نقد و بررسی مجموعه شعر درکوچه باغهای اصفهان نادرابراهیمیان
شعر تصرف هنرمندانه وخلاقانه است درزبان بوسیله صورخیال و آرایه های ادبی .« درمباحث مربوط به تصویرشعری آنچه مورد اتفاق همگان است،این است که زبان ، محمل تصویر است و تصویر بویژه نوع هنری آن اتفاقی است که درزبان رخ می دهد» (محمودفتوحی ، بلاغت تصویرص 46)«تصویردررایج ترین کاربرد عبارت است از : هرگونه تصرف خیالی درزبان این تعریف هم دربلاغت سنتی وهم درنقدادبی جدید پذیرفته شده است عموما اصطلاح تصویرپردازی رابرای کلیه کاربردهای زبان مجازی به کارمی برند دراین مفهوم تصویرعبارت است از هرگونه کاربرد مجازی زبان که شامل همه صناعات وتمهیدات بلاغی ازقبیل تشبیه ، استعاره ، مجاز ، کنایه ، تمثیل ، نماد ، اغراق ، مبالغه ، تلمیح ، اسطوره ، اسناد مجازی ، تشخیص ، حسامیزی ، پارا دوکس و...می شود»(بلاغت تصویرصص 44و 45) .درافق زیبایی شناسی شعرمدرن تصویرامری بی سابقه است هرچه تصویرازاموردورتر وبیگانه تری فراهم آید غرابتش بیشتروبه مذاق متذوقان مدرن ، خوش تر می نشیند»(بلاغت تصویرص 25) شفیعی کدکنی درصورخیال (ص24) هرتجربه شعری را حاصل عاطفه ، اندیشه و خیال می داند.و«تصویر ظرف عواطف و احساسات شاعراست تصویر زمانی هنری است که شور وعاطفه ای انسانی درآن نهفته باشد وشوربرانگیزد ولذت بیافریندتصویر بی پشتوانه عاطفی بی روح و سرد وغیرهنری است »«هرچه عاطفه تصویرانسانی ترباشد درگسترده وسیع تری از مخاطبان اثرمی گذارد شاهکارهای ادبی جهان سرشار ازعواطف عام و مسائل مشترک انسانی اند(بلاغت تصویر ص 68) .«هرهنرمندی به طرزخاص خویش به جهان می نگرد ونگاهش متاثرازحالات عاطفی و روحی اوست» (بلاغت تصویر ص 67)
مجموعه شعر درکوچه باغهای اصفهان شامل 46 شعر سپید است که سرشار است ازعاطفه و اندیشه انسانی متعالی ما اینک به نقد و بررسی آن ازدو دیدگاه عاطفه و اندیشه وصورخیال می پردازیم :
الف ) اندیشه وعاطفه
شامل قسمتهای زیرمی شود:
1-عاشقانه ها
حدود بیست شعر دراین مجموعه را اشعار عاشقانه تشکیل می دهد کمتر ازنصف اشعار .شاعرگاهی مستقیما ازعشق می گوید و معشوق را مورد خطاب قرار می دهد گاهی هم ازفحوای کلام چنین برمی آید.عشق دراین مجموعه عشقی زمینی است که شاعر درفراق معشوق بسر می برد ( غریبه ، خیال و ...) و آغوش پر مهرش را آرزو می کند (چرتکه ) ودلتنگ وی است ( ترانه نمناک) معشوق وی معشوقی معمولی نیست کسی است که همه عشق او را در دل می پرورانند واو سعی می کند تا خود را در دل معشوقش جا کند (حس تلخ)ودرشعر «گفتمان خیال» شاعر با بازی زبانی و تصویرسازی زیبا اورا می ستاید. عشقی که اسارتش را می خواهد ( فرماندار) . باران ونسیم وبوی خاک و دیدن دیگرمظاهر طبیعت حسی نوستالژیک دراو بوجود می آورد و رنگین کمان نگاه او پلی برای احساس می شود وغروبها فواره اقاقی ها تکثیرمی کنند شکوفایی شوق دیداروی را (آسمانی ترین افتاب )
شاعر درشعر« قاصدک ها»همسرخود را صاحب عشق خود وزیبایی ودگرگونی دنیا یش دیده است ودرشعر «میلاد» ازوصال خود و تولددوباره اش سخن بمیان می آورد.شاعردرهمه این اشعاربه شاعرانگی های زیبایی دست زده است.
