اتفاق

درود جناب بدری بززگوار!

امروز فرصتی دست داد، برگشتم نقدی در صفحه‌ی پربارتون بنویسم، دیدم دوستان محبّت کرده‌اند و کلی مطلب نوشته‌اند و خرسندم از شناخته شدن ارزش‌های سخنتون.

طبق معمول معنای شعر رو نقد نمی‌کنم؛ زیرا هرچه بنویسم، آخرش، مصداق این بیت مولانا میشم که:
هر کسی از ظن خود شد یار من
از درون من نجست اسرار من
و حرف آغاز و پایان را احساس و اندیشه‌ی شاعر می‌زنه.

اندکی از آرایه‌های ادبی اثر زیباتون‌ رو برای مشتاقانِ این‌گونه بحث‌ها، بازمی‌گویم؛ امید که آموزنده باشد.



یکی از ویژگی‌های بارز اشعارتون، مهارت در ساختن ترکیبات و اصطلاحات متعدّد و ناب هست.‌
برخی از آرایه‌های ادبی شعر اتّفاق:

_ اتفاقی ترقوه تقویم: واج‌آرایی.

ترقوه‌ی تقویم: استعاره‌ی مکنیه. (تشخیص)

_ در هر دست تو،/ کیهان کلهری می‌کشد نفس،/ که کمانچه‌ی کلمات را/ برای بغضِ دلم می‌نوازد:
_ مراعات نظیر، واج‌آرایی و نیز تشبیه در این خطوط موج می‌زند و دیگر توضبحات رو برخی دوستان نوشته‌اند.

_ خورشید وجدان: تشبیه بلیغ.

_باطن‌های دودِ خواب گرفته: کنایه از غفلت و بی‌خبری.

_ تضاد بین واژگان (خواب) و (بیدار) هم که بارز است.

_ دودِ خواب: استعاره‌ی مکنیه. (با این تصویر که: انگار خواب به چراغ تازه خاموش شده‌ای تشبیه شده که دودش بلند است.)

_شانه‌ی افکار: استعاره‌ی مکنیه، (تشخیص)

_ آرایه‌ی تضمین در مصراعی از حافظ که در پی‌نوشت نیز بدان اشاره نموده‌اید.

_ بگو چگونه از گونه‌های خیابان
گازهای... : واج‌آرایی، (تکرار واج‌ صامت *گ* و مصوت بلند *او*)

_ گونه‌های خیابان: استعاره‌ی مکنیه، (تشخیص)

_گاز اشک‌آور خشم: تشبیه بلیغ

_ آن هنگام که نان‌های آجر شده/ طلبِ حق داشتند:
ضمن واج‌آرای و تکرار واج (آ)، و جناس ناقص بین (آن) و (نان)، تلمیح دارد به ضرب‌المثل:
 نان کسی را آجر کردن: به معنای کسی را بیکار کردن و قطع کردن روزی و درآمد کسی.

_ (گور) و (اشک): مراعات نظیر.

_ زمان،/ صبح را خجالت زده،/ زیر \\\'سیاه چادرِ شب\\\'/ پیدا کرده است:
ضمن این‌که مراعات نظیر بین برخی از واژگان وجود دارد که جناب مانا اشاره کردند، استعاره‌ی مکنیه، (تشخیص) نیز در این بخش، نمایان است.

_ بیا در کوچه‌های اقبال/ قدم بزنیم:
مراعات نظیر بین (کوچه) و (قدم زدن)

_ کوچه‌ی اقبال: تشبیه بلیغ.

_ (اسارت) و (رها شویم): تضاد.

_ ۰۰۰ این همه، همهمه‌ی دلهره رها شویم:
واج‌آرایی (تکرار واج *ه*)

_ (همه) و (همهمه): جناس متوّج.

