حیوان نامه

به نام مهربان ترین مهربانان

با سلام و عرض ادب خدمت فرهیختگان ارجمند، شاعران و شعردوستان گرامی

قلم استاد زراعتی عزیز برایم از جهاتی مهم است. در اولین رویارویی ام با تفکرات و اندیشه های استاد، آن را نو و رهایی بخش یافتم و حداقل انتظارم از هر شعری که از ایشان می خوانم این است که فایده ای برای من و دیگران داشته باشد. شعر (حیوان نامه) را از همین جهت به تفکر نشستم. سمبل حیوانات در یک اثر ادبی ما را ناخودآگاه به یاد رمان (مزرعه حیوانات) می اندازد. با این حال سمبل حیوانات منحصر در آثار ادبی نیست و در زبان گفتار عامیانه نیز استفاده می شده است. آنچه وجه تمایز استفاده از سمبل حیوانات در یک اثر ادبی می باشد دقت به خصیصه های هر حیوان در تناسب با کارکرد نمادین آن در اثر ادبی است که در اثر حیوان نامه این نکته با ظرافت رعایت شده است. در قسمت نخست گوسفند و بز که کارشان صرفاً چریدن است به یکدیگر نیش و کنایه می زنند و پته ی همدیگر را روی آب می اندازند. بز به گوسفند کنایه می زند که زیر دنبه ات را دیدم، گوسفند در جواب می گوید زیر دنبه ی شما که سال دوازده ما بالا است. یعنی شما خیلی بی آبرو تر از ما هستید که زیر دامن تان همیشه برملا است. در قسمت دوم، خر که نماد حماقت است چون از وی باربری می شود. در یک جامعه مریض افرادی به عنوان هنرمند سر زبان ها می افتند که سواد و شعور لازم ندارد لذا سلطه جویان و دسیسه گران، از آن ها به منظور اهداف کثیف خود بهره برداری می کنند و آن ها هم خود را با بها و یا بی بها می فروشند چون قواعد را نمی دانند. خریت نه تنها علف خوردن است / خریت قواعد ندانستن است. در قسمت سوم گراز یا به تعبیر دیگر خوک نر، حیوانی است نجس و بدون غیرت در رابطه جنسی، در نظر گرفتن خصیصه های حیوانی ضروری است چون تقریباً همه حیوانات نر روی جفت خود تعصب و غیرت دارند. خوک نر نماد بی غیرتی است با زنی که همسرش نیست و هم سن دخترش است روابط نامشروعی را دنبال می کند و از کثافت کاری های خود برای وی سخن می گوید. علی رغم اینکه اثر حیوان نامه از نظر ادبی امتیاز مقبول می گیرد، به خاطر محتوا و مضمونی که به مخاطب هدیه می دهد، آن را برگزیدم تا تفکری داشته باشم با این حال نکاتی جهت ویرایش اثر پیشنهاد می شود. در آثار ادبی توجه به دو اصل ضروری است. اصل زیبایی شناسی یا بلاغت که پرداختن به صنایع ادبی را می طلبد و شاعر می بایست حتی المقدور از صنایع ادبی بدیع و نو استفاده کند و از تشبیهات و استعارات تکراری و مستعمل پرهیز کند. اصل دوم ایصال یا صراحت ادبی است که شاعر باید شاخ و برگ های اضافی را حذف کند و از حشویات پرهیز کند و مقصود خود را به روشنی در اختیار مخاطب قرار دهد. ابهام در آثار ادبی سه جهت دارد: الف) یا منجر به زیبایی اثر می شود که به آن ابهام شاعرانه می گویند به عنوان مثال تشبیهات و استعارات و تلمیح و ایهام و غیره که در راستای مضمون اصلی شاعر از آن بهره می گیرد. ب) یا پرداختن به یک مضمون ذاتاً مبهم است مثل بسیاری از موضوعات عارفانه در شعر حافظ که ذاتاً مبهم و پیچیده است ج) یا خطری در صراحت بیان و رک گویی وجود دارد مثلاً بیان بسیاری از مسائل سیاسی. ابهامی که در هیچ کدام از جنبه های سه گانه فوق نمی گنجد، اثر ادبی را از صراحت دور می کند. در حیوان نامه، گاهی ابهام و شاخ و برگ های اضافی دیده می شود که شاعر به صلاحدید خود می تواند روی این نکته توجه بیشتری داشته باشد. نکته دوم استفاده از نشانه ها (علایم نگارشی) است؛ البته اینجا بیشتر استفاده درست از گیومه مدنظر هست. شاعر از گیومه به منظور تشخص دادن (پر رنگ کردن، برجسته کردن، در معرض دید قرار دادن) بهره گرفته است در عبارت هایی مثل کلاف پیچ، خط و نشان، سلبریتی، مانیتور، سیلی، هاج و واج، کمپینگ و غیره که به نظر ضروری نباشد از گیومه بهره گرفته است. پیشنهاد می شود شاعر برای تاکید بیشتر و جلب توجه مخاطب، تنها در صورت لزوم به جای استفاده از گیومه، شیوه هایی به کار گیرد که به طور طبیعی توجه مخاطب را جلب می کند برای مثال، جا به جایی ارکان دستور زبان فارسی و یا لغات تاکیدی.

