پست های وبلاگ

شخصیت بی کران امیرالمومنین علی علیه السلام به قدری عظیم است است که امکان بررسی و بیان آن برای کس مقدور نبوده  و هر فرد با برداشت، طرز نگاه و تخصص خود، گوشه ای از شخصیت مولای متقیان را بیان کرده است .   لوان الریاض اقلام و البحر مداد و الجن حساب و الانس کتاب ما احصوا فضائل علی بن ابی طالب (۱) اگر درختان قلم و دریاها مداد و جنیان حسابگر و آدمیان نویسنده باشند، نمی توانند فضایل علی بن ابی طالب علیه السلام را به حساب آورند. حضرن محمد(ص)   همان طور که از کلام گرانقدر رسول گرامی اسلام(ص) برداشت می شود،  زبان بشر در بازگو کردن  عظمت شخصیتی علی (ع)عاجز مانده است . بسیاری از شعرای ایرانی و عربی اشعاری را در خصوص حضرت علی سروده اند. یکی از دلنشین ترین اشعار دروصف علی (ع) ، همای رحمت استاد شهریار می باشد. شهریار می گوید:    نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش گفت  متحریم چه نامم، شه ملک لا فتی را   ذکاوت حضرت علی (ع) که به بلندترین مقام در خداشناسی بشر دست یافت و در راه نشر دین اسلام خدمات بی نظیری داشت، بیان رشادت های او و تصویری تازه از خواسته هایش که در دل ها و افکار ظاهر شده، این امر در طول تاریخ ادبیات آذربایجان نیز انعکاس یافته و سبب شده است شاعران و ادبای آذربایجان، آثار نغز بسیاری را در وصف دلاوری ها علی (ع)، شخصیت علمی و اخلاقی اش بیافرینند و با مدح و ستایش حضرت، تمام خلاقیت و هنر خود را به نمایش بگذارند. نسیمی، فضولی سیدعظیم شیروانی، راجی و... هستند که همراه با شاعر ملی ایران، سیدمحمد حسین شهریار علاقه به علی را نمایان ساختند. علی (ع) بزرگ انسانیت و قهرمان جهان فضیلت، همان مردی است که در سراسر طومار زندگی پرفراز و نشیبش، نقطه ای سیاه و ذره ای انحراف دیده نشد و در آسمان روح بزرگش لکه ای ابر خود خوهی مشاهده نشد، شاهباز بلند پرواز روحش هیچگاه در فضای پست نفسانیت و خودخواهی میل به پرواز نداشت و چه زیبا شهریار در وصف فرزند ابی طالب سرود:   علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را   که به ماسوا فکندی همه سایه‌ی هما را   دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بین   به علی شناختم به خدا قسم خدا را       حضرت علی(ع) که پرورش یافته ی مکتب وحی  و رسول خدا(ص) است، نمونه ی واقعی یک انسان کامل است که همه ی ابعاد شخصیتی خود را به حد کمال رسانده است و تمام صفات والای انسانی را داراست تا جایی که او را جامع صفات اضداد دانسته اند. وقتی کتاب ارزشمند و جاوید نهج البلاغه را می خوانیم، این جامعیت و کمال را بیشتر حس می کنیم. گاهی از سیاست و مدیریت می گوید و گاه از قضاوت و داوری وعدالت سخن می راند، و گاه ندای مساوات و برابری و برادری سر می دهد. شجاعت و دلاوری و پایداری او در میدانهای جنگ برای پیشبرد اهداف دین مبین اسلام از آغاز رسالت حضرت محمد(ص) تا وقتی که در محراب مسجد به شهادت رسید، بر کسی پوشیده نیست، در عین حال مناجات و عبادات و عرفان او به حدی عمیق و تأثیر گذار بوده است که تقریباً تمامی مکاتب عرفانی، او را قطب العارفین می دانند و همگی این مکاتب، مکتب و مشرب و مسلک خود را منتسب به آن حضرت می نمایند.کتاب نهج البلاغه ی آن حضرت نه تنها در بردارنده ی مضامین و موضوعات اخلاقی و معنوی و روحانی است، بلکه می توان در جای جای آن نکات علمی ، تجربی، اقتصادی، جامعه، روانشناسی و ... را مشاهده نمود. جنبه ی ادبی گفتار آن حضرت، نیازی به توضیح ندارد، زیرا کسانیکه با نهج البلاغه سر و کار دارند، حد اعلای بلاغت را می توانند از کلام او به خوبی درک نمایند. این کتاب معنوی، پر است از تشبیهات، استعارات، کنایه ها و ضرب المثلهای مختلف که ادبا و شعرای عرب و غیر عرب را واداشته است تا در حد توان خود به اقتباس و تلمیح از کلام گهربار آن حضرت بپردازند. در این مقوله تنها به بخش پایانی کتاب نهج البلاغه که حکمتهای آن حضرت است، نظری می افکنیم و تأثیر گذاری آن بر ادبای