جنون درد🖤

به نام خدای حسین

درود و عرض ادب خدمت دوستان گرامی ِ شعرناب

دیشب بنا داشتم تو این صفحه حاضر بشم که متاسفانه خستگی اجازه نداد

دلایلی بود که باعث شد بخوام نقد بنویسم و در ادامه خواهم گفت

چیزی که همین اول کار به چشم میومد یه شعر طولانی بود با یک وزن طولانی !
که برای این شعر یک نقطه ی ضعف محسوب میشه ، شاعری نه چندان با تجربه دست به نوشتن برده و هم از طولانی بودن غزل و هم مصراع ها ذهن به نفس نفس افتاده !!! تا جایی که گاها باعث شکست وزنی هم شده

اون قدیم بود که مردم با حوصله بودن و شعر طولانی میخواندن !
این دوره زمونه باید به حوصله ی مخاطب دقت نمود !
مخاطب امروزی کمتر پیش میاد انتخابش برای مطالعه یه شعر طولانی باشه بنابراین یکی از ملزومات امروزی شعر اینه که شاعر توانش رو داشته باشه که بحر رو در کوزه بریزه !
یکی از دلایل روی اوردن به سپید و اقبال مردم هم اتفاقا همین هست
خب خانم پنام فکر می کنید توی این شعر این کار رو انجام دادید ؟

یه سوال دارم ترجیح شخص شما چیه ؟
۱ . شعری با پنج بیت قوی و منسجم
۲. شعری با ده بیت شامل پنج بیت ضعیف و پنج بیت قوی ؟

انتخاب شخصی من گزینه ی ۱ هست شما رو نمیدونم اما قطعا اون پنج بیت ضعیف آبرویی برای پنج بیت قوی هم باقی نخواهد گذاشت

پس پیشنهاد میکنم در دفعات بعد اگر قصد دارید طولانی بنویسید وزن های سبک رو انتخاب کنید
کوتاه نوشتن عار نیست سری به دیوان وحشی بافقی بزنید و تعداد ابیات رو بشمارید که کوتاه ولی پر از سوز و گداز هستن

البته این پیشنهاد رو برای مقطع کنونی شعر سرایی جناب عالی در نظر دارم و مطمئنا توانایی های انسان با تلاش بیشتر هم خواهند شد

خب بریم سراغ شعر

📣 یه شــال ســرد تنهایی بــه دوش غصــــه افتــاده
بــه زیـــر بغـض گــــرمم شـــــد در انتــــهای آزاده
 
در همین مصراع اول حرف محاوره ی یه رو نوشتید !
نظر خودتون در این مورد چیه ؟؟؟؟؟
کار درستی هست ایا ؟

این قبیل اشتباهات ناشی از تنبلی شاعر هست فقط !
که وقتی اولین حرف رو پیدا کرد دیگه به ذهنش زحمت نمیده

به زیر بغض ؟ ایا زیر منظور رو نمیرسونه ؟ (با اینکه کلمه ی مناسبی نیست!)
به پس حشو هست و اضافه ، تشخیص دادن حشو هم اینجوریه که چندبار مبخونید چی نوشتید و ببینید کدوم کلمات هستن که اگر نخونیدشون مشکلی پیش نمیاد !

وجدانا انتهای آزاده یعنی چی ؟
اگه بگم آزاده اسم دخترونه است ایا تصویر دلنشینی داره این ترکیب ؟؟؟ 😐

گفتم ترکیب ، دومین موردی که در سراسر مطلب شما به چشم
میخوره ترکیب سازی های گسترده است که بعضا بی معنی و نامفهوم هستن !

