دیوانه

سلام و عرض ادب
و
با سپاس فراوان از نقد استادانه‌ی آقای نصراللهی گرانقدر و شعر زیبای شاعر گرامی آقای کامکار پیشوا.

امّا
نکات ذیل قابل بیان است:



الغَرَض قانون مرا مجرم نخواند
                با چه حُکمی می بَریدم زیرِ بار؟


طبق اصل "قانونی بودن جرم و مجازات" هر جرمی باید مستند قانونی داشته باشد تا بتوان بر اساس آن حکم صادر نمود. مراد شاعر از به کارگیری کلمه "قانون"، ممکن است این باشد.
این نظر آنجا تقویت می‌شود که اگر به جای آن از کلمه "قاضی" استفاده شود دو مصراع با هم تطابق ندارند؛ که معنیش می‌شود:

[ الغرض قاضی مرا مجرم نمی‌داند و حکم ِ به مجازات صادر ننموده است؛ پس ای دستگاه قضایی و به معنی اخص ای قاضی چرا حکم مجازات صادر کرده‌ای؟] چون تا حکم صادر نشود نوبت به اجرا نمی‌رسد.
به دیگر سخن، قاضی حکم به مجازات صادر نکرده تا نوبت به مجازات برسد، صرف از نظر از اینکه حکم مطابق قانون باشد یا نباشد. در نتیجه جایگزینی واژه "قاضی" به جای واژه‌ی "قانون" مصرع دوم را عبث و بیهوده می‌نمایاند.

موید این نظر مصرع "تا به حکم خویش جولان می‌دهید" است؛ چرا که نشان می‌دهد حکم صادر شده است.
پس کلمه قانون شایسته‌تر به نظر می‌رسد.

چون قانون شاعر را مجرم نمی‌داند و عمل انجام شده؛ اساساً جرم نیست و اگر هم جرم باشد برای دیوانه و امثال آن از علل ِ رافع مسئولیت کیفری به شمار می‌آید. و در نهایت اینکه عمل انجام شده قانوناً قابل مجازات نیست و چرا ای دستگاه قضایی مخالف نصّ ِ قانون حکم به مجازات صادر کرده‌ای؟



امّا بیت ِ


"این منم  دیوانه‌ای بی بند و بار
                حرف هایش شوخی و بی‌اعتبار"


در مصرع اول، اگر از واژه‌ی "بی بند و بار" استفاده شود؛ بالاخره باید دیوانه‌ را به بیمارستان روانی برد و نوعی فاعلیت برای وی قابل تصور است. چون در واژه‌ی ِ "بی بند و باری"، نوعی قصد و اراده به ذهن خطور می‌کند؛ پس بهتر است گفته شود: "این منم دیوانه‌‌ای بی شور و شر" یا اینکه با قوافی خود شعر گفته شود: "این منم دیوانه‌‌ای بی ننگ و عار"...که قابل مجازات نیستم و فاعل معنوی را باید مجازات کرد.

_____________

با احترام
امید کیانی
هجدهم تیرماه ۱۴۰۰

وزن سروده فاعلاتن فاعلاتن فاعلات.. البته همه تقریبا دیگه ماشاالله استاد شده اند و بیشتر ریز نمیشوم. چون بعد از چندماه که برگشته ام، امیدوارانه دیدم که نوآموزان دیروز خودشان منتقد شده و دستی در کار دارند این خیلی خوب است.

