پست های وبلاگ

ضرب المثل های کوردیِ پهله ای:

__________

 

۱_ ئاردِ گَلِ دِرِک /

۲_دَه سِ شَلم وه ری /

۳_خیر مِسِگر هه ده گای تلوار/

۴_گرگ زونی قی مَتِ قاطر گِرونه ؟/

۵_زِمِسو اَل تف ک َ ت،اَل مِف که َ ت/

۶_بزه نهات هَه اَل یه نون شو خوری /

۷_آیِم دَ تنگی وه مساون دالک خوی/

۸_ تیرخِسی او ک َ مو اوشاری/

۹_بزه بَ لَه دیای ال دَرِ ای ک َ له/

۱٠_ههِ گای مروژیکه، داسِ وه دَمی/

۱۱_هه خَر سی یو، دو کیلو جو وه باری/

۱۲_تَ لی می اژ خِرسی،غنیمَ تی ک َ/

۱۳_خودا کووی وینی، که برف اَلِ دِنی/

۱۴_خُودا کووِر دیه برف ئه له نایه.../

۱۵_دیگ وَ دیگ اَشی،ری سی/

۱۶_دِ نونِ عیش،بِکیش/

۱۷_قَلا وه قَلا اَشی رییت سی/

۱۸_سگ دسی اشکیاووی دِمی دوه سین/

۱۹_ولات پرت خرسوار ،کر قورنه لی بیه وه سردار/

۲٠_سگل همه دووسن.سگ هه لک وه دم هم دووس.یا سگ گیوه کر هم دووس/

۲۱_گا ئه ل دس گا نیشی یاهووی گری با بووی/

۲۲_ئو توولی خوردینه؟/

۲۳_گا کی پَلِ پوسِت ک َ نی؟ اوه که سرت وری/

۲۴_دَسی کِ گپ بشکنیکه خی نیری/

۲۵_گا ک َ مِری چقو وه دس فِره دو/

۲۶_برانگ گوشتت بووری سِخونِت نیشکِنی/

۲۷_سگ که مس دو زیر آش ننه..../

۲۸_وارو اَل بَلگِ شَر واری/

۲۹_کِلاش کو نِ دَ بیابو خَنیمَته/

۳۰_تیر حلو مَه ل دا ئه ل بز شه ل/

۳۱_هَر ک َ  نمری هَمَ چی وینی/

۳۲_هرک َ  شیرمه دا میشِ مِنه/

۳۳_ئه لنگ ئه لنگ اژ چِنگِ گ ُ رگ کفتمو پَ لنگ/

۳۴_شه ن کولو بای چپ/

۳۵_ار فضول نو،شل او کور وه بووه نیمینی/

۳۶_شَه مَه شر خِر /

۳۷_کُر گَن اَل وچاخ بوک نمینه....تفنگ بفروشه کمو بسینه /

۳۸_سالمه که دِ ناشتین نشماره /

۳۹_تو عگر خوو بووی  خوو بووی هوول خوت دیاری عو جا /

۴٠_اژ ورِ خووه ت،  درو بکه /

۴۱_گُلی پاک بو، خووه م الِه بنیشم /

۴۲_چو انار وه دست  /

۴۳_عو سی اورد عه کو سی /

۴۴_می اژ ماس دراری /

۴۵_قُرایِ خووهِ وِل کردیه، حوشَه چِنی /

۴۶_هه ر سر قوینی وَه سَر گَپ نیوو

۴۷_سَر بی اُو توشی /

۴۸_وه زه نی باید چمری بگری دوار عل بی /

۴۹_به وی،ده مال بووک کور بی، ده وه تن: قلا ده دون ری، چووی درووردیه/

۵٠_ور گه پو داس کول/

۵۱_تو اژ ور خوت بکو کار/

۵۲_بِز وَختی عَجَلی یای نون شو خوری!/

۵۳_تا گووار تنگ َ ب َ ال اوِو/

۵۴_آرد آرد وه ره ال کولی بویژن /

۵۵_شَنه تو به  مه  بایه  مه  چپه /

۵۶_دسی که اژ خوت نیه بکری کنای ماری /