البته تلاش برای ترکیب سازی خوبه اما این تلاش وقتی مثمر ثمر خواهد بود که چیزی به شعر اضافه کنه اما کاری که شما با ترکیب سازی های بی رویه تون انجام دادید اینه که یه لباسی رو خیلی عذر میخوام بی ریخت و بد دوختید و برای اینکه دوخت نامناسبش به چشم نیاد اونو با پاپیون تزئین کردید

یادمه دانشجو که بودم یه همکلاسی داشتم که می نوشت یه روز دفترش رو اورده بود و دست ماها داده بود و میخوندیم که البته همه تعریف کردن ازش جز من !
راستش نوشته هاش به نظر باکلاس میومد اما هیچی ازشون متوجه نمیشدم !
ازش پرسیدم میشه در مورد نوشتن و اینکه چه اتفاقی میفته و چه افکاری برای نوشتن داری بهم توضیح بدی ؟
گفت شعر نوشتن کاری نداره فقط چندتا کلمه ی قلمبه و سلمبه توی متن جا بده اونوقت دیگران فکر میکنن وای طرف چه افکاری داره و همش ازت تعریف و تمجید میکنن ، همین الان بچه ها رو ندیدی چقد ازم تعریف کردن !؟
اون موقع جوابی نداشتم چون هیچ ایده ای در مورد شعر نداشتم و حتی علاقه ای به شعر !

اما خب وقتی یاد اون حرفش میفتم این جمله ی نیچه به ذهنم میاد که :

آن‌کس که خود را عمیق می‌داند، تلاش می‌کند واضح و شفاف باشد.
آن‌کس که دوست دارد در نگاه تودهٔ مردم عمیق به نظر بیاید، تلاش می‌کند که مبهم و کدر باشد.
مردم کف هر جایی را که نتوانند ببینند، عمیق می‌پندارند و از غرق شدن واهمه دارند.


عجب حرف حقی گفته نه ؟!
میخوام بگم اگر شما هم چنین مسیری رو در پیش گرفتید صرفه نظر کنید !
خیلی ها به این مسیر افتادن و فکر میکنن که با فقط ترکیب سازی میشه در شعر حرفی برای گفتن داشت اما وقتی عرصه ی سیمرغ خالی باشه ... (این هم البته از این باور غلط میاد که عده ای فکر میکنن دیگه نمیشه مضمون تازه ای در شعر پیدا کرد ، که نظر من این نیست دنیا پر از درس هست فقط باید چشم باز کرد و تعقل کرد )
دوستانه تقاضا میکنم که به فکر مضمون سازی و تصاویر باشید

انتهای آزاده : انتها : ت هجای کوتاه شکست وزنی اتفاق افتاده

📣 به روی خاک می لولید حجاب خسته ی خورشیـد
به رنگ آســمان خـندید  *ســـیا دریـای مرواریـــد *
 
اصلا حجاب خسته ی خورشید چی هست ؟؟؟ من فقط نور رو میتونم تصور کنم ! که اونوقت واقعا واسم سواله نور چجوری روی خاک می لولید ! سیا دریای مروراید رو هم حقیقتا حرفی واسه گفتن ندارم چون اصلا نمیدونم چی هست !
به روی خاک ، روی خاک باز هم مشخص هست و به حشو


📣 درون شطِّ هـمدردی عـروس غـصه مـی رقصــــید
تنِ بی جان گیـسویَش شبی شـلاق مـی بوســـــید
 
این بیت حروف الحاقی رو قافیه محسوب کردید که چون هر دو مصراع همین هست پس قافیه معیوب هست
شلاق می بوسید ، من تو کل بیت هیچ نمودی از کسی که شلاق بزنه ، دلیلی برای شلاق نمی بینم و مطمئنم خودتون هم نمی بینید همدردی چی ؟ تو کل بیت چه نمودی واسش وجود داره ؟
کی با عروس غصه اظهار همدردی کرده که من ندیدم ؟

📣د و تیــر ناجوانمــردی دو چـــشم آسمــــان دزدید
واز آن پس جای بارانش ؛فقط از خشم خـون باریـد