_ معابری عبوس: استعاره‌ی مکنیه، (تشخیص)

_ درختانی شاخه به دست: استعاره‌ی مکنیه، (تشخیص)

_ مشت‌هایی به هوا رفته:
استعاره از شاخ و برگ درختان.
شاخه: ۱_ شاخه‌ی درختان. ۲_ جام شراب که به شکل شاخ بود.
که البته در اینجا، معنی دوم مورد نظر نیست و در معنای دومش، ایهام تناسب دارد با واژه‌ی (صراحی) در چند خط بعد.

_ سیلی از غضب موج گرفت:
می‌تواند به نوعی حسن تعلیل باشد.

شلیکِ جیغ: استعاره‌ی مکنیه.

_ ... صدای آمبولانس،/ موسیقیِ رعب آوری می‌نواخت:
واج‌‌آرایی (تکرار وا‌جهای *آ* و *س*)؛ همراه با تصویرآفرینی زیبا.

_ ما هم مات و مبهوت: واج‌آرای (تکرار واج *م*)

_ ... در صراحی سینه‌ام نشست: واج‌آرایی.

_ صراحی سینه: تشبیه بلیغ.

_ ... شطِ شراب راه افتاد؛/ چشم در چشم،/ به آغوش بازوانت کشیده شدم:
واج‌آرایی (تکرار واج *ش*) و تصویرآفرینی.

_ شط شراب: تشبیه بلیغ.

_ آخرین واژگانم، نردبانِ یعقوب‌اند: جمله تشبیه دارد. در مورد نردبان یعقوب هم که خودتان توضیح داده‌اید.

_ افقِ نگاهت: تشبیه بلیغ.

روحِ پرندگانِ اسیر، بالِ
پروازِ قفس‌ها‌ شده‌اند!
_مراعات نظیر و نیز تصویرآفرینی در قالب تشبیه و همراه با تضاد و پارادکسی که به ذهن متبادر می‌شود.


در پایان ضمن تقدیر از شما جناب بدری بزرگوار، به خاطر اشتراک ترکیبات و اصطلاحات ناب، به عنوان یکی از مدیران افتخاری سایت وزین شعر ناب، خاطرنشان می‌کنم که:
با توجّه به این‌که در سایت ادبی شعر ناب، شاعران نوپا نیز در کنار استادان عزیز اشعارشان را به اشتراک می‌گذارند و بسیاری از آنان تشنه‌ی آموختن زیبایی‌های سخن هستند، از جمله اهداف واکاوی آرایه‌های ادبی، آموزش به این دسته از عزیزان است.

شاعرانه‌هایتان ماندگار!

سلام بر حضرت پژمان

شعرتان را چندبار خواندم و از آنجا که افرادی مثل تو و مجید و سلمان را میشناسم که عادت دارید چیزی را لای سطور سرودتان مخفی کنید ، شعر را چندین بار حتی از آخر به اول خواندم راستش چیزی که شما به‌عنوان اتفاق از آن یاد کردید در واقع قانون است . چون اتفاق چیزی است که فقط یک بار می‌افتد و قانون اصلی است که همگان ملزم به رعایت و تحمل آن هستند . اما اگر این اتفاق را به شکل دیگری تعبیر کنیم یعنی چیزی که همه گیر است و همه بر آن توافق دارند آن وقت شعر شما هم معنی می شود . و در واقع به همین استناد است که می‌گویم عادت دارید پشتی ایهام یک واژه قایم شوید و این راز جذابیت شعر شما سه بزرگوار است و اما شعر :

جان کلام این جاست که شاعر به گاز اشک آور و نان های آجر شده و شلیک جیغ و آژیر آمبولانس اشاره می کند و آن را اتفاق می داند که البته ناگوار است . اتفاق مردمانی که همگی ازجان سیر شده و آن را بر سر دست گرفتند تا در شعاری که سر میدادند و با صدای گلوله ها می آمیخت همگی به آن اتفاق پژمانی برسند .
شعر بی نهایت آگاه است شعری است که روی هر کلمه می‌توان کتابی مفسرانه نوشت از همان کیهان کلهر که در سطر اول میان دست معشوق پنهان شده تا عشق را بنوازد ، خواننده خود را برای یک شعر تمام و سوپرایز پژمانی آماده می کند .

