چهار پاره مشترک (2)

به نام حق
سلام خدمت همه ی دوستان عزیز و استادید گرامی همراه که بی هیچ دریغی سعی در پر کردن ظرف وجودی و صد البته ادبی این شاگرد دارند.
از جهت بی نهایت سپاس گزارم.

کار مشترک سوم تقدیم نگاه های مهربان شما.
جدای از این ها...
تشکر میکنم از سینای عزیز،که ذوق سرشارش را در خرج این حقیر کرده و میکند و به هیچ وجه خودش را دریغ نمیکند.
از هزار کیلومتر فاصله،به خاطر سپاس گزاری دستانش را صمیمانه می فشارم.

پرحرفی نمیکنم.
یاعلی
درپناه حق

سلام و عرض ادب

یکی از نکاتی که معمولا ما فارسی زبانان از آن غافل هستیم نحوه نگارش کلمه‌های فارسی با استفاده از ماشین تایپی به نام کامپیوتر است.
نکته:برای پرهیز از شلختگی متن بهتر است از کلید نیم‌فاصله استفاده کنیم و چون در این مقال این بحث نمی‌گنجد پس در پستی جداگانه نحوه تعریف آن را بر روی کیبورد کامپیوترها و لب‌تاپ‌هاست را جهت استفاده عزیزان ارسال خواهم کرد.و قطعا اولین چیزی که از شعر فوق به نظر می‌رسد شاید همین شلختگی و به کاربردن علایم نگارشی در جای غیرصحیح خود می‌باشد.
مثل پرانتزهای گذاشته شده.و این کمانک{ } که فقط نماد مجموعه در ریاضیات است!بهرحال صدرصد نوشته و شعرهای فارسی به این معضل تقریبا دچار هستند و فقط بحث و خرده بر این شعر نیست.

نقد این شعر
این شعر چهارپاره است با قوانین مشخص در قالب چهارپاره.
اما من از همین اول فرض را بر این می‌گذارم که این شعر را به زبانی دیگر ترجمه شده است و من می‌خواهم راجع به آن در حالتی که با آن زبان نوشته و خوانده می‌شود بنویسم.
هدفم از این کار هم این است که وزن شعر و قافیه‌های مصرع‌‌های دوم و چهارم همگی از بین برود تقریبا و دیگر به آنها کاری نخواهیم داشت زیرا در شعر پس از ترجمه اصلا موثر نیستند و با این پیش‌فرض می‌خواهم بگویم که ساختار در شعر حتی نوع کلاسیک آن چیزی جدا از آن وزن و قافیه شعری می‌باشد و می‌خواهم از روش بررسی ساختار معنایی در شعر این شعر را مورد کنکاش قرار دهیم.

ساختار معنایی یا به عبارتی سمنتیک‌استراکچر
یافتنِ نشانه‌های شعر و ارتباطِ آن‌ها با یکدیگر است. (لازم به ذکر است که تجربیات شخصی و ارزش گذاری‌های ذهنیِ خواننده نیز بی تأثیر نیست) درواقع بعد از کشف کردنِ فرم‌استراکچرِ اثر به سمنتیک‌استراکچری می‌رسیم که ما را با جهانِ آن شعر رو‌به‌رو می‌کند .
این جهان یا درونِ شعر تکوین می‌شود(به کمک درون‌ارجاع) و یا در بیرون از شعر.(به کمک بیرون‌ارجاع )
اما نوعی دیگر هم وجود دارد که مربوط می‌شود به ترکیبِ این دو؛ یعنی نشانه‌های قابل تأمل از بیرون گرفته شده باشد و با بازی‌ زبانی و چندتأویلی شدن، بدل به نشانه‌های دیگری در درونِ شعر بشود . اکنون به بررسی ساختار معنایی شعر با همین رویکرد (نوع سوم)‌ می‌پردازیم.

آغاز کردم انتظاری را
در بستری ناامن از تشویش
در گوشه‌ای افتاده بودم،چون
دیوانه‌ای می‌زد مرا در خویش

در این شعر، لحن و اجرا بر اثر نشسته سطرها به یکدیگر پاسخ داده‌اند و همه چیز آماده‌ است که از فرم‌استراکچر سراغِ سمنتیک‌استراکچر برویم. شاعر در ابتدا می‌گوید :

آغازی را که انگار مجبور است با سپری کردن انتظاری ناخواسته داشته باشد و در محیطی که(بخاطر کلمه بستر)حتی در بستر استراحت و آسایش و خصوصی او را رها نکرده است و حتی به دلیل آن دلیل انتظارش که برایش بسیار مهم است تا سرحد بالای احساس هم می رسد گاهی(جنون) و حتی مثل دیوانه‌ای که حرکات و رفتار و احساسش در مقابل پدیده‌های گوناگون یکسان نیست و هر بار در مقابل هر یک رفتاری غیرمنطقی نشان می‌دهد با این تفاوت که شاعر می‌گوید این مسایلی را که باعث بروز این کنش‌های احساسی و عقلیش می‌شود را باز در سینه خود تحمل ‌می‌کند.