 این بیت کمی خوب بود ، بماند که ایراد قافیه بیت قبل اینجا هم صدق میکنه ، فقط ناجوانمردی بازم هیچ نمودی و هیچ دلیلی براش پیدا نمیکنم ، ببینید ناجوانمردی رو خط بزنیم هیچ اتفاقی نمیفته ! حتی میشه جایگزین های بهتری هم واسش پیدا کرد این برمیگرده به همون تنبلی که گفتم !
حالا چرا از خشم ؟ خون بارید از خشم ؟
یا معمولا از غم و غصه اتفاق میفته ؟

اما شکست وزنی توی مصراع دوم پیش اومده و از آن پس :

توی تقطیع ما به شکل نوشتاری کلمات کاری نداریم بلکه شکل ملفوظ شون رو دقت می کنیم نگاه نکنید که چه نوشتید به اینکه چه می گویید دقت کنید

الان توی خوندن من میگم : و َ / َ / زان پس جای
میبیند شروع مصراع دو تا هجای کوتاه هست ، که با حذف کرد واو این اشتباه تصحیح میشه و یا هم مثلا بگید و ز آن


📣د لــم از تـرس زالو هــا طــــناب دار مـی بـــــافـیـد
لـب خونـین زالو هــم ســرم از تن جـــدا مـــی دیــد
 
یعنی زالو ها از جان شما چه میخوان واقعا ؟ تقریبا تو تمام شعر همین رو دیدم که یه چیزهایی رو سر هم کردید ... اینم همونه گرچه لب خونین زالو می دید ترکیب زیبایی ست اما در کل بیت باز هم برای من مخاطب سوال پیش میاره !
شعر خوب اون شعری هست که این دست سوالات برای مخاطب پیش نیاد !
چون به فرض الان شما می تونید منو ریپلی بزنید اونجا منظورم این بود اینجا منظورم اون و برای یک جمله سطرها توضیح بدید ! اما تصور کنید شعرتون توی تلگرام به اشتراک گذاشته بشه و اونجا همین حرف هایی رو بزنن که من گفتم ، اونوقت چطوری میخوایید توضیح بدید ؟


📣 طــــناب دار می فهـــــمید تـــن خــشکیده ی امـید
خـــودم را با خودم مــی کـــشت گناه باور تــهدید
 
خیلی نارسا و گنگ ! اصلا حرفی برای گفتن ندارید یه چیزهایی متوجه میشم ولی خب !
پرداخت مناسبی ندارید ! تو شعر نوشتن عجله نکنید حالا چون یک مصراع جور شد دلیل نمیشه به همون شکل نگهش داریم و تمام شده بدونیم !


📣 دو قطره خون مظلومی به دوش دار می غلتیــد
سر و گوش فلک کر کرد چو از خونش شفق زاید
 
خون به روی دار ؟ دار که برای قطع تنفس هست و نه خون ریختن !
حالا چرا فقط دو قطره ؟
سر اول مصراع دوم کاملا حشو هست و برای پر کردن وزن اوردید قافیه معیوب هست زاید هم نیست اون و زایید درسته

📣 عــــدالت خــــواه نـــامردی به درد و رنج آبـــادی
شبی تا صبـــــح لرزیدند هـــــــمه از دســـت آزادی
 
اینم باز زیاد متوجه نمیشم باور کنید ، منظور رو خوب نمیرسونید ! چرا لقمه رو دور سرتون میچرخونید ؟
یک بار دیگه بیت رو بخونم ببینم ...

