وارثان احساسات عقیم

به نام یگانه‌ای که سرایش آموخت

درود بر شما بانوی زیباآفرین

متن ادبی گیرایی را به اشتراک گذاشتید؛ به گفته‌ی سخن مهرانگیز شاهزاده خانوم: «متن ادبی که به شعر سپید طعنه می‌زد.»

آفرین

در پنجره‌ی سبز جاری تصمیم دارم گزیده‌مطلبی را پیرامون ترکیب «شلوغیِ انزوا» یا «انزوای شلوغ» و آرایه‌ی ادبی «تناقض» بیان نمایم.


انزوا
لغت‌نامه دهخدا
انزوا. [ اِ زِ ] (ع اِمص ) گوشه نشینی و کناره جویی از مردم و خانه نشینی.

شلوغ
لغت‌نامه دهخدا
شلوغ . [ ش ُ ] (ترکی ، ص ، اِ)جای انبوه از جمعیت. جای با جمعیت انبوه. اجتماع مردم. جایی که در آن جمعیت ازدحام کرده باشد.

با توجه به معانی دو واژه‌ی جاری، ترکیب «انزوای شلوغ» دارای آرایه‌ی تناقض است.

آرايه‌ی تناقض كه از آرايه‌های معنوی به شمار می‌آيد، آن است كه شاعر يا نويسنده دو مفهوم به ظاهر متضاد را در كلام خود به يك چيز نسبت دهد كه وجود يكی، ديگری را نقض نماید.

به تعبير ديگر هرگاه دو مفهوم متضاد را به هم نسبت دهيم يا آن دو را در يك چيز جمع كنيم، آرايه‌ی تناقض شكل می‌گيرد؛ مثلا:
وقتی می‌گوييم:
« جيب‌هايم پر از خالی است.»
دو صفت خالی و پر  را به جيب نسبت داده‌ايم كه در واقع صفت خالی وقتی با پر همراه می‌شود، مفهوم تضاد را از دست می‌دهد. به بيان ديگر، «خالی بودن» وجودِ «پر» را نقض می‌كند.

ضمنا:‌ تناقض برابر با «پارادوکس» است و در فارسی به «بیان نقیضی» یا «متناقض‌نما» یا «ناسازنما» نیز آمده است.

واژه‌ی «پارادوکس» در فرهنگ فارسی معین این‌‌گونه معنی شده‌است:
(دُ) [ فر. ] ( اِ.) قضیه‌ای که به ظاهر تناقض داشته باشد، باطل‌نما.

بنا به تعريف دكتر شفيعی كدكنی تصوير پارادوكسی، تصويری است كه دو روی تركيب آن به لحاظ مفهوم، يكديگر را نقض می‌كنند؛ مانند:
«هرگز وجود حاضر غايب شنيده‌ای؟» كه «غايب»، نقض كننده‌ی «حاضر» است.

يا اصطلاح «دولت فقر»  در این مصراع از حافظ:
  دولت فقر خدايا به من ارزانی دار                    
«دولت» و «فقر» به يكديگر نسبت داده شده‌است.

با توجّه به نمونه‌های فوق، می‌توان گفت كه:
پارادوكس يا تناقض در شعر و نثر به دو شيوه  به كار می‌رود:


۱- به صورت تركيب اضافی يا ترکیب وصفی؛ مانند:

_ «دولت فقر»
دولت فقر خدایا به من ارزانی دار
کاین کرامت سببِ حشمت و تمکینِ من است
(حافظ)

_ «سلطنت فقر»
اگرت سلطنت فقر ببخشند ای دل
   كمترين ملك تو از ماه بود تا ماهی
(حافظ)

_ «فریادِ بی‌صدا»
گوش مروتی‌ کو کز ما نظر نپوشد
دست غریق یعنی فریاد بی‌صداییم
بیدل دهلوی

_ «فریاد خاموشی»
نفس‌ها سوختم در هرزه نالی تا دم آخر
رسانیدم به‌ گوش آینه فریاد خاموشی
(بیدل دهلوی)

_«آوازهای خاموش»
غرّش باد آوازهای خاموشی را  افسار گسيخته كرده بود.
(گیله مرد، بزرگ علوی)

_ «سدّ روان»
از اين سدّ روان در  ديده‌ی شاه    
زهر موجی هزاران نيش می‌رفت
(مهدی حمیدی شیرازی)

_ «خلوت شلوغ»
جان به لب رسید از این، خلوتِ شلوغ از «من»
حسِ این‌که تنهایم، می‌دهد مرا آزار
حسین احسانی فر (منتظر لنگرودی)


۲- به صورت غيراضافی و در جمله يا بيت (پی بردن به وجود تناقض در معنی بيت يا عبارت)؛ مانند نمونه‌های زیر: (به معنای ابیات دقت کنید!)

_ چون غمت را نتوان يافت مگر در دل شاد                   
ما به امّيد غمت خاطر شادی طلبيم  (حافظ )
«يافتن غم در دل شاد»

- از خلاف آمد عادت بطلب كام؛ كه من                
   كسب جمعيت از آن زلف پريشان كردم
حافظ

- ز كوی يار می‌آيد نسيم باد نوروزی 
از اين باد ار مدد جویی، چراغ دل  برافروزی
حافظ
«روشن کردن چراغ با باد»


-  در نا اميدی بسی اميد است
پايان شب سيه سپيد است
(لیلی مجنون، نظامی گنجوی)

- از تهی سرشار/ جويبار لحظه‌ها جاری است
(مهدی اخوان ثالث)

-  هر دو بحری آشنا آموخته 
هر دو جان بی‌دوختن بر دوخته
(مولانا)

- چشم دل باز كن كه جان بينی
آن چه ناديدني است، آن بينی
(هاتف اصفهانی)

نمونه‌ها و‌ توضیحات بیشتر را می‌توانید در  گزینه‌ی نقد پست وبلاگ «فریاد خاموشی»،
ارسالی نویسنده‌ی سطور جاری به سایت ادبی شعر ناب در لینک زیر بخوانید:

https://sherenab.com/blog/8871/%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D9%90-%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B4%DB%8C

🌺🌺🌺

✍ برخی از منابع مورد استفاده:

_ لغت‌نامه‌ی دهخدا.

_ فرهنگ فارسی معین.

_کتاب فارسی سال دوم ادبیات نظام جدید (سال تحصیلی ۸۹_۸۸).

_ کتاب آرایه‌های ادبی سوم ادبیات نظام جدید (سال تحصیلی ۸۹_۸۸).

_ وبلاگ گروه زبان و ادبیات شهرستان بهشهر. نوشته ۱۲ فروردین ۸۸.



شاعرانه‌هایتان ماندگار