۵۷_آیم عاقل دوگل اژ یه کنا نی گزی /

 ۵۸_آیم د تنگی و مساون دالکی اشی برانگ /

۵۹_شتره باری وری ،الکه نی وری /

۶٠_بَه ردی کِ ئَژ  بَنی  نِیتونی، بِه نیش ئَل سایِ ه

۶۱_ گای ال دس گای‌ بنیشی یا هوی گری ا بوی /

۶۲_هن ترسه منه پن ترسه دکرد /

۶۳_ کو سواره لقوم پوسه ماره پانا اَل جای گای /

 ۶۴_مار خووَه شی اَژ وپینه نی یَت،سوز دِکرد الْپای /

۶۵_ی َ  کی خه رمِنی ته ش گرتوویی یه کی قله وه دورشن/

۶۶_ئه ژ کوره و ماهوته که فت/

۶۷_گرگ کو وه حالی نو/

۶۸_سگ ئه ل در مال صوون خوه پاس کری/

۶۹_کم بیاوکم بچو... قُرپِت نچو/

۷٠_جامالی سی بی/

۷۱_سگ صاون خوی اژناسی/

۷۲_ناو سگ بیار چو بگر وه دس/

۷۳_دس نکه ده گنجه لونی /

۷۴_دریا وه دم سگ پیس نیو/

۷۵_پیشه بگر ولیکه/

۷۶_گوروه دِم نفتی/

۷۷_هه مری زمسونی/

۷۸_پاپلیسکو وری یتیه/

۷۹_تل ژیرپای خوه وری/

۸٠_کوچ همال رو/

۸۱_به وی د مال بزمای،بناره کو/

۸۲_ترکه پشت دوول/

۸۳_دوول دریاوی پیش ده دته په نن/

۸۴_حلال خوری ی، اژ کم دسی یه/

۸۵_هفت در مشت به تره تا ده ده صحرا/

۸۶_عو پیش یاره کس نوی/

۸۷_رِگِس به له نه وی، ده وت، زمینه حَه له/

۸۸_چی گوورگ َ دِلیلَن /

۸۹_پا نا اَل پِنج َ م/ 

۹٠_علی خُسَتو / 

۹۱_اژ برارو مَر شمسِلا /

۹۲_دیگ وَه دیگ اَشی، ری یِت سی /

۹۳_سالی کِ دَه نیری، نشمارِه /

۹۴_چَه قو دَم /

۹۵_هی ل حه ل ئه ژ گای گه په /

۹۶_هر هیلی وه سوون خوه نه ورد دزیه تیه /

۹۷_خری که وه پیاز بخری عافبت گیر کری ده خره /

۹۸_ ناشتن‌، کمره غاره /

۹۹_هر چی وه تفکه مفکه بچوسنینه آخری وه تفکه مفکه هم عژ یک جگا دووی /

۱٠٠_دسی بیار وه ریش کوسه هرچی نا عو قالت  بش نعمه الله /

۱٠۱_زَردَلی،بِکف دَ گَلی /

۱٠۲_وِت خِرسی بی،خایه نا /

۱٠۳_جِلْ وِلْ /

۱٠۴_تا تونِسِم،نَزونِسِم

اِمکه زونِم،که نِتونِم /

۱٠۵_دیگِلِه که وه رِ مِه  نِکُلی، بیلِه کپووهِ سگ ده بکُلی، وه مه چه /

۱٠۶_قِیمَه نَوِت دَسی عَل کمِه تژگا دیری /

۱٠۷_مِزگانیِ یِه خِرس، هپلووکه /

۱٠۸_تا کُووی نَه رِمی، دَروَه نی پِر نیوو /

۱٠۹_ایقه بیا ایقه بچو قرپت نچو/

۱۱٠_بَرد عه ل جای خووه سه ینه(سنگینه)/

۱۱۱_دولتمَه ن ئَوه سَه کِه سَرِ ئیوارَه گرگ بنی ده رَه نی/

۱۱۲_شوونِ ئووی ، ال سوزی دیاره/

۱۱۳_سطح که فرو ، گور وه اندازه/

۱۱۴_رَه ن، خارت بِردوی یِ، سَه گْ، وِلِ سَه رِ پِرچ ی نِکِرد/

