصصان فن شعر بررسي كنند؛ اين اشعار كوتاه داراي چه ويژگي هايي است و بر مبناي آن هايكوي فارسي را تعريف كنند
نتيجه: خلاصه اين كه هيچ تعريفي از شعر كوتاه وجود ندارد. تنها چيزي كه روشن است اين است كه شعر كوتاه، كوتاه است. اما هنوز ميزان حداقلي و حد اكثري آن تعيين نگرديده است. بنا كوتاهي آن، نمي تواند جنس تعريف "شعر كوتاه" به حساب آيد
تنها می توان منتظر زمان بود شاید آیندگان مانیفستی برای شعر سپید کوتاه بنویسند وگرنه اسم کوتاه به خودی خود بی معناست
پس همان شعر سپید است مانند دوبیتی یا رباعی در اشعار کلاسیک. و با توضیح فوق هیچ قاعده ی خاصی ندارد
منبع دانشنامه ادبی ایران و جهان و با کمک از سایتهای مختلف ادبی پژوهشی.
گردآورننده : راضیه(رها) احمدزاده.منبع:http://mahfeleshaeran.ir/
اين ديگ ز خامی است كه در جوش و خروش است
چون پخته شد و لذت دم ديد خموش است. مولانا
|
ارسال پیام خصوصی اشتراک گذاری :
|
|
|
|
|
این پست با شماره ۶۲۵۵ در تاریخ سه شنبه ۵ آبان ۱۳۹۴ ۱۱:۲۴ در سایت شعر ناب ثبت گردید
نقدها و نظرات
تنها کابران عضو میتوانند نظر دهند.
ارسال پیام خصوصی
محمد شریف صادقی
علی نظری سرمازه
مهرداد مانا
شاهزاده خانوم
آرش حاتمی (تکروٍ تنها)
عطیه باغی 
رسول دبیر (نافذ) 
زیباست 
روح ما