نه واقعا بازم نه !
عدالت خواه نامردی ؟! یعنی چی اصلا ؟! هیچ تصویری نمیشه ازش داشت ، اصرار به ترکیب سازی های نابجا آفت شده واسه شعری که میتونست زیباتر بشه !
اصلا حالا چرا همه از ترس ازادی لرزیدند ؟ اونم شب تا صبح ،
چرا صبح تا شب نه ؟
لرزیدند همه ، هجای کشیده و همه ه هجای کوتاه وزن مختل شده

📣 دو  تن جلادِ نامردی  به پــــیش  عــــــدل  ایستاده
همـــیشه قــــاتل عقــــلیم  کـــــنار منــــــطق بـــاده

ایستاده ایس : هجای کشیده است و وزن رو مختل کرده
عقلیم کنار ... ، عقلیم لیم هجای کشیده ، کنار ، ک هجای کوتاه پس دو هجای کوتاه پشت سر هم و باز هم وزن مختل شده
 ـمنطق باده رو دوست داشتم ! اما باز در کل بیت پرداخت نامناسب
اصلا باز چرا دو تا ؟


📣 به نیرنگ و فـسون دل داد به ناکــوکیِ دامــــــاده
به درد و رنج  می رقصید عروس شــــوم غمبـــاده
 
دل داد به ، داد هجای کشیده است و به بعدش اومد که بازم دو هجای کوتاه پشت سرهم هستن و وزن شکسته شد این بیت رو هم با ترکیب سازی نابجا به فنا دادید ! در حالی که میتونست خیلی بهتر بشه !


📣ـ چـنان از عــــشق افـــــتادم همه از ترس دلـــــتنگی 
 رسول وهـــــم یادم داد چـــــــراغ تار دلــــــــسنگی

 این بیت نیز به فنای ترکیب سازی رفته !
همه حشو هست و فقط برای پر کردن وزن !
داد چراغ : عجیبه که به این شیوه چندبار وزن رو شکستید !

📣ـ کــــنار فـــــقردلــــــتنگی بفکر کثــــــرت دردیـــــــم
همه غم ها غنیمت شد همان شب ها که می مـــردیم
 
به راستی شاعر چه منظوری دارد که بنده توجیه نشدم !
ـ

📣ـ تـنِ آزرده ی قـصه جنـــون درد درمــــــان خــــواست
چــه بایـد گفت مجنون را نماز عشق ایـمان خــواســت

و باز هم ترکیب سازی نابجا ...

روز عاشورا وقتی اباعبدالله خطبه ای رو ایراد فرمودن و گفتن سخن من را بشنوید که وظیفه ام اندرز شماست ! و نسب خودشون رو یاداوری کردن و گفتن که جرمی مرتکب نشدم
پس دلیل اینکه قصد جنگ با من رو دارید چیه ؟

گفتن تورو بخاطر کینه ای که از پدرت داریم می کـُـشیم !
تعصب چنین چیزیه ! و دقیقا راه تعقل رو میبنده !

این رو گفتم که بگم میدونم الان منو ریپلی میزنید و برای هر ایرادی که گرفتم کلی توضیح میدید ..!
اشکالی نداره توضیح بدید ، اما دوستانه میگم تا وقتی نپذیرید که ایرادی هست نمیشه هم تلاشی برای اصلاحش انجام داد

و نهایت اینه که روزی انسان به قدر تلاش خودش هست ، اگر شعر رو دوست دارید پس بیشتر واسش تلاش کنید

روی هم رفته این شعر رو فدای ترکیب سازی های اشتباه کردید و گرنه واقععا میگم میتونستید خیلی بهتر بنویسید و دلیل اینکه نقد زدم هم همین بود که دیدم تعاریف زیاد بود گفتم به خودتون غره نشید ، امیدوارم ازم دلخور نباشید که رک و راست گفتم

و امیدوارم موفق تر باشید
در پناه خداوند منان

به نام خداوند جان آفرین / حکیم سخن در زبان آفرین

بیت فوق قافیه دار است. واژهٔ آفرین در آخر دو مصرع ردیف نام دارد و جان و زبان، واژه های قافیه و «ان» حروف قافیه.

ردیف: بعضی اشعار ردیف دارند. ردیف کلمه یا کلماتی است که بعد از واژه های قافیه، عیناً (از نظر لفظ و معنی) تکرار می شود.