فارسی و عربی را از این گفتارهای حکیمانه بررسی می کنیم. از آنجایی که قوام و دوام دین مبین اسلام از ضرب شمشیر حضرت علی(ع) بود و رسول خدا(ص) در حق او فرمود (( لا فتی الا علی و لاسیف الا ذوالفقار )) سعدی شیرازی هم حق دارد، صراحت و برندگی و تأثیر گذاری زبان و گفتار خود را به ذوالفقار آن حضرت تشبیه کند و در دیباچه ی گلستان همیشه بهارش بگوید:   (( آزردن دوستان جهل است و کفارت یمین سهل و خلاف رأی صواب است و نقض رأی اولوالألباب، ذولفقار علی در نیام و زبان سعدی در کام. ))   * حضرت علی(ع) در حکمت شماره440  در باره ی نقش خواب دیدنها در زندگی می فرماید: ما انقَضَ النّومَ لعزائم ِ الیَوم َ یعنی چه بسا خواب دیدنها، تصمیمهای روزانه را نقش بر آب می کند. شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی هم خواب شیرین بامدادی را مانع بیدار شدن می داند که باعث می شود مسافر، از کاروان باز ماند و با اشاره  به این نکته می گوید:   خواب نوشین بامداد رحیل     باز دارد پیاده را ز سبیل   * شیوه ی برخورد با دوستان و دشمنان در گفتار و کردار حضرت علی(ع) تجلی مردانگی و سخاوت و گذشت اوست. او هر چه می گوید، خودش هم در عمل آن را به اثبات رسانده است. چگونگی برخورد با عمرو بن عبدود در جنگ خندق، تنها نمونه ای از اخلاص در عمل اوست. آن حضرت در حکمت شماره  11حضرت در باره ی برخورد با دشمن می فرماید: اذا قَدَرتَ علی عدوّکَ فَاجعَل العَفوَ عَنهُ شکراً للقدرة ِ علیه ِ. یعنی اگر بر دشمنت دست یافتی، بخشیدن او را شکرانه ی پیروزی قرار ده.   و در حکمت شماره 158 در باره برخورد با دوستان هم می فرماید: عاتب أخاک بالإحسان ِ الیه ِ و اردُد شَرَّهُ بالإنعام ِ علیه ِ. یعنی برادرت را با احسانی که در حق او می کنی، سرزنش کن و شر او را با بخشش باز گردان.   این مضامین والای اخلاقی اینطور در کلام شمس الدین محمد حافظ شیرازی منعکس شده است:   آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است    با دوستان مروّت، با دشمنان مدارا   و سعدی شیرازی هم اشاره دارد به اینکه می توان کار بد را مقابله ی به مثل کرد اما مردانگی در این است تو نسبت به کسیکه به تو بدی کرده است، نیکی کنی و (( به صلاحش خجل کن )) یا در کتاب بو ستان می گوید:   بدی را بدی سهل باشد جزا    اگر مردی أحسن الی مَن أسا   ابوالأسود الدؤلی که از شاگردان بنام امام امیر المؤمنین علی(ع) است به همین مفهوم اشاره می کند و        می گوید:   فَإذا جَرَیتَ مَـــعَ السفیه ِ کما جَری    فَـــــــکلاهما فی جَریه ِ مذموم       وَ إذا عَتَــــبتَ علی السفیه ِ وَ لُمتَهُ        فی مثل ِ ما تأتی فَإنتَ ظـــــلوم   (( اگر با نادان همان برخوردی کنی که او می کند، پس هر دوی شما در رفتارتان مورد نکوهش هستید. و اگر نادان را بخاطر کاری مورد نکوهش قرار دهی که خود آن کار را انجام می دهی، پس تو ظالم می باشی.))   حضرت علی(ع) در حکمت شماره 268 می فرماید که اگر با کسی دوست شدی، حد اعتدال را نگهدار و در دشمنی با کسی هم کاری نکن که تمام پلهای پشت سرت را خراب کنی: أحبب حَبیبَک هوناً ما، عسی أن یَکونَ بغیضَکَ، وَ أبغض بغیضَکَ هوناً ما، عسی أن یکونَ حبیبکَ ما. یعنی، در دوستی با دوست مدارا کن، شاید روزی دشمن تو گردد و در دشمنی با دشمن هم مدارا کن، زیرا شاید روزی دوست تو گردد.   * حضرت علی در حکمت شماره 13 به استفاده ی درست از نعمتهای خداوند سفارش می کند و می فرماید نسبت به نعمتهای خداوند باید شکر گذار بود،  إذا وَصَلَت الیکُم أطرافُ النّعم ِ فَلاتُنفرّوا أقصاها بِقلةِ الشکر ِ. یعنی، چون نشانه های نعمت پروردگارت آشکار شد، با ناسپاسی آنها را از خود دور نسازیید. و ببینید که همین مضمون چگونه مولوی آن را در بیت زیرمنعکس کرده است:   شکر نعمت، نعمتت افزون کند    کفر، نعمت از کفت بیرون کند   و سعدی در مقدمه ی کتاب گلستان هم به این مطلب اشاره دارد که (( ... در هر نفسی دو نعمت موجود است و بر هر نعمتی شکری واجب ادامه دارد