پنجه ی ِ شهناز

هوای ِ صبح ،بارانی و هر لحظه پر است از شور

و شهنازی که پرغوغا گشایش میکند ماهور

جلیلا داد را با سوز ِ جان سوزش نصیبم کن

شکسته این دل عاشق به دست ِغصه ها ناجور

حصارم میکشی هردم ،حزینم میکنی پر غم

عراقی را به اوج آور ، نهیبی کن شوم کیفور

در این جولانگه عشقی که با سازت به پا کردی

مرا غرقم بکن در طُمطُراق ِ گوشه ی ِ آشور

مُحیّر می نوازی ، کُشته مُرده آرزو دارم

بزن که نغمه ی تارت لطیف است از نخ سیفور

تب ِ دلکش به جان سیمهای ِ تار می افتد

و ماهوری که یک لحظه مرکب میشود با شور

تمام نغمه های ِ شور را یک جرعه می نوشم

به لطف ِ زخمه های ِ پرگداز ِ حضرت ِ تنبور

به این حدی که بی خود میشوم هر لحظه باسازت

تواند لحظه ای مستم کند جامی پر آب انگور؟

مرا با سحر مضرابت فدایی ِ خودت کردی

چنان کردی که ماندم در میان نغمه ها مقهور

نخواهم ماند بی تو ای شکوه ِ نغمه ی ِ میهن

که با خاموشی ات ،شمع ِ هنر دفن است زیر ِ گور

 خیالا در هوای ِ نغمه های ِ دلنشین ِ او

هوای صبح بارانی و هر لحظه پر است از شور

....

با درود برروان پدر تار ایران استاد جلیل شهناز 

روحش شاد و یادش گرامی

مصرع دو: گشایش یکی از گوشه های دستگاه ماهور که در اینجا ایهام دارد

همان طور که از نام این گوشه پیداست از طریق این گوشه دست گاه ماهور باز می شود و راه به گوشه های دیگر امکان دارد در واقع هر گاه روی درجه دوم گام ماهور ایست کنیم گوشه دیگری را آغاز می کنیم که به آن گوشه گشایش می  گویند و ملودی از حالت درآمد ماهور درمی آید  در مکتب اصفهان گوشه ای است به نام راست که از لحاظ ملودی شباهتی با گوشه گشایش دارد این گوشه بسیار حزن انگیز است و در آوازهای دیگری ایرانی با نام های دیگری ثبت شده مثلأ در آواز دشتی و اصفهان   به  آن  جامه درآن می گویند

مصرع سوم: داد گوشه ای از ماهور که شخصا بسیار این گوشه را دوست دارم.

در شاهنامه فردوسی آمده است که باربد هنگام نوروز در بهار به دیدن خسرو پرویز می رود. در دربار خسرو موسیقی دانی بوده با نام سرکش که اصلیت او یونانی بوده و بسیار حسود وقتی او میفهمد که نوازنده چیره دستی که صدای خوشی دارد و به دیدن خسرو پرویز آمده دستور می دهد باربد را به در بار راه ندهند باربد هر طور شده سعی می کند شاه را ببیند و به همین خاطر به فکر می افتد که باغبان قصر را ببیند و قدری زر و سیم به او می دهد و می گوید من می خواهم فقط شاه را از دور زیارت کنم و به بالای درختی در باغ می روم که مزاحمتی ایجاد نکنم باغبان قبول می کند و باربد لباس سبزی می پوشد و عود خود را با برگ درختان می پوشاند و طوری خود را مخفی می کند که هیچ کس او را از لای درختان تشخیص نمی دهند او دوهفته انتظار می که شد تا اینکه شهریار از جشن گاه به ایوان می آید باربد فرصت را غنیمت می شمرد و ساز خود را در دست می گیرد و چنان نغمه ای سر می دهد که همگان را مبهوت و خیره می سازد شاه می گوید این صدا از کجاست هیچ کس جوابی ندارد و دوباره به گردش ادامه می دهد اینبار دوباره باربد با صدای بلند تری نغمه آغاز می کند و بطوری که شاه بی  طاقت شده و می گوید کیستی که اینطور صدایی داری خود را نشان بده و من تور را در  دربار پاداش خواهم داد باربد از لای شاخه برگها به پایین می آید و از آن روز راه به در بار می  یابد و چنان پیشرفت می کند که  سوگلی خسرو پرویز می شود و از آن زمان موسیقی دانان که در ردیف پنجم در دربار می نشستند به ردیف اول می آیند و از همان زمان که مبدهای زرتشتی جای خود را از دست می دهند و دیگر ریف اول نبودند مخالقت خود را با موسیقی دانان آغاز می کنند بار بد هفت خسروانی را بوجود آورد که شامل هفت سیستم مانند دستگاه های امروز بوده و برای سی روز ماه (سی لحن )را ساخت و سیسصدو شست (دستان )را که از ملودی های کوچکی بودند برای هروز در آنروزها سال را 360 روز می گفتند ملودی قطعه داد حزن عجیبی داشته و در طول زمان دستخوش انحراف ملودی  و سلیقه نوازندگان مختلف شده گوشه داد در ردیف موسیقی ایران ثبت شده این قطعه با نام (داد)در متون ادبی ما آمده و اکنون در شاهنامه می خوانیم.

