پست های وبلاگ

آرایه تضمین

 

هر گاه شاعر یا نویسنده‌ای، بخشی از نوشته فردی دیگر را در میان اثر خود جای دهد، آن شعر یا نوشته را تضمین نموده‌است. دقت کنید که باید عین نوشته بیاید و اصولاً داخل «...» بیان می‌شود. چه خوش گفت فردوسی پاک زاد  که رحمت برآن تربت پاک باد «میازار موری که دانه کش است  که جان داردو جان شیرین خوش است»  این دو بیت بخشی از بوستان سعدی است و سعدی بیتی معروف از فردوسی را در میان شعر خود عیناً نقل کرده‌است. «جز این قدر نتوان گفت در جمال تو عیب»  که وضع مهر و وفا نیست روی زیبا را زاهد از رندی حافظ نکند فهم چه شد  «دیو بگریزد از آن قوم که قرآن خوانند»  این دو بیت از دیوان حافظ که در آن خواجه از اشعار سعدی تضمین کرده‌است. حافظ از جور تو حاشا که بگرداند روی  «من از آن روز که دربند توأم آزادم» «من از آن روز که دربند توأم آزادم»  پادشاهم که به دست تو اسیر افتادم  بیت اول از حافظ است که در آن خواجه از بیت دوم که از اشعار سعدی است تضمین کرده‌است. بر سر تربت من با می و مطرب بنشین  «تا به بویت ز لحد رقص کنان برخیزم» چون شوم خاک به خاکم گذری کن چو صبا  «تا به بویت ز زمین رقص کنان برخیزم»  بیت اول از حافظ است که در آن خواجه از بیت دوم که از اشعار سلمان ساوجی است تضمین کرده‌است. «چراغ روی تو را شمع گشت پروانه»  مرا ز حال تو با حال خویش پروا نه «چراغ حسن تو را شمع روز پروانه»  کمند زلف تو را باد صبح سرگردان  بیت اول از حافظ است که در آن خواجه از بیت دوم که از اشعار سلمان ساوجی است تضمین کرده‌است.

مجو درستی عهد از جهان سست نهاد  «که این عجوز عروس هزاردامادست» مده به شاهد دنیا عنان دل، زنهار!  «که این عجوزه عروس هزار دامادست»  بیت اول از حافظ است که در آن خواجه از بیت دوم که از اشعار اوحدی است تضمین کرده‌است. «آن کس که به دست جام دارد»  سلطانی جم مدام دارد آواز دهید، تا ببینند  «صوفی که به دست جام دارد»  بیت اول از حافظ است که در آن خواجه از بیت دوم که از اشعار اوحدی است تضمین کرده‌است.

 

آرایه تشبیه

 

یعنی مانند کردن چیزی به چیز دیگر که به جهت داشتن صفت یا صفاتی با هم مشترک باشند. هر تشبیه دارای چهار رکن یا پایه است:      مشبه: کلمه‌ای که آن را به کلمه‌ای دیگر تشبیه می‌کنیم.     مشبه به: کلمه‌ای که کلمهٔ دیگر به آن تشبیه می‌شود.     وجه شبه: صفت یا ویژگی مشترک بین مشبه و مشبه به است. (دلیل شباهت)     ادات تشبیه: کلمات یا واژه‌هایی هستند که نشان دهندهٔ پیوند شباهت می‌باشند و عبارتنداز: همچون، چون، مثل، مانند، به سان، شبیه، نظیر، همانند، به کردار و ….  مثال: علی مانند شیر شجاع است. به ترتیب: مشبه (علی)؛ ادات تشبیه (مانند)؛ مشبه به (شیر)؛ وجه شبه (شجاع) اگر تشبیهی ادات تشبیه داشته باشد تشبیه را مرسل می‌گویند.  اضافه تشبیهی:هرگاه در تشبیه، یکی از طرفین تشبیه (مشبه یا مشبه به) به دیگری اضافه (مضاف واقع شود) شود. به آن «اضافهٔ تشبیهی» می‌گویند. مثال:آفتاب نظر بپرورند. آفتاب نظر یک ترکیب اضافی است که در واقع دو رکن اول و دوم یک تشبیه بوده‌اند. تنت در جامه چون در جام باده   دلت در سینه چون در سیم آهن  (تن در جامه به باده در جام و دل در سینه به نقره در آهن تشبیه شده‌است) عشق دردانه است و من غواص و دریا میکده  سر فرو بردم در آنجا تا کجا سر برکنم  (شاعر خود را به غواص، میکده را به دریا و عشق را به دردانه تشبیه کرده‌است) شبی چون چاه بیژن تنگ و تاریک  چو بیژن در میان چاه او من  (شاعر شب را به چاه بیژن و خود را به بیژن در چاه تشبیه کرده‌است) همی راندم فرس را من به تقریب  چو انگشتان مرد ارغنون زن  (منوچهری در این شعر راندن اسب را به حرکات دست نوازنده ارغنون تشبیه کرده‌است) آن برگ رزان بین که بر آن شاخ رزانست  گویی به مثل پیرهن رنگ‌رزانست  (منوچهری در این شعر رنگ برگ درختان پاییزی را به پیرهن رنگ‌رزان تشبیه کرده‌است)