زن خیابان

درود بر امین عزیز
لب مریزاد
امین جان، رُکن پایه ی ما در این نیمایی ( مفاعیلن ) هست .تعداد رُکن مفاعیلن در هر مصراع بستگی به کشش طولی اون مصراع داره و رکن آخر میتونه علاوه بر رکن سالم یکی از محذوفات مفاعیلن باشه.

محذوفات مفاعیلن به قرار زیر هست

مفاعیل u _ _ u
مفاعی u _ _
مفاع u _u
مفا u _

تا اونجایی که دقت کردم برخی مصراع ها در رکن آغازین با مشکل روبرو بودن مثلن

ننگ بادم ننگ!
که وزنش ( فاعلاتن فا ) هست

یا این مصراع
( زان پدر هم ) ندارم یک نشانی یادگار
قسمت داخل پرانتز باید مفاعیلن باشه ولی فاعلاتن بجاش اومده.

ادامه ی بند هم بهمین ترتیب ، فاعلاتن جای مفاعیلن رو در کل مصراع ها گرفته :

آشکار جاودان باشد سالیان و روزگار
نیز یادی نیست
لقمه نانی ، یک شبی خرده پوشش تا به گاهی
نیز کاری نیست

این چند مصراع بالایی خارج از رکن مفاعیلن هستن و با فاعلاتن سروده شدند.
و اما این دو مصراع زیر که باید در امتداد هم باشند تا وزن درست بشود :
( وز آن پس جز برای کارهایت)
(نیز عاری نیست)

آنچه داخل پرانتز گذاشته شده رّکنش مفاعیلن هست و درسته ، به شرطی که تکه دومش که جدا نوشتی در ادامه ی تکه ی اول بیاد ، چنانچه بخواهیم اونهارو جدا و زیرهم بنویسیم ، در آغاز تکه ی دومش باید یک نشان سُرایشی بیاد که مشخص کنه وزن اون در امتداد تکه ی بالایی ست، نشان سرایشی که بنده پیشنهاد دادم گذاشتن ( دو نقطه کاما) در ابتدای مصراع بود ، به این شکل:

وز آن پس جز برای کارهایت...
..، نیز ، عاری نیست.

البته از نظر بنده، نیازی به دوتکه نوشتن اون احساس نمیشه ، میشد پشت سرهم نوشته بشه و وزنش هم درست بود.

.............

امین جان ، چندسال پیش توی شعرنو هم گفتم، درست بودن وزن شعر بر اساس تقطیع خوبه ولی کافی نیست ،

گاهی شعر وزنش درست است ولی واژه ها در مصراع ها خوش نشینی ندارند ، پس عروض فقط به رعایت هجابندی شعر در قالب رکن ها نیست ، بلکه یک چیز دیگری هم باید کنارش باشد ، به هر حال ما از عروض استفاده می کنیم تا به کلاممان موسیقی بیرونی تزریق کنیم . وقتی میگوییم \\\" موسیقی بیرونی \\\" یعنی باید شنیده شود و شنیدنش هم خوش باشه ،

اینجاست که پای ( فرم آوا ) ، در عروض باز می شود . فرم آوا یعنی فرم دادن به آوا و یا مدیریت آوای واژه ها در چیدمان
یعنی هماهنگ سازی آوایی بین رکن ها

نیمایوشیج در کتاب حرف های همسایه از آن با نام ( آرمونی ) یاد می کند ، آرمونی البته نگاه کلی ست/ یعنی هماهنگ ساختن اجزای یک کل با همدیگر ،

آرمونی، هم می تواند هماهنگی معنایی واژگان در راستای یک موضوع باشد و هم شامل هماهنگی آوایی واژگان در چهارچوب ارکان عروضی

به این واژه ها نگاه کنید:

منصور = بر وزن مفعول
گلناز = بر وزن مفعول
فرزاد = بر وزن مفعول

همانطور که مشاهده کردید ، منصور و گلناز و فرزاد ، هر سه بر وزن رکن مفعول هستن،

الان سوال مهم این است که آیا هر سه با اینکه از نظر رکنی یکسان هستند ، آیا از نظر آوایی یکسان اند ؟؟؟؟

مسلمآ خیر ، و فرم آوایی آنها متفاوت است . ولی رکن آنها برابر است ،

اینکه میگویم گاهی مصراع های یک شعر از نظر عروضی درست است ولی اختلال موسیقایی در اون دیده میشه به این خاطر هست که در آن مصراع یکی و یا دوتا واژه در آوا فرمی نامناسب بکار گرفته شده اند ، به طرف میگویی فلان مصراع ات اختلال موسیقایی دارد و طرف بر میگردد و میگوید وزن شعرم درست است ، اینجاست که میگوییم درست بودن وزن بمعنای درست بودن موسیقی نیست ،

مثلن فرض کنید مصراعی داریم که در آن از رکن مفعول ( منصور ) استفاده کردیم ، ولی ریتم کل مصراع بخاطر همین رکن با همین آوافرمش ، دچار سکته شده ، در صورتی که اگر بجای منصور ،( گلناز ) قرار داشت ، آوافرم گلناز اون اختلال را در کل مصراع از بین می برد ، البته این فقط مثال بود برای درک مطلب،


تشخیص آوافرمی واژگانی که در راستای با موضوع در چیدمان مصراع ها میخواهیم قرار بدهیمد خیلی مهم است . و شاعری که میخواهد بصورت حرفه ای این هنر را دنبال کند باید به این تشخیص برسد . حالا شاعرانی هستند که بصورت تفنن جذب هنری بنام شعر می شوند که محل بحث ما نیستند .

و اما یک نکته ی مهم دیگر در رابطه با موسیقی درونی ( یا میانی ) شعر است که یکی از عوامل مهم سازنده ی چنین موسیقی ای را با نام واج آرایی میشناسیم. که برداشت غلطی از آن هن در بین شاعران و هم گاه در دانشگاه ها و مقالات دانشگاهی شاهد هستیم .

واج آرایی بعنوان موسیقی درونی فقط به تکرار حرف نیست. بلکه چیز دیگری باید کنار آن تکرار باشد ،

در این رابطه بعدها صحبت خواهیم کرد .