پست های وبلاگ

صدای شعر زلال از دانشگاه می آید این طالع بزرگ را بر اهل ادب تبریک میگوییم    دوستان عزیز!با خبر شدیم که :خانم دکتر ثریا حکیم اواُ  ( پژوهشگر و محققق و استاد  عالی مقام دانشگاه خجند تاجیکستان)در یک بررسی اجمالی شعر زلال و اولین کتاب شعر در سبک زلال ( چشمه زلال ) را نقد و بررسی فرموده اند که با کمال میل در اختیار علاقمندان قرار میگیرد.البته پژوهش در مورد زلال ادامه دارد و مطالب مربوط به این بحث نیز  در فرصتهای مناسب ارائه خواهد شد.ضمن تشکر از استاد عزیز ( سرکار خانم دکتر ثریا حکیم اواُ ) و سایر سروران زحمتکش در دانشگاه دولتی خجند با ابراز خرسندی و با کمال افتخار نسبت به درج اولین قسمت مطلب در وبلاگ اختصاصی شعر زلال اقدام  نموده و بر خدای ناظر و عادل شکر گزار میشویم که در حق بندگان خویش دقیق و مرتبند. اینک به فرمایشات خانم دکتر گوش فرا میدهیم: چندي قبل در ايران شكل  يا قالب جديد شعر با نام \" شعر زلال \" با ابتكار شاعر خوش ذوق ايراني ابوالفضل دادا عرض هستي كرد. اين نوع شعر در روز 2 بهمن سال 1388 – مطابق با 22 ژانويه سال 2010 متولد شد . اين  شعر در برابر ساختارهاي كلاسيكي شعر و شعر سفيد يا آزاد، وارد ادبيات فارسي شد . اين اطلاعات را از سامانه هاي اينترنتي خوانده بوديم و چندي پس همچنين خبر خوش رسيد ، كه اعظم خجسته، شاعر و روزنامه نگارتاجيك اولين مجموعه ي زلال هاي خويش را پيشكش هواداران شعر ناب  فارسي – تاجيكي كرد. مجموعه زير عنوان \"چشمه ي زلال\" توسط انتشارات \"آهنگ قلم\" با تعداد 1000 نسخه ، در شهر مشهد جمهوري اسلامي ايران به نشر رسيد. \" چشمه ي زلال \" دومين مجموعه شاعر است ، كه در جمهوري اسلامي ايران به طبع رسيده است. شايسته به يادآوري است  ، كه در سال 2002 انتشارات \"دامينه\" مجموعه ي اشعار او را تحت عنوان \"سايه روشن\"  به چاپ رسانيده بود . اعظم خجسته را مي توان از اولين استقبال كنندگان سبك جديد زلال شناخت.در ميان شاعران تاجيكستان  نيز او از اولين افرادي است كه به اين سبك تازه ي شعر توجه بارآور داد. اكثر اهل تحقيق بر اين نظرند كه، شعرنو  از شعر سنتي ، كه امروزه در ادبيات معاصر چون سبك هاي معمولي شعر شناخته شده است، با  مختصات زباني ، فكري و ادبي خويش تفاوت دارد. سبك زلال چه طور؟ خوب، شعر زلال به عالم ادبيات معاصر از جمله ادبيات تاجيك وارد گرديد، آن چه گونه سبك است و چه قوانين خاصی به خود  ارائه كرده است ؟ جهت پاسخ اين سوال دريافتيم كه زلال سرايان و پيروان اين نوع شعر، زلال را با اين گونه ويژگي ها  معرفي كرده اند: تعريف كلي \" زلال \" : شعري است كه با طول وزن زينه به زينه ، كه  به طور مساوي از كم شروع شده و در كم نيز به اتمام مي رسد. اين نوع شعر داراي 5 الي 11 سطر مي باشد. از لحاظ وزن طولاني ترين سطر، كه سطر ميانه يا قلب شعر مي باشد، \"سطر مادر\" و سطر هاي اطراف آن را  \"سطرهاي