۱۱۵_مار هَر چی حَلی حَلی بِکَری ،آخری باید راس بچو وَ کُنا/

۱۱۶_دِمَ بِخوه ، خاک بسا وَ لووْ/

۱۱۷_ بنیش سه نگْ ی،تا بختت یای ره نگی/

 ۱۱۸_ری خووه کِرد وَ بَه رد /

۱۱۹_هَه ر ک َه گَپی نیری ،گَپی نی هَه رزی یا هه ر ک َه گپی نیری ،گپی بسینی /

۱۲٠_ نی یِم بی یِم، کُو ری اُوِرد،گَه لِه... ئَل اُوِرد/

۱۲۱_مارگسه اژ بَنِ سی پیسه زلِه چو/

۱۲۲_نه گل گه نِم دیه نه چَق چقه آسیو/

۱۲۳_ شا وَه خشی،شاوَه لی نِ وَه خشی /

۱۲۴_بخووَه اژ ای کاسه وَرِته/

۱۲۵_فلونی تنکی کار گری و قوینی نُوو/

۱۲۶_ووُیِنِ شو طعنه روزهَ /

۱۲۷_بخت ئَژ کُچکی،کار ئَژ بای صو/

۱۲۸_گا رو ئَژ مِ، گا ئَژ مَردِم، ئَر نَرونم ، نامَردِم/

۱۲۹_وارو اَل برگِ شِر واری،ده اِیرَه بَرگ وَه مانِیِه پِرتالَ/

۱۳٠_وَر حوض عو پِشت کُتَک/

چله و حلقم نِرَسی/

۱۳۱_سگ قُلی اِشکیاوی ، دِمی دِوَسِن/

۱۳۲_چی رووایِ روز گِرته/

۱۳۳_میراتِ رووا وَرِ چَقَله/

۱۳۴_بِزِنِ  بوالنِ ،کِ چِرِ شیر دَ سَر مَمِکِ بو/

۱۳۵_ گاکه مره کارد وَ دَسَل فِرَه دووِن/

۱۳۶_گمال وه گپی گلی نیوو/

۱۳۷_چو خدا دنگ نیرێ/

۱۳۸_بخت‌ یتیم‌ یا‌ بایه‌ یا‌ وارو/

۱۳۹_تا بچولک نگریوی ممک وَ دَمی نِیْ نِن/

۱۴٠_خمیرت واُووِ سَرده/

۱۴۱_ رووخه رژیا دوو دواره جمعی بکرێ؟/

۱۴۲_کاسم سواره ورکودچی وراوجا که وسرت گل آرم/

۱۴۳_مال خوه ت سفت بگر سگ همسا وه دز نکه/

  ۱۴۴_نه ژه د عروسی بخواز نه خر د فصل بهار /

۱۴۵_تا بچه نگریوێ دالک ممک نێنه دمێ/

۱۴۶_ئِزَت نانَ ال پیاز یه ت وویزِواز/

 ۱۴۷_مه اشم نره ک َ، تواشی بدوشِه/

۱۴۸_کُر بور/

۱۴۹_سگ ال در مال صوون خوه پاس ک َری/

۱۵٠_مال بارکردووی گماله سرپچی وجا نه هیشت/

۱۵۱_خری اژ مه چی آتش ده باری/

 ۱۵۲_گریوه هم روزخوشی خوازه/

۱۵۳_پشته پشت ماهِ سَه فَر/

۱۵۴_ یامیونه وجانه هیشت/

۱۵۵_ مال گه ن ده سر صوو/

۱۵۶_قیره قلا ، لیلِ گرگ/

 ۱۵۷_کس وماس دووه خوه نه وشی ترش/

۱۵۸_ئَژ ئو شومن پَریز کری/

۱۵۹_خَری خووه که دَ نووِ کارمسرا بزاتنی/

۱۶٠_نه لَر ده زمسو ، نه پیر ده همه وقت/

۱۶۱_چی منگاحیله لقه داده/

 ۱۶۲_حل بنیش ، راس بش/

۱۶۳_ سَه ر خواردَ ه/

۱۶۴_خۆرزا وه  هو لو دە رێ/

۱۶۵_ کو سووار لقوم پوس مار/

۱۶۶_وَه کوور نَه وَش برگه هه چووت خوه زونه کوره/

۱۶۷_گوزَه وە م چە( تپل و تنومند،اشاره به بنیه بدنی دارد)/

۱۶۸_اووه زورسروالانه چو/

 ۱۶۹_لَرِ وجَریکه/

