پست های وبلاگ

🍃🌸🍃

🍃🌸🍃

همان‌گونه که در بخش اول اشاره شد؛ مناظرات علمی

و اعتقادی که علی بن موسی الرضا در کاخ مأمون عبّاسی برگزار می‌نمودند ؛ به درخواست و تدارکِ خودِ مأمون فراهم شده بود. 

در چراییِ برگزاریِ این جلسات مأمون که مخالفتِ اعتقادیِ شدید هم با علی بن موسی الرضا(ع) داشت ؛ اختلافاتی وجود دارد . شیعه ی معتزلی مَسلَک بودن مأمون ، هم‌زمانی با نقطه‌ی اوج "نهضت ترجمه"، تخریب چهره‌ی علمی ِ حضرت علی بن موسی الرضا و دلایل سیاسی ، از جمله اهداف و غَرایضی است که برای ترتیب دادنِ این جلسات گزارش شده‌است.  به هر حال ، علی بن موسی الرضا در این دوران مناظراتی با بزرگان دُوَل و ادیان مثل :  جاثلیق مسیحی  ، راس جالوت یهودی ، بزرگ هیربَدانِ زرتشتی  و مناظره‌ای با عمران صابی نیز داشته‌است.

از دیگر مناظراتی که برای علی بن موسی الرّضا گزارش شده‌است، مناظره‌ای با سلیمان مَروَزی و مناظرهٔ دیگری با علیّ بن محمّد بن جُهم که  هر دو از مسلمانان بودند ؛ می‌باشد.

شیوه‌ی گفتگوهای علی بن موسی الرضا نسبت به

طرف مقابل او، متفاوت گزارش شده‌است.

وی در مواجهه با زَنادقه و خداناباوَرانِ لائیک ؛ از دلایل و برهان‌ات عقلی استفاده می‌کرد؛ چرا که این طایفه ، هیچ کتاب و نقلی را قبول نداشتند و تنها با استناد به عقل ، منویاتِ خود را پیش می‌بردند.

امام رضا(ع) همچنین در مناظره با اهل کتاب نیز از استدلالات منطقی استفاده می‌نمود. روش وی در مواجه با اختلافات اعتقادی و نظراتِ مخالف، صبر و سعه‌ی صدر و شرح مفصّل بود و سعی در آرام کردن فضای مناظره داشت.

شاخصه‌های اصلی مناظرات علیّ بن موسی الرّضا را می‌توان در دو بخش کلی مناظرات درون‌دینی و مناظرات برون‌دینی تقسیم‌بندی کرد.

در مناظراتِ درون‌دینی علی بن موسی‌الرضا(ع)، تشریح جایگاه ائمه (ع) پس از پیامبر اسلام (ص) ، اثبات امامت مولا علی بن ابیطالب  و برخی مجادلات کلامی بین شیعه  و سُنّی، از  مهم‌ترین موضوعات محسوب می‌شود.

از میان مباحثی که در مناظرات علی بن موسی الرضا(ع)  مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته‌است ؛ بحث و گفتگو پیرامون موضوع امامت بوده‌است.

مباحث توحید ، صفات الهی و عدالت و آفرینش که در ارتباط مستقیم با مسئله‌ی جبر و اختیار  از موضوعات مطرح شده در این مناظرات هستند.

تحقق این مناظرات در فضایی باز و پس از یک دوره سخت‌گیری های بنی عباس  بر شیعیان ؛ با وجود گسترش یافتن مباحثاتِ کلامی در بین فِرَق ، اهمیت این مناظرات برای بیان دیدگاه شیعیانِ دوازده امامی را سبب می‌شود.

مناظرات علی بن موسی الرضا، مورد توجّه جمعی از محققان و دانشمندان غیرمسلمان نیز قرار گرفته‌است. 

دیوید واسواشتاین در این‌باره از دیوید توماس  و استیون واسراسترام یاد می‌کند که هر یک به بخشی از مناظرات علی بن موسی، توجّه و به آن پرداخته‌اند.

با این حال توماس به دیدِ تردید و شبهه و شک در مناظره علی بن موسی با جاثلیق مسیحی نگریسته‌است و آن را یک مناظره‌ی تاریخی نمی‌داند . یا حداقل تغییر در آن توسط راوی را موردِ احتمال می‌داند.

در مقابل ولی ، واسراسترام این مناظره را اساساً تاریخی دانسته‌است و آن را یک مناظره‌ی  دینی گزارش می‌کند


به‌گفتهٔ مادولونگ در دانش‌نامه‌ی ایرانیکا ، ارتباطِ مأمون و علی بن موسی در شهر مَرو ، نزدیک و صمیمی بود.

مأمون به‌طور علنی می‌خواست تا علی بن موسی الرضا (ع) مستقیماً در همهٔ تصمیمات و مراسم‌های رسمی دولتی شرکت کند؛ اما گزارش شده‌است که علی بن موسی الرضا(ع) تصریح داشت تا در امور دولتی هیچ دخالتی نداشته‌باشد.

خلیفه در قضاوت‌ها و فتواهایش به امام رضا(ع)  وابسته بود و مناظراتی را میان او و دانشمندان مسلمان و نیز بزرگانِ جوامع دینیِ دیگر ترتیب می‌داد.

به گزارش جعفریان، مناظرات علی بن موسی الرضا ، به جهت انتصاب به ولایت‌عهدی مأمون، و با توجه به اهداف متعدد مأمون در برقراریِ جلسات مناظرات و اصرار به آن، بیشتر نمود داشته‌است.از مناظره‌های علی بن موسی الرضا با نام‌های  (( مجلس الرضا)) ،

(( احتجاج الرضا )) و (( مناظرات الرضا ))  نیز یاد شده‌است.