قرينه \" مي گويند. زلال داراي دو نوع ( عروض و آزاد ) مي باشد، كه هر كدام براي خود اصول و تعريف هاي خاصه داند . قانون كلي \" زلال \" 1)    سطر اول و آخر داراي حد اكثر، پنج ضرب آهنگ در وزن  مثلث عروضي و يا حداكثر شش عدد هجا در وزن مثلث آزاد باشد : 2)    تعداد ضرب آهنگ بين دو سطر ( تفاوت پله اي بين دو سطر همجوار با هم ) در وزن مثلث عروضي، فقط دو عدد . و تعداد هجا در وزن مثلث آزاد حداكثر تا شش عدد كه با يك فاصله ي مساوي به طور پله اي نزول و صعود داشته باشد. ( مثال : يعني ، اگر تعداد ضرب آهنگ سطر سوم هم از سطر دوم دو تا بيشتر باشد، به همين ترتيب دو به دو و پله اي صعود مي كند تا سطر مادر، بعد به همان اندازه به طور متقارن با فاصله يكسان كاهش مي يابد. 3)    ريتم موسيقي از ابتدا تا آخر به طور روان حفظ گردد . 4)    تعداد سطر هاي هر زلال از 5 كمتر و از 11 بيشتر نباشد . 5)    سطر ها زير هم نوشته شوند . 6)    سطر هاي متقارن از لحاظ طول وزن عروضي يا تعداد هجا و يا تعداد ضرب آهنگ با هم مساوي باشند ( تعداد ضرب آهنگ بين سطر ها در همه ي زلال هاي عروضي ، فقط ( ۲ ) است .)   انواع زلال: به طور كلي زلال به چهار نوع تقسيم شده است كه عبارتند از : a)   زلال عروضي قافيه دار b)   زلال عروضي بدون قافيه c)   زلال آزاد d)   زلال پيوسته   در هر چهار نوع فوق قانون زلال مراعات مي شود. ليكن با اين تفاوت كه  در زلال عروضي قافيه دار وزن با آهنگ موسيقيائي روان عروضي پيش مي رود. به اين ترتيب كه دو سطر اول و دو سطر آخر داراي قافيه و بقيه سطر ها يك در ميان داراي قافيه مي باشند. در زلال عروضي بدون قافيه وزن با آهنگ موسيقيائي روان عروضي پيش مي رود، اما شاعر مقید به قافيه نيست، مي تواند اصلا استفاده نكند و يا در دو – سه سطر به عنوان آرايه ی  ادبي جهت زيبايي به كار ببرد. -         در زلال آزاد از آهنگ روان عروضي براي سطر ها استفاده نمي شود و مسلما رديف و قافيه اي هم در كار نيست . -         در زلال پيوسته دو يا چند زلال پشت سر هم در يك مضمون نوشته مي شوند. به عبارتي، اگر در يك موضوع دو يا چند زلال  در يك نوع نوشته شده را زير هم قرار دهيم، آن را زلال پوسته مي گويند. در اين هم تمام سطر هاي قرينه و سطر هاي مادر با جفت هاي هم ترازشان در يك وزن و آهنگ و يا در يك اندازه  هجايي مي باشند و اين خود سه نوع مي باشد : a)   زلال پيوسته ي عروضي قافيه دار b)   زلال پيوسته ي عروضي بدون قافيه c)   زلال پيوسته ي آزاد اين است مهم ترين ويژگي هایي كه در ايجاد زلال بايد رعايت شود. اصلا همان گونه كه شاعر تاجيك دارا نجات تاكيد مي كند: \" ... شعر تفكر است كه در سطح بلند ذوق و دانش قراردارد \". حضور همين ذوق بلند و دانش و تفكر غير منتظره در سبك زلال به مشاهده مي رسد ؟ امروزه شاعر تاجيك اعظم خجسته از اولين هاست، كه به اين سبك اعتماد و اعتقاد نمود. ما ازاستاد راجع به سبك زلال پرسان شديم، كه پاسخ هاي ايشان انديشه هاي ما را تا اندازه اي روشن خواهد كرد و آن ها اين گونه اند : -         چه عاملي باعث شد كه شما بلافاصله به اين سبك جديد شعر ، يعني زلال توجه كرديد و به ايجاد آن شروع نموديد ؟ از روز اول آشنايي با زلال، اين قالب توجه مرا به خود جلب كرد، به دلم نشست. همچون هر چيز نو بر حس كنجكاوي ام افزود و شروع كردم به مطالعه ي قانون و قاعده هاي آن. نمود ظاهري زلال تا حد زيادي به قطره ي آب و قلب مانند است. اين در نوع خود يك پديده بود براي من. روز 24 ژانويه سال 2010 اولين زلالم را با نام \" زلال انديشه \" نوشتم :   در سرم اندیشه ها همنوایی با خط همپیشه ها مسلک ما را ز ما دزدیده آن بی مسلکان آتشی انداخته در بیشه ها من به فکر ریشه ها     و همين طور شروع شد زلال نويسي من. تا آن جا پيش رفتم كه روزي به فكر چاپ كتاب افتادم. همكارم بهروز ذبيح الله از شاعران و پژوهش گران موفق تاجيك، مشوق اصلي  من در اين كار بود. دوستم جوره يوسفي،شاعر شناخته تاجيك مصلحت داد، كه كتاب حتما با دو خط باشد. \"چشمه ي زلال\" – اولين كتاب در قالب زلال، 20 ژانويه سال 2011 در سالروز معرفي زلال به چاپ رسيد. از همه ي آن هايي كه در چاپ اين كتاب ياري كرده اند، سپاسگزارم. البته اين كتاب بيشتر خصلت راهنمايي دارد براي همه آنهايي كه به شعر و شاعري علاقه مند هستند و من از اين طريق خواستم، يك كتاب راهنما براي دوست داران قالب زلال به چاپ رسانم. البته معلوماتي كه در باره ي زلال در اين كتاب آمده است خيلي مختصر است و خواهشمندان بايد از اينترنت كمك بيشتري بگيرند، كه خدمات جناب دادا بيلوردي – شاعر تواناي تبريزي در اين راستا بي نظير است. - به انديشه ي شما ، آيا سبك زلال مي تواند به مثل شعر نيمايي ، بالاتر از همه انديشه ها گردد و چون سبك شعري شناخته شود ؟    درباره ي زلال بايد بگويم، كه اگر من به آينده ي اين قالب اعتماد نمي داشتم، هرگز به سراغ چاپ كتاب نمي رفتم. البته امروز زلال مثل هر چيز نو موافقان و مخالفان خود را دارد. موافقان با دليلهایی ، زلال را به عنوان پديده ي نو در عالم شعر و ادب معرفي مي كنند، اما آن چه كه تا امروزه مخالفان از خود نشان داده اند، محكوميت هاي احساساتي و پيش داوري هايي است، كه بيش تر به روابط بين افراد برمي گردد. براي من بسيار باعث تاسف بود كه عده اي از شاعران ، بدون ارائه ی دليل، زلال را محكوم كردند و اين رفتارشان خيلي ديكتاتورانه بود. اين دقيقا تكرار همان سرنوشتي است كه براي سبك نيمايي شكل گرفته بود. زلال هم صرف نظر از آن كه امروز فلاني مي خواهد يا نمي خواهد، رشد خواهد كرد. درست است در اين قالب شعر گفتن چندان آسان نيست و هنوز شعر هاي آوازه دار در اين قالب گفته نشده است، اما \"مشكلي نيست، كه آسان بشود\".   _ از شاعران تاجيك، شما از اولين گوينده هاي زلال هستيد و اولين مجموعه نيز از اين سبك از شما دست رس هواداران گرديد، معرفي زلال در تاجيكستان به وسيله ي شما صورت گرفت. آيا گفته مي توانيد كه زلال تاجيكستان صاحب مكتب مي شود؟   تا آن جا كه من مي دانم، امروزه 9 نفر از شاعران تاجيك، كه بيشتر از جوانان هستند، در اين قالب به اصطلاح \"زورآزمايي\" مي كنند و همين خود فال نيك فرداي زلال در تاجيكستان است. برداشت و انتظار من اين است كه زلال تبديل به يك سبك سازنده و آفريننده خواهد شد و در اين زمينه ستاره هاي درخشاني در سماي شعر تاجيك ظهور خواهد كرد.    شاعر تاجيك ا،عظم خجسته ،به آينده ي زلال اعتماد دارد و بر آن باور است كه روزي اين سبك مي تواند در پيش برد ادبيات سهم گيرد.براي تصديق اين انديشه ها ورق گردان مي كنيم كتاب \"چشمه ي زلال \"‌- را و قضاوت مي كنيم ... واقعا، شعر شاعر در ورق هاي سبز خيالش ايجاد مي شود. سعادتمند همان شاعري است كه گفته اش در زياده مورد بي سابقه اند. گذشته از اين، حضور انديشه هاي عرفاني، فلسفي، عاشقي و اجتماعي در شعر قيمت آن را بالا مي برد. كوشش هاي اعظم خجسته نيز شاعر سعادتمند بودن است، به باور مي توان گفت، كه امروز به او اين سعادت دست داده است. لبت کو؟ قند می خواهم
غمینم، نازنین، لبخند می خواهم
زبانت را مکن چون برگ استهزا عروسکوار
که من بهر تماس با قلب تو سیم کَرته ی* هوشمند می خواهم
مزن قیچی به گیسویت که گر جبر تو بالا شد
برای کشتن خود بند می خواهم
و یا پیوند می خواهم - *سیم کَرته-در گویش تاجیکی همان سیم کارت است.  **********   چنين انديشه هاي مدرن و تصاوير خيلي عجيب و در خاطرها ماندني، از هنر و ديد شاعر اعظم خجسته دلالت مي كنند. اما اين جا مي خواهيم به نگاه و تصويرهاي شاعرانه ي شاعر در سبك جديد زلال ، توجه كنيم. مي توان گفت كه در ايجاد شاعر به استقلال ايجادي رسيده است و انديشه هاي بيكرانش در سبك نو شعري – زلال - طلوع كرده است. اكثرا نوشته هاي زلال شاعر ساده و صميمي اند و در برابر اين همه سادگي، در ژرف ژرف واژه معناهايي بيكر و عالي نهفته ، كه  به تصوير و تخيل غير انتظار، توجه خواننده را به خود مي كشد : بهشت اردو زده با لاله در ياله لب جو سبزه رقصان است نسیم و عطر می پیچند با هم به صحرا ابرمی کرید و من با یاد تو اردو زدم بی تو     واقعا تصويرها صميمي اند و با سبك تازه آميزش زيبا يافته اند:    باید فراموشت کنم فریاد را چون حلقه در گوشت کنم یاد تو را بیرون کنم از تار و پود خاطرم در عالم متروکه‌ای چون مرتدی با غم هم‌آغوشت کنم بیرون شوَم از بند تو- از نو بسازم خویش را تا در جهان بیش و کم با آن همه دارندگی بیچاره و یک خانه بردوشت کنم نه، نه، مبادا اینچنین، من بی‌تو هیچم، هیچ، هیچ مستانه آ، با بوسه گلپوشت کنم چون جامِ مَی، ‌نوشت کنم     در اين زلال نيز ديد شاعر وسعت يافته، فلسفه ي انكار انكار  را  تابش زيباي تصوير بخشيده، به وسيله اين محتواي كل \"من بي تو