در این مقال، در حد بضاعت در خصوص اثر (حیوان نامه) استاد زراعتی عزیز صحبت کردیم. امید کم و کاست و نواقص را به بزرگی خود ببخشایید. نکات بهتر و ارزنده تر از سایر عزیزان و ارجمندانم می آموزم. تابنده باشید به مهر و یگانگی

درود بر شاعر گرانقدر و نیک اندیش جناب آرمان

این سه‌گانه‌ی شاعرانه‌ جسور، چندلایه و به‌غایت انتقادی‌ست. با بهره‌گیری از حیوانات نمادین، فضایی طنزآلود و در عین حال تلخ خلق کرده‌اید که در آن نقد اجتماعی، سیاسی و اخلاقی با زبانی بی‌پرده و تصویرسازی‌های قوی در هم تنیده شده‌اند.
از آنجا که از اندیشه ی ناب و نیز نگاه زیبای تان بینهایت لذت بردم اجازه می‌خواهم که این سه گانه ی زیبا را تحلیل و بررسی بیشتری کنم
به دلیل اینکه شعر در سه بخش روایت شده من هم این بررسی را در سه بخش تقدیم میکنم

بخش اول: گوسفند، بز، بره

تحلیل ساختاری و زبانی:
- روایت با یک کنش ساده آغاز می‌شود: «پریدن از نهر»، اما بلافاصله به یک موقعیت نمایشی و دیالوگ‌محور بدل می‌شود.
- زبان محاوره‌ای، طنز تلخ، و استفاده از اصطلاحات عامیانه («نادون»، «لاشی») به شدت فضای انتقادی را تقویت کرده‌اند.
- ترکیب «دنبه‌اش بالا رفت» هم‌زمان هم تصویری فیزیکی دارد و هم زمینه‌ساز تمسخر و قضاوت بز است.

مضمون و لایه‌های معنایی:
- بز نماد ناظری فضول و قضاوت‌گر است؛ گوسفند نماد قربانیِ قضاوت، و بره نماد معصومیت آسیب‌دیده.
- جمله‌ی «تو قرار بود گاوی خوشبخت در چمن‌زارهای دانمارک باشی» نقدی‌ست بر آرمان‌های بر باد رفته یا مهاجرت‌های ناکام.
- زاگرس به‌عنوان مکان وقوع، بار فرهنگی و بومی دارد که با دانمارک در تضاد است؛ این تضاد طنز را تقویت می‌کند.


بخش دوم: خر

تحلیل ساختاری و زبانی:
- استفاده از واژه‌ی «ملعون»، «ترکه به دست»، «خط و نشان» فضایی خشونت‌بار و استبدادی می‌سازد.
- تقابل میان «برده‌های زن» و «سلبریتی حامی انقلاب» تضاد میان واقعیت تلخ و شعارهای زیبا را نشان می‌دهد.
- جمله‌ی پایانی خر: «خریت فقط به علف‌خوردن نیست» یک ضربه‌ی فلسفی‌ست؛ خریت به معنای پذیرش وضع موجود، بی‌عملی، و شاید هم فریب‌خوردگی.

مضمون و لایه‌های معنایی:
- خر نماد کارگر یا موجودی‌ست که بار ظلم را می‌کشد اما به آگاهی رسیده.
- رسانه‌ها و سلبریتی‌ها در این بخش نقد می‌شوند؛ تضاد میان «چهره محبوب جهان آزاد» و «برده‌داری نوین» در سیلو، افشاگرانه است.
- «سیلو» به‌عنوان مکان، نماد انبار و انباشت است؛ شاید انباشت درد، سکوت، یا بهره‌کشی.


بخش سوم: گراز

تحلیل ساختاری و زبانی:
- روایت در جنگل هیرکانی می‌گذرد؛ طبیعت بکر در تقابل با فساد انسانی.
- مرد میانسال نماد طبقه‌ای‌ست که فساد را با افتخار بازگو می‌کند؛ زن جوان نماد مصرف‌گرایی یا ابژه‌سازی.
- گراز پیر، که ابتدا صرفاً منتظر پسماند است، در پایان دچار تهوع اخلاقی می‌شود؛ این تحول بسیار قدرتمند است.

مضمون و لایه‌های معنایی:
- گراز نماد موجودی‌ست که از زباله‌های انسان تغذیه می‌کند؛ اما این بار زباله‌ها نه غذایی، بلکه فساد اخلاقی‌اند.
- جمله‌ی «این چه سمّی بود خدا؟!» و بالا آوردن، نماد بیزاری از فساد و شاید بیداری اخلاقی‌ست.
- «برای اولین بار در تاریخ گرازها» جمله‌ای‌ست که طنز را به اوج می‌رساند؛ گویی حتی حیوانات هم از انسان‌ها منزجر شده‌اند.
ورای زیبایی و اندیشه ی بکر این کار به باور من در جاهایی اضافات و حشو وجود دارد و می‌توان با ویرایش و دقت بیشتر کاری بسیار زیباتر و بی نقص تر پدید آورد.

نگاه زیبا و اندیشه ی نقاد و تیز بین تان آنقدر زیبا بود و نیز تاکید جنابتان بر انتظار از دوستان و همراهان برای دریافت اشارات و نکات موجود در شعر مرا بر آن داشت تا این نوشتار را تقدیم کنم .

با احترام
فریاد