2- مسائل اجتماعی
1-2-مسائل و مشکلات اجتماعی
یکی از موارد قابل توجه دراین مجموعه پرداختن شاعر است به مسائل و مشکلات اجتماعی .وی این موضوع را ازخود ودرخانواده خود به تصویرمی کشد واین نشان حس عمیق شاعر ودرک واقعی وی ازاین مشکلات است درشعر« گلدانهای سبز» که به پدرش هدیه کرده ،درعین حال که امدن بهار را درهمه جا می یابد حتی در گل های کوچک قالی ولی بهاری در زندگی وی رخ نمی دهد و پدرش را می بیند بادستهای تاول زده تاولهایی که درگلوی فرشته ها ی روی شانه اش می ترکد و پیکر تکیده ای که نمی تواند تغییری درزندگی بدهد. و درشعر» خیابانهای سرد تنهایی» دختر گل فروشی را به تصویر می کشد که مویی برای پریشانی ندارد و از سوز و بدبختی او تمام بادهای جهان سوزناک شده وتمام جهان را به سردی کشانده است.
2-2-عاطفی اجتماعی
درشعر «آدمها»شاعر ورود آدمها را به دنیای خود ورفتن آنها راباسوز و درد به تصویر می کشد :
ادمها می آیند /کامل می آیند .../ اما کامل نمی روند / همیشه مثل استخوانی لای زخم / یادی ، خاطری ،عطری ، چیزی ازخودشان جا می گذارند /تا ...«آدم ها»
ودر شعر« شعله های آبی» که رنج و زحمت مادر خود را به زیبایی به تصویر می کشد به مسائل و مشکلات اجتماعی روزگار کودکی خود می پردازد و درهمان جا نگاه انتقاد آمیزی به مردم زمانه خود دارد که نسبت به اجتماع خود بی تفاوتند زمانی که دیگر دست مهربان مادر برسرش نبود دست دیگری را برای حل مشکلات و همدلی با خود نمی یابد:
...به یاد می آورم / خنده های سپید مادرم را / که یک روز باعلاء الدین خانه خاموش شد / وبا برفهای گل آلوده پارو شد / و بعد از آن / هرچه با چکمه های لاستیکی ، کوچه ها را پرسه زدیم / کسی برای نوشیدن یک استکان چای داغ / کنار شعله های ابی سرکش / صدایمان نکرد.
3-2-سیاسی –اجتماعی –انتقادی
درشعر «نسل سوخته» شاعر با بازی زبانی با دوکلمه «مجاز» و« واقعی» درد و رنج خود را به نمایش می گذارد دردی که فیلترشده و کسی باور نمی کند وی همدردی بواقع نمی بیند همدردهایی که مجازیند و فقط دردنیای مجازیند
...کجایید همدردهای همیشه / با لایک های همیشه درصحنه حاضر!/ می شود امشب را / کمی به جای من گریه کنید
ودر شعر« محراب» آگاهی و مظلومیت وقداست توام با ترس و دلهره و نگرانیی را می بینیم که چگونه شاعر زیبا به خواننده القا می کند.
4-2-ایثار، گذشت اجتماعی
وی معلم است و معلمی را مظهر مهربانی و ایثارمی داند.شاعرباتصویری نووتازه آن را بیان می دارد :
من یک معلمم / چون دانه های بکر برف / آب می شوم / تا خونی جاری شوم دررگبرگ های سروهای جوان (معلم)
و درجای دیگردرشعر« ضمیرمشترک» با بازی زبانی ومراعات نظیرعزت نفس معلم را به زیبایی به تصویرمی کشدتا درس اخلاق بدهد.
و درشعر «گذشت »هنرمندانه تصویرزیبایی ازگذشت را پیش روی مخاطب قرار می دهد:
راز زندگی را فهمیده است / که مانند بید، خم می شود / مانند سرو، می ایستد / ونامش هنوز درخت است
3- عقیدتی
1-3-عاشقانه هایی برای امام رضا ع
شاعر شدیدا به امام رضا ع عشق می ورزد و او را ملجا و پناه خود می داند وتنها کسی که همه حرفهای دلش را می تواند به او بگوید حتی بعضی از حرفهایی که به هیچ کس دیگر نمی توان گفت وی دانه دانه کلماتش رادرهیات قطرات اشک دانه کرده وچون دانه های خیس تسبیح با آن به گریه نشسته (باب الرضا) وصحن سیاه چشم های او را آفتاب روشن حقیقت می داند که باید به پابوس آن رفت شاعر با شاعرانگی خاص آن را به تصویرکشیده است (ضیافت نگاه) و کیسه های پلاستیکی کفشداری های وی را عشاق سینه چاکی می بیند که خدا خدا می کنند زوارش زیاد باشند تا وسیله قرب به حضرتش شوند (ضریح) در« کبوتر حرم» شاعر با ارسال مثل و بازی زبانی شاعرانگی زیبایی را عاشقانه خلق می نماید ودرشعر« آیه های روشنایی» باردیگر با او به نجوا می پردازد.