 

مناظره با جاثلیق مسیحی

در آغاز مناظره ، جاثَلیق نصرانی به مأمون خلیفه عبّاسی ـ‌ که از او می‌خواهد مناظره را آغاز کند‌ ـ  می‌گوید : " با توجه به اینکه من کتاب دینی و پیامبر شما را اصلاً قبول ندارم ؛  چگونه با او مناظره کنم؟! "

حضرت امام رضا(ع) پاسخ می‌دهد که در بحث با او، به انجیل ، کتاب دینی مسیحیان استناد خواهد کرد و جاثلیق می‌پذیرد.
که در این صورت، آن را رد نکند.
بدین ترتیب امام رضا(ع)  در این گفت‌وگو،
در موارد بسیاری، از انجیل برای درستی سخنانش شاهدِ مثال مستند می‌آورد. 

امام رضا(ع) در مجلس مناظره صریحاً
اعلام می دارد که هر کس مخالف اسلام است و هر پرسشی دارد ؛ بدون ترس و واهمه و در نظر گرفتن موقعیت او ( که در دربار مأمون و ولیّ عهد اوست)  سؤالش را مطرح کند نماید و همین کار امام با اطمینان خاطری که به مخالفان داد سبب شد که آنان نیز با خیال آسوده پرسش هایشان را مطرح کردند و خودشان نیز تصریح کردند که اگر این تضمینِ امام نبود آنها هیچ سؤالی را طرح نمی‌کردند.  از نکات مهم دیگر در مناظرات امام رضا(ع) با مخالفان و صاحب نظران مختلف ، ادامه دادن بحث تا رسیدن به نتیجه‌ی کامل منطقی  و نیمه کاره و ناقص رها نساختن بحث است تا بدانجا که حتی اگر موقتاً مناظره برای اقامه‌ی نماز و خوردن طعام تعطیل شده باشد ؛ بلافاصله پس از نماز و صرف طعام ادامه یافته است.

 

در گفت‌وگوی بین امام‌رضا و جاثلیق مسیحی، بحث به‌طور عمده درباره‌ی  دو مسئله است:

- یکی اثبات نبوّت حضرت محمّد(ص)

- و دیگری این مسئله که حضرت عیسی خداست یا بشر است .

میان این دو بحث، از مسائلی چون تعداد حواریون و یارانِ حضرت عیسی (ع) و گم‌شدن نسخه اصلی ِ انجیل و تحریفات آن هم سخن آمده است.

امام رضا(ع) برای اثبات نبوّت پیامبر اسلام، عبارت‌هایی از انجیل و تورات را از حعظ و بدون مراجعه به آن کتب الهی ، شاهد می‌آورد که در آن‌ها به آمدن پیامبری با نشانه‌های حضرت محمد(ص) بشارت داده شده است.

از جمله می‌گوید در انجیل چنین آمده که یوحنّای دیلمی گفته : مسیح مرا به دین محمّدِ عربى آگاه کرد و مژده داد که بعد از او خواهد آمد و من نیز به حواریون آن مژده را دادم و آن‌ها به او ایمان آوردند.

همچنین عیسى در انجیل گفته است که من به‌سوى خداى شما و خداى خودم خواهم رفت و فارقلیطا خواهد آمد.

در اشکال به این باور و تلقّیِ شِرک آلوده ی مسیحیان که عیسی همان خداست ! هم امام رضا(ع) دو استدلال را مطرح می‌کند:

یکی اینکه اگر عیسی خدا بود، نباید نماز می‌خواند و روزه می‌گرفت؛
چون عبادت‌های عیسی با این سؤال مواجه می‌شود که کسی که خداست، برای چه‌کسی نماز می‌خوانَد و روزه می‌گیرد.

استدلال دوم ناظر به این سخن جاثلیق مسیحی است که می‌گفت عیسی به این دلیل خداست که مُرده را زنده می‌کرد و نابینا و مبتلا به پیسی را شفا می‌داد.

امام رضا اشکال می‌کند که به غیر از عیسی پیغمبرانِ دیگری نیز چنین کرده‌اند.

پس آن‌ها را هم باید خدا دانست؟! ؛ حال‌آنکه مسیحیان آن‌ها را خدا نمی‌دانند.

برای مثال موسی نیز مرده زنده می‌کرد و نابینا و مبتلا به پیسی را درمان می‌کرد. همچنین حِزقیل نبی نیز ۳۵ هزار نفر را شصت سال پس از مرگ ایشان زنده کرد.

 

جاثَلیق مسیحی در چند جای این گفت‌وگو، پاسخی برای اشکالاتِ منطقی امام رضا(ع) پیدا نمی‌کند و ساکت می‌ماند.

برای مثال، آنجا که امام رضا(ع) می‌پرسد اگر عیسی همان خدا بود، پس برای چه‌کسی نماز می‌خواند و روزه می‌گرفت، جاثلیق ساکت می‌ماند و پاسخ نمی‌دهد.

همچنین زمانی که امام رضا(ع) از انجیل، بر نبوت پیامبر اکرم (ص)  و بشر بودن عیسی شاهد می‌آورد؛ جاثلیق از او اجازه می‌خواهد که به این پرسش پاسخی ندهد.

در پایانِ مناظره هم جاثلیق مسیحی با حالت اعتراف به امام رضا (ع) می‌گوید :  فکر نمی‌کردم  میانِ دانشمندانِ مسلمان کسی مثل امام رضا (ع) وجود داشته باشد.