با من سخن بگو
بگو چگونه از گونه های خیابان
گازهای اشک آور خشم را
پاک کنیم؟؟؟
آن هنگام که نان های آجر شده
طلبِ حق داشتند...

دقیقا جایی یا جاهایی خوانده ام که خدا و نان هر دو دو روی یک سکه اند . و یکجا هم سروده بودم :

زن نام دیگر خداوندست
همچنانکه نان
همچنانکه عشق


و اینجا اگر شاعر نان و حق را خواسته یا ناخواسته در یک خط دیده و سروده است نباید تعجب کنیم . طلب نان هم مثل طلب حق است که با تیغ آخته ی شمشیرها و داغی سرب گلوله ها به آن پاسخ داده اند . و راستی چگونه میشود خشم را که گازی ست اشک آور ، از خیابانها پاک کنیم ؟؟؟ اصولا کلمه ی خیابان همیشه بار پسامدرن داشته است . و این اولین بارم بود که ازین کلمه استفاده میکردم . چرا که شعر هم فراتر از مدرنیته بود .


گفتی:خواب دیده ای
بر گور خواسته هایم
بسیار اشک ریخته ای و
زمان،
صبح را خجالت زده
زیر \'سیاه چادرِ شب\'
پیدا کرده است


با مراعات نظیر زمان ، صبح و شب طرف هستیم . زمان مادر و قیم است . و صبح و شب زیردستان و یا فرزندان اویند . زمان البته محتسب است . و خاج میترا که بعدها صلیب رومیان شد هم استعاره از زمان بود ( که دو سمت کوتاهش بهار و پاییز و دو سمت درازش تابستان و زمستان هستند ) مهرپرستان معتقد بودند که باید مجرمان را به دست زمان داد تا گناهشان پاک و فراموش گردد به همین جهت خاج یا صلیب که نماد زمان بود برای تنبیه گناهکاران استفاده می‌شد .
حالا اینجا زمان داروغه ای است که شب و روز را بغل هم و در حال معاشقه ای ممنوع پیدا کرده است ( و شاید هم تجاوزی یکطرفه چون دست و پا میزد ) تمام این تعابیر را فقط پژمان در یک کلمه و آن هم \"خجالت زده\" پنهان کرده بود . اما از دست مانا نمی‌شود فرار کرد و از طرفی خجالت با سرخی صورت همراه است و چه چیزی سرخ تر و شرمگین تر از فلق ؟؟؟ و اما این فقط روبنای سخن بود و زیر بنای آن را باید کاوید که ببینیم صبح و شب چه کسانی یا چه مفاهیمی هستند ؟ و چرا صبح باید زیر شب قرار بگیرد و به انقیاد ظلمت در آید ؟ و این انقیاد چه ارتباطی با نان آجر شده دارد ؟ و آیا آن صدای شلیک جیغ به این دست و پا زدنهای صبح ارتباط نداشت ؟؟

و حرف آخر : خداوند تو را لعنت کند پژمان ، خواستم برم مثلا عدس صبحانه بخرم معلوم نیست دقیقا کجای شهرم ؟

