پست های وبلاگ

نقد منصفانه ی قالب ترنج

سلام و درود،
فرهیختگان گرانقدر در مطلب قبلی ام توضیحاتی خوانده اند درباره ی #قالب_شعری_ترنج.

در این مجال، بعضی نظر مخالف و بعضی موافق داشته اند و از هر نظر می توان چیزی آموخت.
اکنون، می خواهیم به نقدی کوتاه درباره ی #شعر_ترنج بپردازیم:

از حدود هزار سال پیش، قالب  یا شِبه قالبی به نام 
#تمام_مطلع در شعر فارسی، نمونه هایی داشته است.
مهم ترین ایراد مخالفان شعر ترنج به این گونه ی شعری، مربوط بوده به پیشینه ی تمام مطلع و در نتیجه، عدم قابلیت پذیرش ترنج بعنوان قالبی جدید.
این اعتراض، کاملا منطقی است و بیش از همه، استاد گرانقدر، جناب ابراهیم 
#حاج_محمدی به این تذکر شایسته پرداخته اند و ناگفته نماند که نگارنده هم از قبل به این نکته، توجه داشته است.
با این حال، جناب بهنام #حیدری_فخر بعنوان تدوینگر ارجمند شعر ترنج - که علاوه بر سرایش، با تصنیف و ترانه و آهنگسازی، در پیوند هستند -
بطور مستقل و بدون توجه به تمام مطلع باستانی به شعر ترنج روی آورده بودند و پس از آگاهی از تمام مطلع به ویرایش جدی آن پرداخته اند.
معترضان - که برخی،  بتازگی پس از آگاه سازی های جناب استاد حاج محمدی، نخستین بار، نام تمام مطلع را شنیده بودند- بعضا در اعتراضات خود، چندان جانب اخلاق را نگاه نداشته، در ایفای نقش منفی در مواجهه با ترنج، زیاده روی کردند.
از طرفی، تمام مطلع، شیوه ای فراموش‌شده بود که همت جناب حیدری فخر و شفاف سازی های استاد حاج محمدی باعث مطرح شدن دوباره ی آن گردید.
اکنون در شکل ویرایش شده ی ترنج،  دست کم می توان گفت: با شکلی نوین و پیشرو از تمام مطلع روبرو هستیم، البته در حالت خوش بینانه هم می توان گفت‌: با گونه ای تازه در شعر فارسی روبرو هستیم.

قالب های نو در شعر فارسی، چه فایده ای دارند؟

برخی صاحب نظران حوزه ی شعر فارسی، با پیدایش قالب های جدید، مخالف و برخی با آن، موافق اند.
نگارنده، از پردازندگان به گونه های تازه است، با این حال، کار ناشیانه در این حوزه را نمی پذیرد.
ترنج، بعنوان گونه ای تازه در سرایش، نقاط قوتی دارد، ازجمله: خوش آهنگی مضاعف آن، البته این مورد هم از طرف برخی منتقدان، مورد نکوهش قرار گرفته با این دلیل که این نوع شعر، دچار زیاده روی در قافیه پردازی شده است.
هر چند این انتقاد ممکن است جنبه ی سلیقه ای داشته باشد،
بی شک، سرایش در این قالب را بویژه برای شاعران نه چندان قوی، مشکل می سازد.
بدیهی ست که وجود این  مشکل در ترنج، به شدت تمام مطلع نیست، اما به هرحال، کاربرد زیاد قافیه، کار شاعر را مشکل می کند. 
شاید به همین دلیل، جناب حیدری فخر (افزون بر کاربرد ترنج در حوزه ی رسمی شعر) تأکید داشته اند بر قابلیت ویژه ی ترنج برای استفاده در تصنیف.
همچنين، گزینش قافیه های آسان و استفاده از اوزان طولانی در واحد مصراع، مانند فاعلاتن مفاعلن فعلن فاعلاتن مفاعلن فعلن (در یک مصراع)
راه های دیگری ست برای آسان تر شدن سرایش ترنج و استفاده از این گونه ی خوش آهنگ.
با احترام،
#محمدعلی_رضاپور