شاعر گم شده(غزل)

شاعری گم شده در طول خیابان سکوت
چتر را بسته و تن داده به باران سکوت

زیرِ احساسِ خودش خم شده و می لرزد
قدَمش یخ زده در فصل زمستان سکوت

پُرِ حرف است دلش... بغض گلو را بسته
شعرِ ناگفته ی او رفته به دیوان سکوت

مثل سرباز اسیری شده همصحبت زخم
لب فرو بسته و دل داده به درمان سکوت

موجِ قلبش شده ممتد... نفَسش قاصد مرگ
شعرهایش شده اعدام به فرمان سکوت

شبِ شعر است ولی شاعر ما گم شده است
باز پشت تریبون رفته سخنران سکوت...
(م. فریاد)


یا صاحب بخت
اگر بختم یاری کند و پنجره های سبز ملبس مهلت دهند تا به جای «من چه را دوست دارم و چه را دوست ندارم» بحثی را که مدت هاست در کمین بودم تا آن را با دوستان و عزیزان در شعر ناب مطرح کنم، به میان بکشم. بحثی که بی تردید شنیدن آرای بسیاری از دوستان صاحب نظر می تواند در تعقیب آن خالی از لطف نباشد.
برای شروع این قال می توان اشاره ای داشت به آن چه از متقدمین در آموزه های شعر و نام گذاری آن ها مکتوب شده و به یادگار مانده است.
دلیل دسته بندی اوزان در بحور مختلف طبق آن چه حضرت شمس قیس رازی در المعجم نسخه چاپخانه مجلس تهران ص 56 آورده این است:
اما سبب آن که هر جنس را از اجناس شعر بحری خوانند آن است که هر یک در اشتمال بر اوزان مختلف و انواع متفاوت سعتی و کثرتی دارد چه تحت هریک به واسطه ازاحیفی که به اجزا آن لاحق می گردد انواع شعرست.
و اصل بحر در لغت عرب شکافتن است و دریا را از آن جهت بحر خوانند که شکافی است فراخ در زمین مشتمل بر آب بسیار و انواع مکوّنات آبی و ...

اما غرض از این مقدمه بهانه ای بود برای ارتباط آن با شعر و پرداختن به اثر "شاعر گم شده" از دفتر "ای پروانه ها کاری بکنید" محمدرضا زارع (فریاد)
اثر حاضر که از زبان شاعر به جریان افتاده، حکایت بغضی است که این روزها گلوی بسیاری از مردم را گرفته. صاحب اثر در این شعر سعی دارد بار این بغض گلوگیر را به تنهایی به دوش بکشد.
به نظر می رسد صاحب اثر مسیری که فرزند خدا دو هزار سال پیش در پیش گرفته را دنبال می کند و یک تنه خود را به زیر بار بغضی که با "سکوت" در ردیف این غزل گره خورده است رها می کند تا شاید به واسطه سکوتی که همه جا موج می زند و فضا را آکنده کرده مصلوب شود.
گم شدن در طول خیابان سکوت، بستن چتر و تن دادن به باران سکوت دست در گردن خم شدن و یخ زدن قدم ها در زمستان سکوت تصاویری را برای مخاطب زنده می کند که سوز سرمای سکوت را میهمان مغز استخوان خواننده ها کرده است.
چیرگی احساسات در مصرع
پُرِ حرف است دلش... بغض گلو را بسته
تغافلی ایجاد کرده که واژه ی گلو بدون شناسه مالکیت و چندم شخص بودن حالت تعلیقی تصنعی به خود گرفته. به نظر می رسد صاحب اثر در تقابل با موج احساسات از شناسه سوم شخص " یش" در ادامه واژه گلو ناخواسته سرباز می زند و گریبانگیر ضعف تالیف برای تکمیل این مصرع می شود.
در حالی که به راحتی می شد با یک جابه جایی ساده با استفاده از بعض در نیمه ابتدایی مصرع اینگونه از تغافل پیش آمده جلوگیری کرد
پُرِ بغض است دلش... راه گلویش بسته است