سلام

و

پژمان جانان من

اگر بخواهم از زیبایی های شعر بنویسم می توانم تا شب واژه به واژه ی آن را تشریح کنم و جمال اش را جلوه گر اما مانا ی شاعر در حد مجال خویش و حوصله ی جمع این کار را کرده است ، من اما دوست دارم به چند نکته ی کوچک و در عین حال مهم اشارتی داشته باشم ؛
۱) ترقوه ی تقویم ، از لحاظ زیبایی ظاهری بسیار خوب نشسته است و به لحاظ حروف مشترک با یکدیگر لذت جویی خواننده را به خوبی تغذیه می کند اما وجه‌شبه در این ترکیب چیست؟؟
اگر تقویم را همان دفترچه ی ۳۶۵ برگی در نظر بگیریم که ایام در آن احصاء می شوند ترقوه اسمی شود مثلاً جلد سخت اش که در برابر کاغذ های پوست مانند ش بسیار سخت است اما اگر تقویم را مصداقی ذهنی از زمان در نظر گیریم و بعد زمان را شبیه انسانی بدانیم که ترقوه دارد تکلیف چیست ؟؟
ترقوه درست بالای قلب و پایین گلو جای می گیرد یکی از نقاط استراتژیک در بدن محسوب می شود که از قضا با سایر همراهان اش وظیفه ی حفاظت از قلب و سیستم تنفس را نیز دارد پس می توانیم بگوییم که ترقوه در تقویم همان بزنگاه های معروف است که در پس و پیش اش حوادثی بسیار یا اهمیت قرار دارند و خود آبستن اتفاقاتی ست که در نهایت به محافظت از انسان و احساس او منتهی می شود، البته این از دیدگاه من بود شاید نگاه دوستان یا خود شاعر درست مقابل این دید یا بر خلاف اش باشد ...
۲) که کمانچه ی کلمات را ... می نوازد
به زعم من در چنین مواردی که بین دو واژه و متعلقات شان علاقه ی شباهت برقرار می کنیم فعلی که برای شان به کار می‌بریم نیز باید به هر دوی این کلمات مرتبط باید که در این جا می نوازد فقط با کمانچه همخوانی دارد و کلمات را شامل نمی شود در حالی که اساس تشبیه و تم اصلی حرف شاعر شعر نوشتن است نه اجرای آهنگ پس فعل در حالت مطلوف باید به هر دو طرف تشبیه مرتبط باشد یا در حالت اجبار با سمتی که پایه تشبیه است ، مثلا کمانچه کلمات را به آتش می کشد ( این ترکیب فقط برای درک بهتر مطلب است ) که دقیقاً با استفاده از چنین فعلی ایهام استخدامی شکل می گیرد که به بار خیال شعر می افزاید ...
۳) تیر چراغ برق شهر
تیر برق نیز همان معنای مورد نظر را می رساند و نیز تیر چراغ برق هم به همین منوال یعنی کلمات شهر و چراغ می توانند نباشند و نبودنشان نیز نه تنها آسیبی نمی رساند بلکه مانع از شکل گیری حشو می شود ...
۴) خورشید وجدان
اگر چه وقتی صحبت از اتمام خواب است و بیداری لاجرم ذهن به سمت صبح و طلوع خورشید می رود اما از آن جا که شاعر می خواهد از هر تیر چراغ برقی یک عدد تز این ها بیاویزد به زعم من خورشید اغراق و غلو زیادی در خویش دارد برای وجدان آن هم با توجه به فضای عمومی شعر و بیشتر وجدان ها در این روزگاران نور شمع می توانند باشند یا کورسوی فانوس ...
۵) دود خواب گرفته
اگر چه خواب در برابر بیداری تضاد است و دود خواب نیز ترکیبی دلنشین ولی به زعم من اگر خواب به کار نمی رفت و تشبیه به استعاره بدل می شد چالش بیشتری در ذهن مخاطب جهت ادراک اش پیدا می آمد ...
۶) گازهای اشک آور خشم
از آن لحاظ که تاکید بر خشم است و هسته ی ترکیب می باشد پس می توان صفت را هم برای خشم به کار برد نه برای گاز و علاوه بر این به کار بردن اشک آور پس از خشم می تواند ترکیب آفریده شده را باز هم بدیع تر و زیباتر کند
گازهای خشم اشک آور ...
۷) گلوله ای در صراحی سینه
و
شط شراب
یکی از زیباترین قسمت های این شعر به دید من یافتن وجه شبهی شاعرانه و خیال انگیز برای ترکیب صراحی سینه است و اگر چه می توان شباهت های بین سینه و صراحی یافت ولی بدون شط شراب این تعبیر بسیار ابتر می شد ...
۸ ) بی تعارف اما باید بگویم که ؛ از
بیرون و معابری ...
تا
می نواخت ...
یک جور ناجوری ست و به این شعر نمی خورد انگار مال فضای دیگری ست و زبان دیگر به همین دلیل برای من هنگام خواندن شعر ، بوی شعار می داد و اگر این شعر و سایر بندها تا این اندازه که الان هستند قدرتمند نبودند کل شعر آسیبی جدی از این چند سطر می دید ...