اما چه قضیه‌ای است؟
قسمت دوم تا حدی پاسخ و تکمیل کننده این قسمت است.

با یک نقاب خنده بر چهره
گیرم که مردم را مچل کردم
من خسته‌ام،ای کارگردان کات!
از بازی نقشم کم آوردم.
در یک جمله انگار شاعر از نقش خوب بودن را بازی کردن در پاسخ حال و احوال کردن دیگران در کلیه شئونات زندگی خسته است و از کارگردان که هنوز به درستی معلوم نیست چه کسی است تا اینجا شعر،درخواست کات کردن دارد(اصطلاحی برای قطع بازی و اجرای دوباره آن بازی به گونه ای بهتر است در سینما و تلویزیون).و مصرع پایانی را با آوانس مصداق این جمله که در بعضی جاها اصلا دلت می خواهد کم بیاوری!... می کنم.

مهم
اگر دقت کرده باشید شاعر بین همین قسمت اول و دوم دچار یک نقص عمده می شود و آن این است که منطق زبانی شعر از بین می رود.یعنی از یک زبان رسمی و نوشتاری و کلاسیک در قسمت دوم وارد زبان لوگو و روزمره می شود با استفاده از کلماتی مثل مچل و گیرم و....که نقص بسیار فاحشی است که هارمونی و ریتم و لحن شعر را دچار گسست می کند.
یعنی مثلا شما در هنگام سخنرانی چهار خط را با لحن جدی بخوانید و چهار خط بعدی را با لحن عصبانی و چهار خط بعد را شاد و....

در قسمتِ اولِ این بند، شاعر از نابودی و پایانی صحبت می‌کند که انگار دیگر امرِ نوشتن با این وضع ممکن نیست اما در بخش دوم، ما دقیقن با شعر رو‌به‌رو هستیم؛ شدن در نشدن، شعر در ناشعر و توانستن در نتوانستن !
درواقع شاعر می‌خواهد نشان بدهد که محکوم است به زیستن با شعر؛ حکمی که خودش برای خودش صادر کرده است

ویران شدم در ساعت رفتن
وقتی خیابان بستر غم بود
جرثومه‌ای از درد‌ها بودم
تنها همین آوارگی کم بود

ادامه دارد انشالله....

سلام و ادای احترامی دوباره

در ادامه نقد شعر ابتدا یک توضیحی را عرض می کنم و آن این است که برای نقد شعر فارسی به دلیل آنکه متاسفانه بسیاری از شاعران و نویسندگان زبان فارسی خیلی با مولفه های ادبی آشنا نیستند،پس چون سعی بر این است که نقد یک اشتراک گذاری بین همه باشد و فقط با شاعر روبرو نیستیم پس اگر از هر نظریه ادبی را که بخواهیم به عنوان مولفه ای کارآمد در نقد استفاده کنیم اول باید به عنوان مقدمه و تمهیدی مشخص بگوییم که بر اساس کدام نظریه می خواهیم نقد کنیم و چون هر نظریه پیش فرض هایی دارد قاعدتا در این مجال نمی گنجد و به ناچار مجبوریم یا بیشتر حرفها را بخوریم و نگوییم یا با توضیح دادن یک مطلب و سوال صد سوال دیگر ممکن است در ذهن خواننده شکل بگیرد و دچار سردرگمی بشود.

2- ما در فارسی تقریبا هیچ مکتبی برای نقد که وطنی باشد نداریم و یا باید بر اساس دانش ها و نظریه های جهان غرب به این مسئله بپردازیم که هر چند مثلا شاید با استفاده از دانش هایی مثل نشانه شناسی و روانشناسی و....بتوانیم بخشی از نقد را پوشش بدهیم تا به کمک درک شعر و خلق بهتر آن کمتر به بیراهه برویم اما با توجه به سیستم تغزلی که به صورت ارثی در فارسی زبانان هست نظریه و مولفه های ادبی غرب خیلی هم به کار ما نخواهد آمد و یا دچار همان یمین و یسار معروف که در شعر فارسی به چشم می خورد در نقد هم به همان گرفتاری دچار شویم.

پس برای ادامه نقد:

⛔⛔⛔⛔برای زایش اندیشه ما به سه رکنِ نشانه، شی‌ء و تفسیرکننده نیاز داریم.⛔⛔⛔

🚩🚩🚩هر باور و اندیشه‌ای بنیاد یک نشانه را تشکیل داده و حامل آگاهی است، پس هر چیزی که انگیزه‌ی بروز تفسیر در ذهن شود نشانه است.

شعر نشانه‌ای متعالی‌ست، زیرا بی‌نهایت مدلول دارد و به تعداد مخاطب‌های خلاق برای هر شعر تأویل و تفسیرهای متعددی ممکن می‌شود.

