پست های وبلاگ

خانا قبادی

شاعر تکفیر شده

 

خانا قبادی (۱۷۰۰–۱۷۷۲ درنه/ باجلان/ ثلاث باباجانی) شاعر نامدار کُرد در سدهٔ هجدهم بود، وی به زبان‌های فارسی، ترکی و عربی آشنایی و تسلط داشته است.

بیشتر اشعار خانا قبادی به گویش هورامی سرایده شده  است. مهم‌ترین اثر خانا قبادی «شیرین و خسرو» نام دارد. قبادی تسلط کاملی بر ادبیات و زبان فارسی داشت.

خانای قبادی هیچ عنادی با زبان فارسی نداشته است و آن را زبانی شیرین می نامد؛ اما بر این مسئله نیز واقف است که زبان کردی هم از ویژگی ها و استعدادهای خاص خود برخوردار است و در مقابل عظمت ادبیات فارسی دچار تزلزل اندیشه نمی گردد.

هه‌رچه‌ن مه‌واچان  فارسی شه‌که‌ره‌ن

کوردی جه‌ شه‌که‌ر به‌ڵ شیرین ته‌ره‌ن

یه‌قینه‌ن جه‌ ده‌ور دونیای پڕ ئه‌ندێش

هه‌رکه‌س  دڵشاده‌ن  وه‌  زوان  وێـش

خانا از نوادگان قباد بیگ قبادی ایل قبادی جاف حاکم درنه و درتنگ در دۆڵی ده‌ره در ثلاث باباجانی بوده است. وی از شاعران گۆرانی یا ماچۆیی زبان و یکی از عالمان و  مترجمان منحصر به فرد در زمان خود بوده است. از چگونگی زندگی خانا در دوران کودکی و جوانی اش اطلاعات زیادی وجود ندارد، اما آن چنان‌که از نوشته‌هایش پیداست او نابغه و متفکری متجدد بود.

توجه و پژوهش در برخی از اشعار وی تا حدی ابهامات زندگی او را برطرف کرده اند.

خانا در نامه ای که به صورت شعر برای میرزا شفیع کلیایی فرستاده است می نویسد:

په‌ی سه‌نه‌ی سـاڵم، په‌ی سه‌نه‌ی ساڵم

دیـام  وه‌  تاریــخ په‌ی  سه‌نه‌ی  ساڵم

په‌نجا و چـوار بیم  هه‌ره‌س  وه‌ ماڵم

پیری وه‌ بێ  ده‌نــگ بــێ  وه‌  زه‌واڵم

خانا در این بیت علاوه بر اینکه در مورد پیری خودش می گوید، در مصراع اول بیت دوم می گوید که سنش به 54 سال رسیده است و خانا این شعر را در سال 1152 نوشته است. اما خانا در نیمه های شعر « په‌ی سه‌نه‌ی ساڵم » می‌گوید:

قامه‌ت ڕێک و ڕاست، وه‌سه‌ر نه‌ی ڕه‌وان

پیری چه‌فتی که‌رد  وه‌ک چه‌فتی که‌وان

پیر و که‌فته‌کار قامه‌ت قه‌واغم

شه‌ریک  مه‌ینه‌ت ڕه‌فیق  ئاخم

اگر کلمه «قه‌واغم» را بر اساس ترتیب حروف ابجد بررسی کنیم سال 1152 به دست می آید که در ادامه طرز محاسبه آن آمده است: 

ق + ه‌ + و+ ا + غ + م

100 + 5 + 6 + 1 + 1000 + 40

اگر این مسئله درست باشد، خانا می بایست در سال 1098 هجری قمری متولد شده باشد و ذکر تاریخ های دیگر عنوان سال تولد خانا اشتباه است.

عالمانی همچون سید طاهر هاشمی، مارف خزنه دار و علاءالدین سجادی و ... در مورد زندگی خانا اسناد و مدارک معتبری برای نوشته هایشان ارائه نکرده اند اما بر اساس نامه ای که خانا برای میرزا شفیع کلیایی نوشته است، مشخص می شود که خانا نامه را در چه سنی نوشته است و سن او نیز مشخص می شود. یکی از خصوصیات منحصر به فرد خانا این است که در داستانهایش شماره ابیات، سال نوشتن و اسم خود را چندین بار آورده است و در معدودی از آثارش در مورد خود، پدر و طایفه اش نیز سخن به میان آورده است.

قبادی در مسائل و حوزه‌های دینی استاد بوده است و همچنین در حوزه‌های کلام و فقه و عرفان صاحب نظر و رای بوده است، از متون و اشعار و آیات نوشته شده در آثار خانا پیداست که او حافظ قرآن بوده است. علیرغم مخالفت ها و ممانعت های عالمان دینی آن دوران، خانا برای تفهیم بیشتر و عمیق تر قرآن، اقدام به ترجمه این کتاب آسمانی به زبان کردی نموده است، که البته هیچ اثری از این کتاب پیدا نشده و کتاب به کلی از بین رفته است. واضح است که اقدامی اینچنین جسورانه از سوی خانای قبادی عاقبتی غیر از تکفیر خانا را در بر نداشته است. به همین دلیل و برای حفظ جانش به امارت بابان (سلیمانیه) می رود و تا سال 1772 میلادی که دار فانی را وداع می گوید، در سلیمانیه زیسته است.

از آثار خانا می توان به شیرین و خسرو، یوسف و زلیخا، لیلا و مجنون، اسکندرنامه، هفت بند خانا، سلطان ابراهیم و نوش آفرین و دیوان وی اشاره کرد.

 

- نمونهٔ شعر:

- من چه‌نی تۆما:

من چــــــــه‌نی تۆما، بۆ چه‌نی عـــام

تۆ، تۆتۆ ی جه‌رگــم جیا که‌ر  جه‌هام

تـۆ تـۆ، به‌نــد وه‌به‌نـد بگێڵه‌ش پێـدا

گـه‌ر تۆ دیت تۆیێ غه‌یر جه‌ تۆ تێدا

ئه‌وسا وێت ئاسا باوه‌ره‌ش وه‌بـــه‌ر

وه‌مه‌ودای ئه‌ڵماس پاره‌ پاره‌ش که‌ر

 

جمع اوری و نگارش:

سعید فلاحی (زانا کوردستانی)

 

ـــــمنابعـــــ

- دانشنامهٔ آزاد ویکی‌پدیا.

- سایت خبرگزاری کردپرس.

- پورتال خبری جوانرود هه وال.

- شعرای نامدار كرد، فخرالدین آمیدیان، نشر انا، سنندج.