بعد از گشذتن از این موج پرقدرت احساس صاحب اثر همچنان یقه شعر را به دست قافیه درمان و فرمان با همراهی ردیف سکوت می سپارد تا با ناله های ممتد به بیت مقطع برسد.
صاحب اثر به زعم خود در تدارک حمله ای است که درگیری مخاطب را با ضربه ای نهایی به آخر برساند و به نظر می رسد این هدف را با به کارگیری تضاد واضح سخنران سکوت در مصرع آخر به پایان می برد.
یاد چند سال پیش افتادم که پس از حمله خودجوش عوامل لباس شخصی به تحریریه روزنامه ایران، این روزنامه ی تریبون دولت ترجیح داد نیم صفحه اول شماره پس از حمله را سپید چاپ کرده و سپید خوانی کند ( البته منظور آن سپیدی نیست که این روزها برخی از قِبَلَش نان شعر می خورند) و تصمیم گرفت تریبون سکوتی برپا کند تا از شر آفات و پس لرزه های بعدی در امان باشد.
به هر حال اغراق نیست اگر منتقد این شش بیت را، تکراری برای پررنگ جلوه دادن کلمه سکوت در این اثر بشمارد و این اثر "م فریاد" را در ردیف آثار معمولی این شاعر بداند.
اما ارتباط مسائل طرح شده در ابتدای بحث را با این اثر می توان اینگونه گره زد که شاعری به توانایی فریاد تن خود را به بحر رمل زده و با استفاده از وزن فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلان اثری با نام شاعر گم شده منتشر کرده.
اگر این شاعر خوب را شناگری ماهر در بحور عروضی بدانیم که البته در واقعیت هم چنین است ساختار چنین شعری با تکرارهای فراوان و طاقت فرسا در ابیات پشت سرهم در بحر رمل که یکی از ساده ترین بحور عروضی است بدون ابتکاری جدید و چشمگیر می تواند نقطه نقصی برای شاعری باشد که بارها نشان داده در بحور عمیق تر شناگری است که در رقصش میان امواج بحور عمیق به قدری موفق شنا کرده است که پهلو به حرکت ذاتی ماهیان دریا که نصیب مرغان هوا می شوند، زده است.
با این حال توصیه منتقد به این شاعر موفق این است که در استفاده از بحور ساده تری مثل بحر رمل به جاست تا صاحب اثر بکوشد در عین سادگی و راحتی حرکت در میان آب دریا پیچ و واپیچ های ظریف و دقیق تری به بدن منعطف خود بدهد تا خواننده شعر جذابیت و همسویی بیشتری با صاحب اثر در خود ایجاد کند.
برای تمثال این نکته می شد حرکت شناگر را در این بحر اینگونه ترسیم کرد:
استفاده از استعاره مادر به جای شاعر که البته شالوده کار را به هم خواهد ریخت.
"مادری" گم شده در "پیچ" خیابان سکوت
چتر را بسته و تن داده به باران سکوت

تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل
عزت زیاد
وحید سلیمی بنی
سوم شهریور نود و نه

با احترام به ساحت بلند شعر و ادب ایران زمین

دوستان ارجمندم جناب استاد "وحید سلیمی بنی" و جناب "محمدرضا زارع" گرامی درود بر شما باد.