بدان باغ رفتی به نوروز شاه         دوهفته ببودی بدان جشن گاه

سبک باربد  نزد  مردوی شد        هم آن روز با مرد هم بوی  شد

بر آن سرو شد بر بط اندر کنار      زمانی  همی بود   تا   شهر یار

به ایوان بیامد از آن جشن گاه     بیار است  پیروز  گر  جای   شاه

زننده  بر آن سرو برداشت رود       همان  ساخته  پهلوانی  سرود

یکی نغز دستان بزد بر درخت       کز آن خیره شد مرد بیدار بخت

سرودی به آواز خوش بر کشید      که اکنون تو خوانیش ((داد آفرین ))

مصرع پنجم:حصار و حزین گوشه هایی از دستگاه ماهور

در دستگاه چهار گاه گوشه ای وجود دارد که به آن حصار می گویند و در دستگاه ماهور این گوشه شباهتی با حصار در دستگاه چهار گاه دارد وبه علت شباهت قرار گیری روی درجه ای از گام ماهور به صورتی که ملودی حصار در گام چهار دارا می با شد این ملودی در بیشتر اوقات در هنگام فرود به ماهور استفاده می شود

حزین به معنای حزن است و آوازی است غم انگیزوسوزناک و در پرده های مختلف از دستگاهها نواخته ویا خوانده می شود

مصرع ششم : عراقی و نهیب گوشه های ماهور که نقش پر رنگی در ایفای آواز دارند.

نام آراک و یا ایراک که به مرور زمان تبدیل به عراق شده در اصل بخشی از مناطق ایران قدیم بوده و سیاست انگلیس این منطقه را از ایران جدا کرده .عراق مقام نهم از مقامات دوازده گانه قدیم ایران بوده ولی امروز این گوشه را در آواز ماهور و افشاری و نوا و راست پنجگاه  می خوانند آواز عراق بسیار مهیج و با عظمت است و از این گوشه می توان به سایر دستگاه های ایرانی راه یافت 
در قدیم در تمامی شهر ها و ولایت های ایران آواز های مخصوص خود را می خواندند و در این منطقه که عراق خوانده می شده به این نوع آوازها عراقی  می گفتند 

یکی از گوشه های دستگاه ماهور گوشه نهیب به معنای فریاد بلند و خشن با لحنی از عشق است و خطاب گونه با لحنی حماسی و در قدیم در جنگ با دشمن از این آواز استفاده می شده و با آن در روحیه دشمن تأثیر می گذاشتند

مصرع هشتم: آشور یا آشورآوند گوشه ای باشکوه از ماهور 

کلمه آشور آوند از دو کلمه آشور و آوند تشکیل شده آشور اوند یعنی نوا و آهنگی که آویختگی دارد با قوم آشور در ضمن آشوراده دهکده ای است در شمال ایران و ملودی این گوشه با این منطقه رابطه زیادی دارد هنگام اجرای گوشه راک وقتی به اوج می روند به آن آشورآوند می گویند 

مصرع نهم: محیر و کشته مرده گوشه هایی از ماهور

محیر به معنای حیرت انگیز است این گوشه را در پرده عراق می خوانند  ملودی از چند نت قبل از شاهد عراق است و بصورت تحریر های پلکانی سه تایی ملودی خود را بر روی شاهد عراق سوار می کند محل نت شاهد روی درجه هشتم گام ماهور است و گستره ملودی تا درجه نهم گام

برای خواندن گوشه کشته مرده به این طریق عمل می کنیم ساقی نامه را از تونیک ماهور  شروع و سپس به صوفی نامه می رویم و از طریق گوشه شکسته نت آن را شاهد قرار داده و در اینجا نت شاهد شکسسته همان شاهد سه گاه می باشد و می توان براحتی وارد سه گاه شد پس از سه گاه به مویه رفته و از آنجا به مخالف سه گاه وارد می شویم و  چون نت شاهد مخالف سه گاه همان نت شاهد ماهور است دوباره می توان به ساقی نامه برگشت 

مصرع یازدهم: دلکش گوشه ای از ماهور 

گوشه دلکش نوعی تغییر مقام است که از آواز ماهور به شور می رود  در این آواز کاملأگام ماهور  عوض می شود و درجه ششم آن ربع پرده تغییر می کند  و چرا نام دلکش را برای این گوشه انتخاب کرده اند در ردیف موسیقی ایرانی از واژهایی (صفت گونه ) برای نام گذاری گوشه ها  بسیار آمده   و گوشه دلکش از جمله همان آهنگهاست که با ساختار ملودی که در خویش دارد حالتی دلکش و دل انگیز دارد و به همین خاطر اساتید این نام را برای این گوشه انتخاب کردند  

مصرع دوازدهم:منظور از شور دستگاه شور است

امیدوارم توضیحاتی که دادم تاحدودی روشنگر باشد.

...

مهدی نعیم/خیال