شعر بیشتر فاعلِ یا مجرمِ مادی را نشان میدهد که بایستی برایِ فعل انجام نداده، بازخواست شود در این بین فاعلِ معنوی یعنی آمِر اصلی که ذهنش کاراست و دستور داده و مجرم بخت برگشته ی مادی یا بی قصد را چون گوی به هرجا بُرده یا میبرد، خودش رهاست و قِسر در رفته است.
آنجا که گفته حرفهایش شوخی و بی اعتبار
از منظر قانونی بخاطر اینکه محجور، مجنون و الی آخر قصد و نیتی ندارند و اصلا مسلوب الارادگیشان به حدیست که متوجه ی عملشان نیستند فلذا در مکافات نیز بایستی بِرَهَند. الغرض قانون مرا مجرم نخوانْد ... اضافه ی هجایی دارد با چاشنیِ اختیارات شاعری که مثل یک یَدَک، امداد آفریده و از پریشیدگی جلوگیری نموده است

نخست اینکه الغرض قانون مرا مجرم نخواند... آیا قانون است که مجرم میخواند؟ قانون یک توریق و تحریر و متون و نص است که گاه به استفساریه ای، گاه به حکم شرعی، گاه به رویه ای، گاه به عرفی و آیینی اگر خلأ باشد به استشار و کمک اینان تنها مرجعیست و نمیخواند. بلکه اینجا هم برای جلوگیری از پریشیدگی وزن و هجا و واک بایست پایِ قاضی را به میان آورد. و واگویه نمود که:

الغرض، قاضی مرا مجرم نخوانْد ... تا هم مصرع از پریشیدگی و اضافه ی هجایی بجَهَد و هم واقعیتِ اصدارِ قرار و رأی و حکم را به مخاطب شناسانْد چرا که قاضیست که با چکشش و پوشش نقشی اساسی در این ورطه را بازی میکند هرچند مدعی و مدعی علیه هر دو از ذیحق یا غیرذیحق بودنشان قبلا آگاهند و این قاضی بدبخت بایستی رأیی صادر نماید که پیشتر طرفین اصلش را میدانند و هِرهِر به ریشش میخندند.


وه که من آزادم از فرهنگ و شرع... اینجا به کنایتی و ضرب المثل و بیتی از سعدی و حافظ و شعر معروف خوش بحال دیوانه که همیشه خندانه. بی تکلف و تعهدی موجودی را میخواهد فریاد بزند که در بندِ سر زلفِ نگاری گیر افتاده است و هر صبح باید در مکافاتی از پیش تعیین شده سنگِ حجیمِ آلام را از پایین کوه بغلتاند و سنگ بیفتد و دوباره روز از نو روزی از نو، یعنی مجازاتِ مضاعف.


با چه حکمی میبریدَم زیر بار
چنانچه دوستمان گفتند آوردنِ دار بسیار پسندیده تر میبود تا بار، چون در تناسب واژگان یا همان مراعات نظیر، بین حکم و قانون و سنگسار و غیره، دار متناسبتر است تا بار. البته همه مستحضر هستند که از سال ۱۳۹۲ ه ش و با تأسی از قانون فرانسه علی الخصوص آیین دادرسی کیفری، قانونگذار ما قانون آیین دادرسی کیفری را مشابه قانون صدرالاشاره درآورده و بسیاری از مجازاتهای سابق، ثانویه و حکومتی ( نه شرعی) تبدیل به زندان زدایی و کار و بار در انجمنهای فرهنگی و شهرداری و درختکاری و محیط زیست گردیدند که شاید شاعر در این مصرع خواسته که به این موضوع اشاره نماید.... زیرِ بار /

مصرع پایانی سروده تویِ ذوق میزند.
شاید اگر:

او زِ والا بوده امّا من چو خار ...
می آمد دلنشین تر بود، هرچند کلا بیت پایانی را میتوان سلاخی نمود. و. تغییر داد و طور دیگر و مخاطب ناگریزیِ دیگری به تحریر درآورد. البته کُلیت سروده از شعر معروف حافظ و هکذا یکی. از اشعار سعدی میچرخد که اگر راوی کمی دقت مینمود و نکات دوستان را در حد وسع، رفع ایراد نماید... یک شاهکار خلق میگردد.
شعری که از عدالتخواهی و بیگناهی و شرع و قانون و آیین و عشق شروع میگردد و با همین واژگان البته با مسندِ پر فروغ حافظ به پایان میرسد.


موفق باشی، عیسی نصراللهی