 ۱۷٠_دمه دم سگ ننه/

 ۱۷۱_لیوه دس ا دم سگ کر/

 ۱۷۲_سه ره نره خر بهار دیاره/

۱۷۳_دمه ودس گرگ دی/

۱۷۴_تک تکه ساراژت اوخوارنای/

۱۷۵_گال دِما گرگ /

۱۷۶_تا دار حله شوهو بنازه/

۱۷۷_ک َه کوونَه وَه بای نَ که/

۱۷۸_سَگِله سَگَلْ خوواردَه/

 

____________________________

 

گردآوری کننده:  عیسی نصراللهی

 

 

 

___________________

واژگان کوردی پهله ای که حرف " ژ  " درآن صددرصد آمده است...." بیاییم فرهنگ پیشینیان و نیاکانِ خویش را پاس بداریم.
 

ژِه یا ژِن یا ژَن : بمعنی زن و همسر می‌باشد در اسنادی که متعلق به هزار سال پیش می‌باشد،شمس قیس میگوید : فهلوین"پهلەویون، اهالی پهلە ؛ یا فەیلەیون"، بە زبان و شعر عروضی و شعر فارسی دری هیچ رغبتی ندارند و همەی آنها ، اعم از عامی و عالم، کە ساکن غرب ایران بە شعر هجایی بە زبان فەهلەوی و فەهلەویات " فەیلیات" علاقەمندند.در این راستا یک سند محکم وجود دارد مربوط به پوست نوشتەای، که در آن به نام دو منطقەی "شارەزور" و " پاڵە / پەهڵە، پهلە ، پەڵە، پەلە" اشارە شدە شدە کە هر دو کوردنشین بودە و هستند.
پاڵە ، همان پەهڵە است، پاڵە، لاپال، رۊە پاڵ، پَەڵ و ...در کوردی بە معنای سنگ و صخرە است.
ملك‌الشعرای بهار می‌نویسد: «متنی چند بیتی ده هجایی مربوط به دهه‌ی دوم هجری در نزدیكی شهر سلیمانی كُردستان عراق(غار هزار مَرد) توسط جوانی انگلیسی كشف شده كه متعلق به اوایل هجوم عرب به ایران است و از جمله اشعار ایرانی هجایی محسوب می شود... این اشعار به خط پهلوی و بر پوست آهو نوشته شده که یکی از واژگانِ آن واژه یِ  شِه‌ن، (ژِن، Jenزن) هستِش

ژُوْ : درد

ژَژوْ : قدیمی- نوعی جوجه تیغی

قِژ  : مو

گِژگِژو :  موی ژولیده

ژا  :  جویدن( برای حیوانات )

گژ : مثل اینکه بگویند: یام وَرِ گِژِه گیونت...نوعی تهدید-نزدیک شدن

ژیر  : پایین - نعلبکی

بِژ  : نوعی داروی ضد میکروب از ناف خشک شده

مِژ  : زغال قرمز- مکیدن

وِژ : حراف- فلانی وژ دی

دِژ  : خواب رفتن و بیحسی پا ... همراه درد

دِژوو : بد عادت- بد غذا

لیژ  : پیاده شدن

کِرژ  : چروک...جمع شدن

مروژْ : مورچه

توژ  : غبار - لایه ی خاک

ژَلم  : پریشیده- پلاسیده

ژار  : فقیر و ندار

کِرژِن  : خرچنگ

کولاژدم  : عقرب

نِژی   : عدس

ژه ر  : زهر

لامِژ  : با هم یا در کنار هم شیرخوردن( معمولا بره ی کوچکی که مادر ندارد و در کنار بره ی اصلی شیر میخورد)