◙ در بعضی از اشعار، گاه واژه های ردیف از نظر معنا با هم تفاوت دارند؛ ولی این تفاوت معنایی جنبهٔ مجازی دارد و برای خواننده یا شنونده چندان محسوس نیست؛ مانند:

سال ها دل طلب جام جم از ما می کرد / وانچه خود داشت ز بیگانه تمنّا می کرد …

گفتم: «این جام جهان بین به تو کی داد حکیم؟» / گفت: «آن روز که این گنبد مینا می کرد.»

«می کرد» در بیت دوّم، در معنای «می ساخت»، به کار رفته است.

واژه های قافیه: واژه هایی است که حرف یا حروف قافیه در آخر آن ها مشترک باشد.

قافیه یا حروف قافیه: حرف یا حروف مشترک برای قافیه سازی لازم است. این حرف یا حروف چنان که گفتیم در آخر واژه های قافیه می آید. در این شعر:

به جهان خرّم از آنم که جهان خرَّم ازوست / عاشقم بر همه عالَم که همه عالَم ازوست

«ازوست» ردیف است و خرَّم و عالَم واژه های قافیه و -َ م حروف قافیه.

در شعر زیر ردیف وجود ندارد. تماشا و صحرا واژه های قافیه هستند و «ا » حرف قافیه.

شد موسم سبزه و تماشا / برخیز و بیا به سوی صحرا




قواعد قافیه (الف)
حداقل حروف مشترک لازم برای قافیه تابع دو قاعده است:

قاعدۀ ۱: هر یک از مصوّت های /ا/،/ و/ به تنهایی اساس قافیه قرار می گیرند. مثلاً در شعر زیر واژه های ما و تمنّا هم قافیه هستند و حرف مشترک قافیه تنها مصوّت /ا/ است:

سال ها دل طلب جام جم از ما می کرد / وآنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می کرد

در بیت زیر:

ای چشم تو دل فریب و جادو / در چشم تو خیره چشم آهو

مصوّت / و/ حرف قافیه است.

قاعدۀ ۲: هر مصوّت با یک یا دو صامت بعدش قافیه قرار می گیرد: مصوّت + صامت (+صامت).

کی شعر تر انگیزد خاطر که حزین باشد؟ / یک نکته از این معنی گفتیم و همین باشد

در این شعر ین (مصوّت + صامت) حروف قافیه است، و در شعر زیر:

مزرع سبز فلک دیدم و داس مِه نُو / یادم از کشتهٔ خویش آمد و هنگام درُو

«-ُ» و (مصوّت + صامت) حرف قافیه است. و در شعر زیر:

کسی دانهٔ نیک مردی نکاشت / کزو خرمن کام دل برنداشت

«اشت» (مصوّت + صامت + صامت) حروف قافیه است و در این شعر «-َ ست»:

نکو نام و صاحب دل و حق پَرست / خط عارضش خوش تر از خطّ دَست

گوشزد: مصوّت «ی» معمولاً به تنهایی حرف قافیه قرار نمی گیرد. مثلاً واژهٔ بازی با معنی، قافیه نمی شود؛ امّا بعضی از شاعران به ندرت «ی» را تنها حرف قافیه قرار داده اند:

گاِه توبه کردن آمد از مدایح و ز هِجی / کز هِجی بینم زیان و از مدایح سود، نی (منوچهری)

مصوّت کوتاه ِ (= ـه/ه) نیز گاهی به ندرت اساس قافیه قرار گرفته است، به ویژه هر گاه قافیهٔ شعر، الحاقی داشته باشد.