2-3-عاشقانه هایی برای امام حسین ع و یارانش
شاعر درشعر «آلاله ها» به واقعه کربلا اشاره می کند وخودش را درانجا می بیند و دیالوگی سوزناک با تیر برقرار می کند و در«سبزترین شعر تاریخ » هفتاد ودوآلاله سرخ را به تصویرمی کشد در«اشک فرات »تاریخ شهادت امام حسین ویارانش را شاعرانه به چشم مخاطب می آورد
3-3-مهدی موعود ع و فرهنگ انتظار
شاعر درشعر« کعبه سبز موعود » ازخدا می خواهد او را به خواب زمستانی ببرد ومرگ موقتی برایش رقم بزند تا وقتی که درآسمان انتظارش ماه چهارده (مهدی موعود) بدرخشد او را برانگیزاند و با لباس سفید (کفن) لبیک گویان دوراو بگردد ودر«شعر فصلها» سالها و فصلها را به نظاره نشسته اما انتظار خودرا پایانی نمی بیند شاعر باایهام کلمه رسیدن به شاعرانگی زیبایی دست زده است.
4-3-فرهنگ شهادت(شهدای دفاع مقدس)
درشعر«ستاره های ارغوانی» شاعر زیبایی مرگ سربازان وطن را به تصویرکشیده است .
5-3-مرگ
شاعردرشعر «بیکرانه های آبی » و« ستاره های ارغوانی »مرگ را به زیبا یی وصف نموده است.
4-شعرا
1-فروغ
شاعر درشعر«فصل سرد» نام مجموعه شعرهای فروغ را درقالبی بجا قرارمی دهد وحرف دلش را می زند.
2-سمیمن بهبهانی
شعر« ابربهار» شعری است پراز عاطفه با تخیل شاعرانه. شاعر، بانوی غزل را به رود ، به باد و به ابرنمی سپاردزیرا رود، روح آبیش را به دریاهای آبی خواهد آمیخت و باد او را به آسمان بی پنجره خواهد برد ودلش خواهد گرفت وابر او را خواهد بارید وسرش قطره قطره بربامهای فرسوده شهرخواهد خورد او را که بانوی غزلهای دریایی ، آسمانی ، وبارانی است.
5- خانواده
اشعاری برای پدر(گلدانها ی سبز) ، مادر(شعله های آبی) ،همسر (قاصدکها)و خواهر(به سوی تو)
(درقسمتهایی دیگر بحث شده است)
ب) تصویر
تصویری که ازشعر مدرن شکل می گیرد تصویری اتفاقی است که دارای تازگی و پویای است که منشاء آن عاطفه شاعر و روح زنده اوست وبرخلاف تصویراثباتی ثابت نیست وتن به یک معنی واحد نمی دهد بلکه بالنده و شعله ور ، ساختار زبان و الفاظ را درخود می پیچد و ازجان خواننده می شکوفد این شعر حاصل تجارب روحی است که مکاشفه و الهام بر آن غلبه دارد درحالی که شعری که ازتصویرهای ثابت فراهم می آید شعر وصفی و اثباتی نام دارد(بلاغت تصویرص 60 و 61)
...ناگهان / رنگین کمان نگاه ، برای احساسم پلی شد / غروبها ، فواره ی اقاقی ها/ تکثیرکردند شکوفایی شوق دیداررا(آسمانی ترین آفتاب)
می دانیم درشعر سپید خلق تخیل واندیشه محکم هم درساختار افقی آن است و هم درساختارعمودی آن بطوری که خیال از آغاز تا پایان شعربه شیوه ای منسجم درفضا و تصویرشعرجریان دارد و اندیشه بر آن ساری و جاری است :
جهان /به تناقض رسید/ازلحظه ای که دید/ می شود درصحن سیاه چشم های تو/ به ملاقات آفتاب رفت / به پابوس روشنی. ( ضیافت نگاه)
تصویررا ازدو دیدگاه زبان شعروصورخیال دراین مجموعه بررسی می کنیم:
1-زبان شعر
زبان شعر دراین مجموعه دو گونه است بعضی از اشعار دارای زبانی سهل و ممتنع است که شاعربااستفاده از تکرارو بازیهای زبانی و مراعات نظیرطرحی زیبا پیش روی خواننده قرا می دهد:
نبودنت آن قدر زیاد شده / که هر غریبه ای را شبیه تومی بینم / گاهی /غریبه ها را با تو اشتباه می گیرم / گاهی /ترا با غریبه ها (غریبه)
ویا :
