شبیهِ تو

ترانه چگونه باید باشد
سلام و درود سرکار خانم فاطمه جهانگیری ، زحـل،
قبل از همه از الطاف شما در صفحه سروده اینجانب « . . . ( مثنوی 5 ) » تشکر می کنم. آن جا بنا به عللی پاسخ های فردی نمی دادم و اینجا عرض ادب نمودم.
آنقدر اثر گذار بود نوشته شما، که خواستم مستقیم در محفل خودتان حاضر شده و سپاسگزار باشم.
در همان متن نیز حالتی بود که حالا می فهمم از اشتیاق و علاقه و استعداد شما به ترانه سرایی نشأت می گیرد.
برای اولین بار در این سایت به افتخار شما سعی می کنم در مورد ترانه و ترانه سرایی، صرفا به شکل تجربی و نه با مطالعه قبلی اظهار نظر کنم. بد و ناقص و نادرست هم بود شما خواهید بخشید اما این که نخستین است حتما از نظر شما بی ارزش نخواهد بود.
تلخی و شیرینی نظر دادن نیز خیلی وقت ها بی شباهت به تلخی و شیرینی بیت نخست این سروده نیست. معلوم نیست چه وقتی تلخ خوب است و منشاء شیرینی و کی شیرین خوب است که از سر افراط به تلخی گراید. ما مزه آن را به فراموشی می سپاریم . آنچه را که صلاح است و بنظر اینجانب درست است عرض می کنم.
خیلی ها فکر می کنند که ترانه یعنی این که شما وزن شعر را به هم بریزید و حالتی محاوره ای به آن بدهید و راحت و یله هر چه دوست دارید بگویید.
درست؟
اما به نظر این حقیر روح ترانه اصلا به وزن آن و نوع زبانش وابسته نیست.
پس زیبایی و گیرایی یک ترانه از کجا ناشی می شود؟
اگر به نمونه های بیرونی مراجعه کنیم ممکن است که برویم سراغ ترانه هایی که آهنگ زیبا و گیرایی دارند. و این یک خطاست.
ترانه از موزیک هم مستقل است. با این حساب بسیاری از دامب و دومب های مخصوصا امروزی و به اصطلاح جوان پسند از داشتن چنین امتیازی معاف هستند.
حالا حتما خواهید گفت که این پیرمرد برای اولین بار نظر می دهد و اینچنین بی پروا. اشکالی ندارد با هم به پاسخ خواهیم رسید.
ترانه از موزیک زاده نشده است. بر عکس است.
قدمت ترانه و آواز از خود شعر هم بیشتر است.
ترانه یک نداست
ترانه یک دعاست
ترانه یک درخواست است
ترانه مویه گریست در ماتم
ترانه نشاط آوریست در جشن و شامانی
اما یک چیز بر ترانه قدمت دارد. اگر گفتید چی؟
احساسی که از متن زندگی زاییده می شود و بر ضمیر و اندرون حساس ترین آحاد و افراد که نسل های اولیه هنرمندان باشد می نشیند و از آن جا قالب کلام و نوا بخودش می گیرد که صوت انسان و ریتم هایی که با ساده ترین اسبات قابل اجرا بودند از آن جمله است.
مادر ها در طول تاریخ عمومی ترین آواز خوانان بودند.
این ترانه ها چند خاصیت داشتند. یعنی خاصیت وجودی داشتند.می دانید یعنی چی؟ یعنی این که کسی نمی نشست قواعدی را رعایت کند تا ترانه بسازد. بلکه این ترانه با توصیفی که عرض شد بود که قواعد را کم کم ارائه می داد. گفتند مرغ زودتر آمد یا تخم مرغ. معمای جالبی است. جوابش مهم نیست اما این توالی که قواعد و ترانه تا بوده همین بوده و الآن نیز هست.
از این آسمان و ریسمان چه چیزی دستگیرمان می شود؟
این که نمی توان نشست و با یک احساس ساختگی و اغلب ترکیبی و بیشتر مواقع منتسب به شعر تا ترانه ، ترانه سرود. ترانه سرا باید در لابلای ارتباط قواعد و علل وجودی ترانه موضع گرفته و خوشه چینی کند.
ترانه برای کتاب و چاپ سروده نمی شود. اگر چنین بود شعر سرودن که بهتر است.
ترانه برای خواندن سروده می شود.
ترانه سرا باید ترانه دوست باشد. البته ترانه با ارزش و واقعی ( مبتنی بر احساس صادق و واقعی ). یا آشنا به موسیقی که ارتباط کلمات ، آواها ، هجاها و دیگر عناصر را با میزان ها، گام ها، دیرند ها و دیگر مباحث موسیقی بداند. حتی صوت خواننده و لحن و تن و وسعت آن. ترانه برای چه صدایی، چه مناسبتی، و برای برانگیختن چه هیجانی سروده می شود؟
آخرین و مهمترین موضوع:
مخاطب ترانه مانند مخاطب شعر نیست. بلکه شنونده ایست در یک بافت اجتماعی خاص، که دوست دارد نیاز روحی اش از طریق شنیدن ترانه، دقت کنید شنیدن ترانه و به راحتی و روانی برطرف شود.
در مجلس ترانه خوانی یا ترانه شنوی کتاب و کاغذ و نقد کننده شعر نیست که منظور شما را به شنونده ترجمه کند. دقت فرموده باشید بیشتر ترانه ها ساده خلاصه و حتی تکراری هستند تا تأثیر عمیق تری روی هیجان بخشی به شنونده داشته باشند. حتی عباراتی را به عنوان آذوقه و اسباب موسیقی به آهنگساز می دهد که روی آن مانوور بدهد و بارها و بارها در حالت های گوناگون آن ها را بخواند. می دانید چیزی در مایه سماع. تکرار برخی عبارات و حرکات برای مدهوش شدن.
مطلبی یکی بعد از آخری ( برای خنده شما ) این که موضوع ترانه باید یا بهتر است یگانه ، یکدست و بدون پراکنده گویی باشد. از شاخه ای به شاخه دیگر، یا از مطلبی به مطلب دیگر شنونده را از حالت لذت سماعی بیرون می آورد. او همیشه بهنگام گوش دادن دنبال آن خامه ایست که هنرمندانه نان موسیقی دور خودش پیچیده است. دقیقا مانند نون خامه ای. که شما تصمیم نمی توانید بگیرید که نانش را بیشتر دوست دارید یا خامه اش را. ترانه های نون خامه ای کم نیستند بین ملل گوناگون.
خواهش می کنم یک بار به سروده خودتان باز گردید و این گفته های بنده را با آن مطابقت بدهید تا نتایج لازم حاصل شود.
موفقیت برای شما آرزو می کنم. منتظر می مانم که روزی ترانه ای از شما بخوانم که من هم مثل خود شما آن را پیش خودم زمزمه کنم حتی آهنگی من در آوردی هم که شده باشد با آن همراه سازم. نگاه کنید: ساده ، روان ، پر احساس ( البته واقعی ) چه شاد چه غمگین با به یادگار گذاشتن تکیه کلام های زیبا. دو شعر این روزها خواندم از این سایت که هر دو این تکیه کلام ها را داشتند و هر دو ترانه بودند به نام شعر . این تکیه کلام ها این بود: « ده سال و اندی » از یکی و « . . . اما مثل سابق نیستم . . . » از دیگری.
همواره پایدار و سرفراز باشید.