هرکجا ذکر او بود تو که ای / جمله تسلیم کن بدو تو چه ای

قواعد قافیه (ب)
در بخش بالایی کلیّاتی دربارهٔ شعر و قافیهٔ آن خواندیم و دیدیم که قافیهٔ شعر فارسی تابع دو قاعده است. این دو قاعدهٔ کلّی استثناهایی دارند که آن ها را می توان در هفت مورد به شرح زیر، طبقه بندی کرد:

تبصرۀ ۱: به آخر واژه های قافیه ممکن است یک یا چند حرف الحاق شود. حرف یا حروف الحاقی نیز جزء حروف مشترک قافیه اند و رعایت آن ها لازم است؛ مثلاً، در شعر زیر به آخر بهار و یار، «ان » الحاق شده است:

بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران / کز سنگ ناله خیزد روز وداع یاران

ار + ان، حروف قافیه است: ار حروف اصلی (طبق قاعدهٔ ۲) و «ان» حروفِ الحاقی. در شعر زیر:

ای پادشه خوبان داد از غم تنهایی / دل بی تو به جان آمد وقت است که باز آیی

«ا + یی» حرف قافیه است: «ا» حرف اصلی (طبق قاعدهٔ ) و «یی» حروف الحاقی.

حروف الحاقی عبارت است از:

شناسه ها، ضمایر متّصل، پسوندها، مخفّف صیغه های زمان حالِ بودن (-َ م، ی، یم، ید، -َ ند)

و «ی» آخر بعضی از واژه های مختوم به ا و و مثلاً در واژه های «خدای» ،«جای» ،«موی»،«بوی»

گوشزد: برای مشخّص کردن قافیهٔ هر شعر، ابتدا ردیف را مشخّص می کنیم و بعد حروفِ الحاقی و سپس حروف اصلی را، قدما آخرین حرف اصلی کلمه را «رَوی» می نامیدند.

تبصرۀ ۲: بعضی از واژه ها به مصوّت ِ (ه بیان حرکت) یا مصوّت «ی» ختم می شوند. مانند: جامه (=جامِ)، پرده (=پرِد)، بازی، سی. این «-ِ» و «ی» گرچه جزء کلمهٔ قافیه یعنی حروف اصلی هستند، امّا از نظر قافیه، الحاقی به شمار می آیند:

کسان شهد نوشند و مرغ و بَرِ (=بَره) / مرا روی نان می نبیند تَرِ (=تَره)

«-َ ر»، حروف قافیه است:  «-َ ر»، اصلی (طبق قاعدهٔ ۲) و«-ِ» در حکم الحاقی.

یکی مشکلی برد پیش عَلی / مگر مشکلش را کند منجلَی

«-َ لی» حروف قافیه است: «-َ ل»، اصلی (طبق قاعدهٔ ۲) و «ی» در حکم الحاقی.

تبصرۀ ۳: رعایت قواعد دوگانهٔ قافیه الزامی است. فقط یک استثنا دارد: اگر در قاعدهٔ ۲ یعنی مصوّت + صامت (+صامت)، مصوّت کوتاه باشد و قافیه، حروفِ الحاقی داشته باشد، این مصوّت کوتاه می تواند متفاوت باشد؛ مثلاً کُشت (قتل کرد)، با گَشت (گردید) قافیه نمی شود؛ زیرا مصوّت اوّلی ضمّه و مصوّت دومی فتحه است. ولی اگر به آخِر این دو کلمه حرف یا حروفی؛ مثلاً ِ (ه بیان حرکت) الحاق شود، این دو کلمه قافیه می شوند:

سراسر همه دشت پر کُشته بود / زمین چون گل ارغوان گَشته بود

همین طور منظَر با تصوُّر قافیه نمی شود؛ ولی در صورت افزوده شدن حرفِ الحاقی مثلاً، «ی» قافیه شدن آن ها اشکال ندارد:

آمدمت که بنگرم باز نظر به خود کنم / سیر نمی شود نظر بس که لطیف منظَری

گفتم اگر نبینمت مهر فرامشم شود / می روی و مقابلی، غایب و در تصوُّری (سعدی)

واژهٔ بنده (=بَندِ) نیز با ژنده (=ژِندِ) قافیه می شود؛ چون کسرهٔ آخر در حکمِ الحاقی است.