اما سخن آخر آن که ؛ چه این شعر و چه سایر شعرهای شاعر از آن دست هستند که توان میخکوب کردن هر خواننده ای را دارند چرا که اندیشه و زبان قدرتمندی در پس این اشعار نهفته است و نیز روحی آماده که آواز وحی را از دوردست ها با گوش دل می شنود و آن گاه ﴿ اتفاق ﴾ می افتد ...

هنرهای هفت گانه دارای اشتراکاتی هستند که در این مجال می خوام وجه تشابه
سینما
شعر
نقاشی و بررسی کنم
سینما و نقاشی در فرم و ساختار نقش می بندن و شعر از زهدانِ زبان زاییده میشه که وجه تشابه آنها تصویرِ
برای مثال در سینمای صامت
وقتی بازیگر دیالوگی نداشت کارگردان از فرم اکت کاراکتر، میزانسن و...محتوای مورد نظر و به مخاطب القا میکرد
مثلا در فیلم مرد عوضی هیچکاک سکانسی در نمایی تاریک سایه های دو پلیس با نور و حرکت دوربین بر سایه ی شخصیت اصلی غالبِ برای تزریق ترس از پلیس در سکانس های بعد...به این روش اصطلاحا از فرم محتوا ساختن گفته میشه
نقاشی هم که هنر خلق تصویرست
در شعر نیز چون با کلمات فضاسازی میکنیم می توان خالق تصاویر بدیعی باشیم
حال اگر این سه هنر برای آفرینش شعری باهم ادغام شوند
فرزندی به نام شعر فیلم یا شعر نقاشی به دنیا میاد
که با نحوه ی چیدمان کلمات می خواد محتوا یا تصویری و برای خواننده نمایش بده
به عنوان مثال در همین شعر اتفاق
در پایان بندی
بریده بریده حرف زدن کاراکتر با قطعه قطعه کردن کلمات
و
نردبان یعقوب با پلکانی کردن واژگان نشان داده شده
یا در شعر هیزم صحنه ی تحریر پرندگان با تکرار بعضی حروف رخ پیدا کرده ...
در چامک ها نیز از این بازی های کلامی فرمیک استفاده میشه

خلاصه خواستم با این توضیحات
نظر شما دوستان عزیز و در مورد این شکل گیری شعری جویا شم؟؟؟؟

با درود بی مرز و عرض ادب و احترام ...

جناب پژمان بدری بزرگوار و گرامی
...
“ در هر دست تو
کیهان کلهری می کشد نفس
که کمانچه ی کلمات را
برای بغضِ دلم می نوازد “

تنها همین یک بند برای شهادت دادن به قابلیت قلم
شاعر کفایت می کند و این کلامی بر اساس توصیف و
تحسین نیست بلکه با کمی بررسی می توان زیبایی های
آن را جلوه گرانه به چشم دید .
“ دست ، کیهان کلهر ، کمانچه و نواختن “
قرار گرفتن این واژه ها در راستای هم و آن گاه افزوده شدن
خیال شاعرانه به جمع شان آن چنان تصویر مخیلی را خلق
کرده است که گوش از شنیدن اش و چشم از دیدن اش و ذهن
از ادراک اش به اوج لذتی ادبی نایل می شود
و این اتفاق نه تنها در این بند که در اکثر بندهای شعر به وضوح
قابل دیدن است و بی گمان منظور از به وضوح دیدن رو بودن دست شاعر در طول شعر
نیست و همان گونه که در نقد بزرگان گفته شد شعر در لفافه ای معتدل پیچیده و عرضه
می شود اما منظور نویسنده از وضوح آن شفافیت زلال است که همچون رودی در طول
شعر در جریان بوده و عطر تازگی و طراوت اش را در لابه لای تمام واژه ها پخش می کند .