دنیا ،/ریاضی دان بی رحمی بود / عشق را تقسیم که کرد /تو / خارج ازقسمت من شدی / و بعد از آن/ دیگر نتوانستیم / زیرهیچ سقفی باهم جمع شویم (خارج قسمت)
وبرخی از اشعارنیز داری ابهام هنری است .«ابهام هنری بااغلاق و دشواری فرق داردوعبارت است ازچند معنایی که جوهره ادبیات ماندگاراست چنین ابهامی برای متن ادبی ارزش و فضیلت به شمار می اید و به قلمرو راز نزدیک تراست ابهام های ژرف مولود معانی بزرگ اند هرچه معانی بزرگ تر و بیکرانه تر باشد زمینه هنری تری برای خلق ابهام درمتن فراهم می آید . ابهام ( چند معنایی ) زمینه را برای فعال سازی ادراک و تقویت ذهن فراهم می کند و کارکرد ی موثر در رشد و بالندگی مهارتهای تفسیری و گسترش دامنه اندیشه و تفکردارد ارزش ابهام هرمتن به میزان واکنش هایی است که درمخاطبان برمی انگیزد .ابهام هنری دارای ویژگیهای :داشتن فحوای معنا شناختی ، پاشیدگی و تو درتویی معانی ، کوری و بصیرت ،تاویل پذیری وتنش اندیشه باصوربلاغی است (دکترمحمودفتوحی ،ارزش ادبی ابهام، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی ، پاییز 1387، ،شماره62صص28 و32)
مثل مرغابی بی زبانی /باگلویی پراز فریاد/مثل دری بی صدا /بالولایی زنگ زده دراندوه/ همچون محرابی گوشه گیر/سردرگریبان خود فروبرده ازترس /نگرانم/ نگران سجده ای که بی اندازه طولانی شده است(محراب)
درونمایه بیشتراشعارغم و درد و حزن واندوه است دراشعارعاشقانه غم و درد فراق دارد ودرا شعاراجتماعی غم ودردمردم .ازآنجایی که طیف وسیعی ازواژگانش راعناصرطبیعت شکل می دهد این حزن دراشعارعاشقانه به شکل شیرینی جلوه گری می کند.
2- صورخیال و آرایه های ادبی
این مجموعه مشتمل است برانواع صورخیال وآرایه ها که ما به پاره ای از آن اشاره می کنیم:
- تشخیص
شاعر با بهره گیری فراوان ازتشخیص در این مجموعه ،اشعاری با تصاویری پویا خلق کرده است خصوصا که با عنصر طبیعت آمیخته است
حیف ازتو که باد این گونه تکیه می دهد به تو / و آسمان باچشم های آبی بادکرده اش/ نگاه می کند / به قلبهایی که درجیب هایت پنهان شده اند (به سوی تو )
2-تشبیه ،کنایه
تشبیه ها اغلب حسی وزودیاب ومشبه به ازعناصرطبیعی است:
به من حق بده / که دلم مثل انارباغچه خون باشد / وقتی به یاد لب های تو می افتم / وقتی دهانی به ستایش باز می کنم / و دلی به این زیبایی می بندم(گفتمان درخیال)
3-استعاره
تن هایتان سرودند/سبزتن شعرتاریخ را / ودرپهن دشتی سبزو وسیع / هفتاد ودوآلاله سرخ / روییدند(سبزترین شعرتاریخ)
4- پارادوکس
مثل مرغابی بی زبانی/ با گلویی پرازفریاد... (محراب )
5-هم ذات پنداری
...من اهل توام/ اهل آسمانی بادو مردمک آبی شفاف / که هربار پلک می زنی / کسی درمن ازخواب می پرد(قاصدکها)
6- جناس
گذشت / ان روزهایی که می گفتند:/«کبوتربا کبوتر،باز با باز/کبوتران/ گنبدطلای رضا را درآغوش گرفته اند / باز /ما /تن ...ها(کبوترحرم)
7- تکرار
می گویند باران که ببارد /بوی خاک بلند می شود / باران می بارد / می بارد /می بارد /و بوی خاطره ها بلند می شود ازگوشه کنار زندگی ام...(عطرخاطره ها)
باآرزوی توفیق روزافزون برای استاد آقای نادرابراهیمیان
معصومه شعبانی زمستان 94
والسلام
ارسال پیام خصوصی اشتراک گذاری :
|
|
|
|
| 
سید هادی محمدی
سیاوش آزاد
بانام ویادخدا ودرودبرشما 
مهدي حسنلو
بهروز عسکرزاده