تبصرۀ ۴: پسوند و پیشوند گرچه واژه نیستند؛ امّا گاهی در قافیهٔ شعر در حکم واژهٔ قافیه قرار گرفته اند:

چنان صورتش بسته تمثالگَر / که صورت نبندد از آن خوب تَر

«گر» و «تر» پسوند هستند و باید الحاقی به حساب آیند، امّا خود، واژهٔ قافیه قرار گرفته اند. همچنین در شعر:

گرفتم که خود هستی از عیب پاک / تعنّت مکن بر من عیبناک

«ناک» پسوند است، امّا واژهٔ قافیه قرار گرفته و با کلمهٔ «پاک» قافیه شده است. در شعر زیر:

دلم جز مهر مه رویان طریقی بَر نمی گیرد / زهر در می دهم پندش ولیکن دَر نمی گیرد

«بَر » و «دَر» پیشوند هستند؛ امّا واژهٔ قافیه قرار گرفته اند.

در صورتی پسوند یا پیشوند واژهٔ قافیه محسوب می شود که تکرار نشود؛ مثلاً در این بیت مولوی:

نک بهاران شد، صلا ای لولیان / بانگ نای و سبزه و آب روان

که گرچه حروف مشترک تنها حروف الحاقی «ان » است؛ اما پسوند «ان » در واژهٔ «لولیان» نشانهٔ جمع است و در واژهٔ «روان» نشانهٔ صفت حالیّه و قافیه درست است؛ ولی در این بیت دقیقی:

شب سیاه بدان زلفکان تو مانَد / سپید روز به پاکی رخان تو مانَد

«ان » در هر دو واژهٔ «زلفکان» و «رخان» نشانهٔ جمع است و چون تکرار شده، لذا قافیه درست نیست.

تبصرۀ ۵: اگر قبل از حروف قافیه در (قاعدهٔ ۱ و ۲) حرف یا حروف دیگری مشترک باشد، آن ها جزء حروف قافیه نیستند و رعایت آن ها لازم نیست. مثلاً در شعر:

به خُردی بخورد از بزرگان قفا / خدا دادش اندر بزرگی صفا

«-َ فا»، حروف مشترک است امّا فقط مصوّت /ا/ حرف قافیه است و رعایت حروف مشترک دیگر ضرورت ندارد. به عبارت دیگر قفا و صفا با واژه هایی مثل ما و فضا قافیه می شود. در شعر زیر:

بشنو این نی چون حکایت می کند / وز جدایی ها شکایت می کند

«ایَت» حروف مشترک است؛ امّا فقط «-َ ت» حروف قافیه است و رعایت حروف مشترکِ اضافی یعنی «ای» ضرورت ندارد. به عبارت دیگر حکایت و شکایت با واژه هایی مثل نعمَت و فرصَت هم قافیه می شود.

تبصرۀ ۶: اگر واژه های قافیه لفظاً یکسان ولی در معنا متفاوت باشند، قافیه درست است و جناس هم دارد:

زهر ناحیت کاروان ها روان (=رونده) / به دیدار آن صورت بی روان (=روح)

تبصرۀ ۷: گاه حروف قافیه در بیش از یک واژه قرار می گیرد:

چراغ روی تو را شمع گشت پروانه / مرا ز حال تو با حال خویش پروا، نه

در مصراع دوم، پروا+نه (پروا نیست) با پروانه قافیه شده که حروف قافیه در آن ا+نه است.


قافیۀ میانی، درونی و ذوقافیتین
بعضی از شاعران برای غنی تر کردن موسیقی شعر، گاه در پایان نیم مصرع (قافیهٔ میانی) نیز قافیه می آورند:

در رفتن جان از بدن گویند هر نوعی سخن / من خود به چشم خویشتن دیدم که جانم می رود (سعدی)

گاهی قافیه در درون مصرع (قافیهٔ درونی) است؛ یعنی تنها در پایان مصرع یا نیم مصرع نیست؛ مانند این شعر مولوی:

