سلام مجدد
چوپان ؛ از ریشه ی شُو بان و چوب بان و کوه بان و شبان در زبان پهلوی : شُوپان و در زبان جغتایی : کوه پان ( با واو مجهول ) و چوبان ( با واو مجهول و باء ). به معنی نگهبان گوسفندان و گاوان و دام ها. کسی که نگاهبان گوسفندان است.
نامهای دیگرش گله بان و رَمه دار و شبان است.
مؤلف سراج اللغات احتمال غالب به تُرکی بودن این کلمه را داده است لیکن در فارسی بودن آن شک نیست زیرا چوپان و شبان از یک ریشه اند.
وَندِ «پان » و «بان » به معنی نگاه دارنده است و «چ و ش » مبدل هم هستند. در اوستا «پسو» به معنی حیوانات اهلی است.
در سانسکریت «پشو» به همان معنی است. پس اصل لفظ به معنی نگاهدارنده ی حیوانات اهلی است و در پهلوی این کلمه شپان است.( فرهنگ نظام ). گله بان. ( غیاث اللغات ). شپان گوسفندان. ( شرفنامه منیری ). چوپان و شپان و گله دار. ( ناظم الاطباء ). چپان. شبان. گله بان. رمه یار و رمه بان. پاده بان. گوسفندچران. راعی. بمعنی حارس و حافظ است. ( یادداشت مؤلف ).
نگهبان گله گوسپند و گاو
ستمکاره چوپان به دشت قلو
همانا نبرد بدانسان گلو.
فردوسی
بشد کرد چوپان و دو کره تاز
ابا زین و پیچان کمندی دراز
فردوسی
ز چوب زهر چون چوپان خبر داشت
چراگاه گله جای دگر داشت.
نظامی گنجوی
گوسپند از برای چوپان نیست
بلکه چوپان برای خدمت اوست.
سعدی ( گلستان )
گر نشوی گرگ ز چوپان چه غم
وَر نکنی ظلم ز سلطان چه غم
خواجو
باشه عدلش شده با پشه خویش
گرگ بدورش شده چوپان میش
خواجو
در زمانش بره بر دعوی خون مادران
گرگ را بگرفته گردن پیش چوپان می برد.
سلمان ( از شرفنامه منیری )
و آن رمه آهو که نزدیک تو آمدند چوپان ایشان من بودم.
( انیس الطالبین
نسخه خطی کتابخانه مؤلف ص 219 ).
اجل سگ که رسد نان چوپان خورد.
چوپان بد داغ پیش آورد :
امیرا به سوی خراسان نگر
که سوری همی بند و ساز آورد
اگر دست شومش بماند دراز
به پیش تو کار دراز آورد
هر آن کار کان را بسوری دهی
چو چوپان بد دوغ بازآورد.
ابوالفضل جمحی ( از تاریخ بیهقی ).
و در تاریخ بیهقی کنیه ی این شاعر ابوالمظفر ضبط شده و شعر نیز به صورت ذیل مکتوب است :
امیرا بسوی خراسان نگر
که سوری همی مال و ساز آورد
اگر دست ظلمش بماند دراز
به پیش تو کار دراز آورد
هر آن کار کان را بسوری دهی
چو چوپان بد دوغ بازآورد.
حتی در قرآن نیز واژه ی ( واق) که هم آوای صدای سگ نیز است ؛ به معنی نگهبان آمده است .
سلامت و سرافراز باشید
سلام و درود برادر نیک اندیش و طنزپرداز
بسیار زیبا نگاشتید و نمادپرور و سَمبُلیک
ان شاء الله اگر فرصت شد به شرط عمر
دربارهی ریشه شناسی کلمه ی کهن و ارزشمند چوپان
در وبلاگ زیبایتان خواهم نوشت .
سلامت و دلشاد باشید