هيچم، هيچ، هيچ\" قوت بخشيده است. صنعت تكرار نيز همين وظيفه را به دوش گرفته است: «هيچم، هيچ، هيچ». به انديشه ي ما در آغز  اين گفتن شاعر: «بايد فراموشت كنم» و تا چند مصرع ديگر تصديق تصميم اين گفته ها، اهداف شاعر را از معني واقعي زلال، كه در مصرع «نه، نه! مبادا اين چنين، من بي تو هيچم، هيچ، هيچ» جمع آمده است، روشن و پر تاثير مي كند. متوجه مي شويم :  گریه‌ها خنده شدند اشک‌ها اختر رخشنده شدند چین پیشانی اتو شد ز نسیم نگهت هرچه آژنگ به رخسار و جبین بود همه رنده شدند آری، آری ز قدم‌های تو در عالم عشق آرزوهای دلم زنده شدند مَهِ تابنده شدند     در زلال مذكور انديشه معمول با ديد مدرن آميزش يافته، شاعر تصوير هاي ناب را ايجاد مي كند. واقعا در ادبيات كلاسيك و معاصر تصوير «گريه ها  خنده شدند » زياد به چشم مي خورد، اما اعظم خجسته در كارگاه خيالي خويش، اين تصوير را جلاي مدرن بخشيده، ادامتا مي گويند : « چين پيشاني اتو شد ز نسيم نگهت // هرچه آژنگ به رخسار و جبين بود، همه رنده شدند» و اين طرز تخيل و آفرينش تصوير بشارت از ديد نو شاعر است. دو سطر مذكور را سطر كليدي تصوير در زلال مذكور شناختن لازم است. محور تصوير زلال – انديشه ي تازه در سطرهاي «چين پيشاني اتو شد ز نسيم نگهت // هرچه آژنگ به رخسارو جبين بود، همه رنده شدند»، گنجايش يافته است . جاي ديگر شاعر مي گويد : چو دیدمت، نگاه به من نمی‌کنی، ز سینه آه کشیدم و ز سرنوشت شوم و زشت خود که بر مراد ما نشد، پناه بجستم از اِلاه    ميبينيم انديشه هاي واقعا شاعرانه در قالب زلال گنجايش زيبا و تابش دلربا پيدا كرده است. پس، سبك زلال مي تواند بار شعر معاصر را بردارد. يك دليل ديگر، معلوم است كه در رشد جنبه ي هنري شعر، ايجاد عبارت و تركيب هاي تازه جايگاه  خاصه دارد. فكر مي كنيم در سبك زلال نيز بايد همين نكته عامل مهم تامين بدعت شعر باشد. در زلال هاي شاعر تاجيك همين گونه ترکیبها با كثرت استفاده، امتياز پيدا كرده اند: « قالب و قاب قيل و قال ، «تبسم بي عبا گل كرده در باغ لبان»، «در زلف شما پاي دلم آويخت»، « محبت پياده ام ز سايه ي حصار تو گذشت»‌، «روي نرم برگ مريم»، «كوير پر سراب بي افق»، «درخت بي نواي پيكرم جوانه ها زده به شاخ و برگ سبز»، «پربال خواب من را كس نديد»، «چين پيشاني اتو شد از نسيم نگهت»، و ... اين استعاره ها و ترکیبها  از ديد مدرن و تخيل غير منتظره ی شاعر و از وسعت امكانات سبك جديد گواهي مي دهند. البته ما اين جا تنها به تصوير، تخيل و ديد شاعرانه در سبك زلال توجه كرديم و ويژگي هاي قالب آن مورد آموزش اهل تحقيق قرار دارد، اما فكر مي كنيم به هر حال سبك زلال به ادبيات معاصر وارد شد و چگونه قبول شدن اين سبك از جانب هواداران، پيش از همه به مهارت هنر شاعران ما ارتباط ناگسستني دارد. دکترثريا حكيم اوا،استاد دانشگاه دولتی خجند     تذکر: عکس مربوط به خانم دکتر ثریا حکیم آوا می باشد.