یار مرا، غار مرا، عشق جگر خوار مرا / یارتویی، غار تویی، خواجه نگه دار مرا

روح تویی، نوح تویی، فاتح و مفتوح تویی / سینهٔ مشروح تویی، بر در اسرار مرا

گاهی شعر دارای دو قافیهٔ پایانی (ذوقافیتین) است که قافیهٔ اصلی در واژه های آخر مصرع هاست:

گزید از غنیمت ظرایف بسی / کز آن سان نبیند طرایف کسی

قافیۀ خطّی
قافیه بر مبنای زبان؛ یعنی صورت ملفوظ شناخته می شود امّا اگر همین زبان دارای شکل مکتوب شد یکسانی خطّی نیز باید رعایت شود؛ به عبارت دیگر در این صورت قافیه هم، جنبهٔ سمعی دارد و هم، بصری. مثلاً در این شعر سعدی:

پیوند روح می کند این باد مشک بیز / هنگام نوبت سحر است ای ندیم خیز

از نظر صورت ملفوظ واژه های حضیض، لذیذ، غلیظ با مشک بیز و خیز هم قافیه هستند؛ امّا چون شکل خطی آن ها از نظر دیداری متفاوت است، قافیه کردن آن ها درست نیست.

عیوب قافیه
در شعر فارسی رعایت قواعد و ضوابط قافیه  که قبلاً گفتیم  الزامی است و هرچه خلاف آن ها باشد غلط است. مثل قافیه کردن «پُر» با «تَر»، فردوسی با طوسی، احتیاط با اعتماد و غیره.

تکرار واژه های قافیه را نیز علمای بلاغت عیب فاحش می شمرند؛ مگر این که ابیات شعر از بیست و سی درگذرد یا قصیده دو مطلع داشته باشد. اما شاعران گاه در اشعار کمتر از بیست وسی نیز واژه های قافیه را تکرار کرده اند. به علاوه تکرار واژهٔ قافیهٔ مصرع اوّل را در غزل عیب ندانسته اند، حتّی آوردن آن را در مصرع چهارم صنعت (ردّالقافیه) به حساب آورده اند.

تکرار واژه های غیر سادۀ قافیه
تکرار واژه های غیر ساده (= وندی، مرکّب و وندی مرکّب)، در صورتی که اجزای سازندهٔ آن ها چندان آشکار نباشد یا میان معنای دو جزء فرقی بتوان نهاد، رواست؛ مثلاً، رنجور و مزدور، پاسبان و مهربان یا آب و گلاب، شاخسار و کوهسار، آبدار و پایدار.

علامت ماضی (ید) چون چندان شناخته نیست واژه هایی مانند ورزید، پرستید، رنجید، گردانید، بوسید و غیره قافیه می شوند و حال آن که در همهٔ آن ها «ید» (علامت ماضی) مشترک است:

ای سرد و گرم دهر کشیده / شیرین و تلخ دهر چشیده (مسعود سعد)

علامت گذرا ساز «اند» یا «انید» نیز تکراری می آید، مثلاً در این شعر سعدی:

آن سرو که گویند به بالای تو ماند / هرگز قدمی پیش تو رفتن نتواند

با واژه های می گذراند، گسلاند، برساند و برهاند قافیه شده است. حال آن که اگر حروف الحاقیِ (اند) را حذف کنیم، این مصرع ها بی قافیه اند. اگر اجزای کلمات کاملاً شناخته باشد، تکرار قافیه روا نیست؛ مثل قافیه ساختن خوب تر با بدتر، یا مثل قافیهٔ این شعر دقیقی:

شبِ سیاه بدان زلفکان تو مانَد / سپید روز به پاکی رخان تو مانَد …


تمام مطلب کپی شده از سایت بنده خدایی به نام سعید جعفری هستش که در سایت خودشون به اشتراک گذاشته بودن ـخوندم و دیدم ساده و گیرا نوشتن
گفتم ارسال کنم
با دقت بخونید و چندبار بخونید قطعا مفید هستش