🚩🚩🚩پیرس نشانه‌ها را به سه بخش نمایه‌ای، شمایلی و نمادین تقسیم می‌کند که در ادامه هر یک را به‌طور مختصر توضیح خواهم داد.
نشانه‌ی نمایه‌ای:
میان دال و مدلول رابطه‌ای علت و معلولی برقرار است. به‌عنوان نمونه: دود نشان از آتش است، پس دود در شعر بیاید معلول آن می‌شود.
نشانه‌ی شمایلی:
نشانه‌های شمایلی، آن دسته از نشانه‌ها هستند که شباهت بین آن‌ها پلی میان دال و مدلول است. در این نوع، نشانه تقلیدی از مدلول است.
نشانه‌ی نمادین:
نشانه‌های نمادین دلالت میان دال و مدلول از نوع قراردادی هستند که نوع رابطه‌ی میان دال و مدلول در این نشانه‌ها، نه رابطه‌ای مبتنی بر شباهت (همانند نشانه‌های شمایلی) و نه رابطه‌ای علت و معلولی (همانند نشانه‌های نمایه‌ای) است.
نشانه‌شناسی در شعر به ما کمک می‌کند تا پی به جهان درونی شعر برده، عوالم مختلفی را در شعر کشف کرده و با استفاده از چیدمان نشانه‌ها و رابطه‌ی بین آن‌ها تأویل خاص خود را داشته باشیم.

وقتی سه اپیزود اول را بررسی کردیم به موضوعاتی مثل انتظار و دل نگرانی و اینکه کاری نمی توان در برابر آنها کرد زیرا بسیار فراگیر و گسترده هستند و مسایلی از این دست برخورد کردیم اما در اپیزود چهارم یا همان چهارپاره و بخش چهارم دال یا نشانه ای که در شعر است موجب کاستن از گستردگی مدلول های آن می شود و موضوع را به عشق می کشاند.

اگر بگویم مثلا اسب.....این یک دال است که تمام اسب های دنیا را شامل می شود و مدلول این دال و نشانه هستند.

حالا اگر بگویم اسب سپید....با اضافه کردن یک صفت که توضیح بیشتر در مورد دال یا همان اسب می باشد باعث محدودیت و اینکه تمام اسب ها را که دارای رنگ سپید نیستند از مدلول های این دال کم کرده ام و از فراگیر شدن این دال در رابطه اش با مدلول ها کاسته ام.

وقتی در این اپیزود مسئله به عشق و در اپیزود بعدی به خیانت و دست در دست و این ها کشیده می شود موجب کم اثر شدن شعر و کاهش دامنه مخاطب می شود و علی الخصوص به سمت ادبیات تغزلی که بن مایه ادبیات ما هم می باشد کشیده می شود و از ارزش های اثر کاسته می شود.
و من از هر چهارتای این اپیزودها می گذرم.
( شاید که من آن بار کج هستم )
( بی منزل و تنها و سرگردان )
( ای ساعت لا مصّب کوکی )
( من را به قبل از عشق برگردان )

{ دستی به دستی داشت می رفتُ }
{ در من نهال بی کسی می کاشت }
{ من را همین بس بود که با خود }
{ آن سینه ریز نقره ای را داشت }

( دلتنگی حال و هوایش را )
( \"پاییز\" هم طاقت نمی آورد )
( من ماندم امّا \"بهمنی\"سنگین )
( این سینه را در زیر پا له کرد )

{ ابری دوباره توی چشمانم }
{ بر پلک می خورد و صدا می کرد }
{ هی اشک تلخ از چانه ام می ریخت }
{ روی لبان کوچه ای دلسرد }

به دلیل اینکه رابطه طولی و ارتباط تقریبی بین موتیف مقید یا همان موضوع اصلی بین بخش ها و ارتباط شان قطع نگردد و موتیف های آزاد از دایره ای که به دور موتیف مقید ساخته اند پراکنده نشوند شعر را بصورت ادیت پیشنهادی به صورت زیر می نویسم.


آغاز کردم انتظاری را
در بستری ناامن از تشویش
در گوشه‌ای افتاده بودم،چون
دیوانه‌ای می‌زد مرا در خویش

ویران شدم در ساعت رفتن
وقتی خیابان بستر غم بود
جرثومه‌ای از درد‌ها بودم
تنها همین آوارگی کم بود

دردی به پهنای غم تاریخ
بغضی به ژرفای اسارت ها
قلب و گلو را می فشارد باز
فریاد از بی رحمی ات دنیا !

باران! ببار اینجا خیابان است
این جایگاه پست پر عابر
\"تنها\"برو چون دردسر دارد
اینجا پر است از شعر بی شاعر

با یک نقاب خنده بر چهره
گیرم که مردم را مچل کردم
من خسته‌ام،ای کارگردان کات!
از بازی نقشم کم آوردم!