تژگاٰ  : آتشدان- محل برآفراشتن آتش

گنوژ : نوعی سوزن درشت قدیمی جهت دوخت عمدتا گونی - دوار- جل- هور

مِژدِنگْ : مژه

تَویژه :  وسیله ای که صافی برنج را از آن میگیرند- آبکش

گِژِک  : دکمه

کِژاژ  : خسیس - ناخن خشک

اَژ  : از

غُژ  : جمع شده- مثل: مل غژ

خووه ژی  :  مزاحم خواب کسی شدن....
از خواب بیدار کردن یکی

ژَوی: نوعی داروی گیاهی که از درخت کتیرا گرفته میشود

ژَقلَته: یعنی زهر مار

کژل  : ورون پیشونی سفید- گوسفند نر

ژقنبوت:یعنی تلخ مثل زهر مار

اژو سر: یعنی صبح زود و اول صبح...

ژاژ:  مثلا میگن ژاژ الرژنه یعنی حرف های کهنه و قدیمی رو به یاد آوردن و نبش قبر کردن بعضی حرفها و همچنین معنی داشته های یک نفر مثل پول و ملک و ....

ژیپال: به معنی زهر و نیش داشتن... مثلا میگن یارو ژه ر و ژیپال دارد

ژک: عفونت گوشه چشم که اغلب صبحها هویدا میگردد

گیژ : گنگ و گیج

تیژ: یعنی تند و سوزان و معنی جسم نوک تیز هم میدهد

ژگْ وِر : ضعیف شدن و نای نداشتن

بزمِژَکْ : نوعی مارمولک بزرگ که از شیر بز در بعضی مواقع استفاده میکند" با حمله و تهدید "

اُوژی اُوژی یا آژو آژو یا آژین آژین : دو معنی دارد  تیکه تیکه و منطقه ای در روستای بیشه دراز

ژَه له : بوته ی ژاله

ویژِن : الک کردن

گرمویژه : قرمز شدن پوست بر اثر عرق ناشی از گرما

مارمویژکْ : نوعی مارمولک سمی

گیژه لَکْ : هندوانه ی ابوجهل

ژه نگْ : زنگ زده و قدیمی- بهم زدن مشک ماست جهت تهیه دوغ

ژه نگیا : شلخته کردن و اذیت شدن

ره ژنگ : درآمیختن چند چیز و معنی دیگر آن ریختن است

قژقانه: دیگ کوچک

کِژی موژیْ: قناعت کردن

کَس اُ کیژم: کیژ از ریشه یِ کِچ یا کیچ یا کیج بمعنایِ دختر است یعنی همه کسِ من ، همه ی زندگی ام . کیجا در میان اکرادِ شمال کشور هم فراوانی دارد و بمعنایِ دختر آمده است

قیژهَ ن: جیغ زدن

کرمه ژن: خسیس

ویژِن دِرَکْ: نوعی حشره

کروژِن: آسیاب کردن با دندان

کُوییژْ = نشخوار کردن

مِژ مَژ

قیژ قژْ

دریژْ

اَژیدِما: از این ببعد

اِژْنَفت: شنید

نوْعَژی: میانجیگری

الِرژیا: گسسته شدن،از هم پاشیده شدن

پِژْنی: پیشانی یا پِشنیْ

مروژونه: لانه یِ مورچه، جایی که مأوای مورچه هاست

بِزمِژَک: نوعی مارمولک

بژی برساقْ: نوعی بیسکویت محلی

قاژدِرَکْ: نوعی پرنده

پژاره، خَم اُ پژاره: ناراحتی

پِژَهْ: اصطلاحی که برای بُز و گوسفند بکار میرود

دوژ: محل اتصال، مثلاً: محلِ دوخت و وصله یِ لباس

بِژی مَمیر: بخور و نمیر

بِژناس: بشناس، شناختن

__________________________

✍️ عیسی نصراللهی

 

پینوشت:

۱_ متأسفانه موبایلم مجهز به الفبا و خط و زبان کوردی ( کیبورد کوردی)نیست، برای همین مجبور شدم به صورت موجود آنها را بنویسم. فعلا جهتِ حفظ و ثبتشان منتشرشان کرده ام

۲_ بعدا ترجمه ی آنها را برای شناخت سایر هموطنانم با  کوردی پهله ای،خواهم نوشت

 

 

با مهر