خوشحالم که دوباره از قلم هر دو ارجمند میخوانم.
غزلی زیبا از "محمدرضا زارع" و نقد بجا و درخوری از "وحید سلیمی بنی."
شاخصه های غزل زیبا - مثل همین غزل - را اغلب می شناسیم. و اما نقد زیبا را .....، بگزارید تا در این باره کمی از دیدگاه خصوصی قلمی کنم.
هر وقت تصویر "فانوس روشن" را در صفحه ی شعر ناب - بویژه در ستون نقد آثار می بینم - بی فوت وقت پنجره را باز می کنم و میخوانم. میدانم که در شعاع نور این فانوس قطعا مطلبی برای یادگیری پیدا می شود - آنهم با قلمی شیرین و دلربا-
چندی پیش نقدی از قلم استاد "سلیمی" بر شعر "سلمان مولایی" ارجمند خواندم. انصافا شعر "سلمان" شعر زیبایی بود. و وقتی نقد "وحید سلیمی" را خواندم؛ لذتِ هر آنچه را که بعنوان زیبایی برداشت کرده بودم، مضاعف شد.
الغرض...
این کمترین تشنه ی آموختن است و امید می رود تا به یمن گشایشِ بابی نو - به قلم استاد سلیمی- از آموزه های ایشان و دیگر اساتید بی بهره نماند.
و با نکات و مواردی که این منتقد ارجمند در خصوص غزل جناب "زارع" مرقوم فرموده اند؛ نظری همسو دارد. اما نمیخواهد مطلبی را تکرار کند چرا که از سویی؛ این غزل با هر حال و به هر حال بعنوان اثری قابل توجه و قابل تامل از جمله ی آثار شاعر، و بقلم ایشان خلق، و نیز عمری از خلقت آن میگذرد. و از سویی میداند که جناب زارع عزیز آشنایی کامل با بحور و اوزان عروضی دارند. لذا مایل است به موضوع تازه ای که پیشتر بابِ آن گشوده شده بپردازد.

و اما موضوع بسیار جذاب و حائز اهمیت است و قبل از پرداختن به آن از "وحید سلیمی بنی" بخاطر فتح این باب تشکر می کنم.
مقدمه:
"رَمَلان رَمَلان رَمَلان رَمَلان ......"
این آهنگی است ماخوذ از حرکت اُشتران.
حرکتی نه آهسته و نه به تاخت. اما تند و یکنواخت.
در جایی میخواندم وجه تسمیه ی بحور عروضی را.
به این آهنگ رسیدم و به پاره ای توضیحات که؛
این بحر را از آن رمل گویند که رمل در لغت؛ حصیر بافتن است ، چون ارکان این بحر را وتدی در میان دو سبب است و دو سبب در میان دو وتد پس گویا که اسباب او را با اوتاد بافته اند چنانکه حصیر را با ریسمان می بافند و نزد بعضی مأخوذ از رَمَلان باشد که بمعنی دویدن شتر است بشتاب ، چون این بحر به سرعت و شتاب خوانده می شود، رمل نام کردند .
با همین مقدمه ی کوتاه پلی میزنم به باب تازه تا عرایضم را - احتمالا از دریچه ای دیگر - به آنچه که از فرمایشات جناب سلیمی عزیز دستگیرم شده پیوند و ادامه بدهم.
با این تعبیر که؛ تنها آشنایی با اوزان و اسماء بحور عروضی، برای سرودن یک اثر ماندگار کافی نیست. بلکه درک و شناخت شاعر از ویژگی ها و حال و هوای احساسیِ بحور عروضی بسیار حائز اهمیت است.
شاعر پیشتر و بیشتر از هر کسی از حال و هوای درون خود خبر دارد و بخوبی میداند که حس درونش از چه قماش است؛
- شکوه آمیز است.
- پند آموز است.
- غم انگیز است و یا ....
شاعرِ موفق با حال و هوای بحور عروضی نیز بخوبی آشناست. لذا انتخاب بحر و وزن مناسب برای سرودن، یک نقطه ی قوت و یک امتیاز مثبت برای او و شعرش بشمار می رود.
قاعدتا برای بروز چنین احساساتی در قالب شعر، به فراز و فرود های مناسب و ملموسی - در ظرفِ بیت - نیاز است. و این مهم میسر نمی شود مگر به انتخاب بحر و آهنگی مناسب.
خالی از لطف نیست مَثل "آوازه خوانی" موفق؛ که شعر را می شناسد، حال و هوای شعر را درک می کند از طرفی هم با حال و هوای دستگاههای متنوع موسیقی بخوبی آشناست. نهایتا شعر(آواز) را در دستگاهی مناسب و با حال و هوای مانوس با آن میخواند. قطعا نتیجه کار با توجه به دانش و آگاهی خواننده، یک اثر ماندگار و تاثیرگذار خواهد بود.
سخن کوتاه میکنم تا بیشتر بیاموزم.

با احترام
ابراهیم هداوند
۰۴/ ۰۶/ ۱۳۹۹