کویر

به نام‌ او که سرایش آموخت!

درودها جناب فاضلی نژاد ارجمند!

شعر بسیار بسیار زیبا، گیرا و پرمحتوایی است، همراه با مراعات نظیرهای زیبا و دیگر آرایه‌های ادبی، بر وزن:
مفاعلن فعلاتن مفاعلن فع‌لن (فعلن)
البته در مصراع:
دو قطره نم هم اگر آسمان ببخشاید
رکن فعلاتن را تبدیل به فاعلاتن نموده‌اید.
(اختیار شاعری است که رکن فعلاتن آغازین مصراع را می‌شود به فاعلاتن تبدیل نمود.)

به هر حال هدف اصلی‌ام از گشودن پنجره‌ی نقد، اشاره به جناس ناب و زیبایی است که در قافیه‌ی بیت نخست به کار برده‌اید و استاد اخباری ارجمند نیز بدان اشاره کرده‌اند.

برای شاهدی دیگر از این جناس شاید بتوانم بگویم کم کاربرد، از پنجره‌ی سبز جاری استفاده نموده، بیتی از خودم در کتاب ققنوس احساس را می‌آورم و سپس پاورقی مربوط به آن، از همان کتاب را نیز می‌نویسم و بیشتر مصدع اوقات شما و مخاطبین فهیم صفحه‌ی جاری نمی‌شوم:

فکرهای بد، از آب و، گِل رود

آنچه می‌گردد، عذابِ دل، رود

سینه‌اَم، صافی‌تر از، دریا شود

دُرّ نابِ عاشقی، پیدا شود

پ. ن:

واژگان: «از آب» و «عذاب»، با خوانش حذف همزه از ابتدای آن جناس تام مرکب دارند.
«آب و گِل»: کنایه از سرشت انسان.

زهرا حکیمی بافقی، کتاب ققنوس احساس، اصفهان: نشر کاشف.
___


اندیشه‌تان پویا!
چشمه‌ی ذوقتان همچنان جوشان!

با سلام و عرض ادب به صاحب هنرمند این صفحه و همۀ مهمانان گرانقدر آن و نابیان فاضل و هنرمند مطلبی چند را در مورد این سرودۀ زیبا به عرض می رسانم:
گاهی سرایندۀ یک شعر آنچنان در بحر احساسات و اعتقادات خودش فرو می رود که کلماتی که به کار می برد میل پرواز بخودش می گیرد پایشان از زمین کنده می شود. بطور طبیعی و فارغ از لفاظی. این سروده یکی از آن هاست البته به نظر این حقیر.
از سه حال خارج نیست:
یا بنده دچار توهم و اغراق گویی شده ام.
یا به طور تصادفی در این اثر حالت ایهامی سرتاسری و اینچنین عجیب ایجاد شده است
یا سراینده خود و به عمد و البته پیرو احساس راستین خودش کلمات خودش را بال پرواز داده است
من دوست دارم که سومی صحیح باشد و بر این مبنا عرایضی را تقدیم حضور بزرگواران بنمایم:
یکی از بهترین و شیرین ترین آموزه های مذهبی و تعالیم قرآنی مناظره ها و گفتگوهای مستقیم پیامبران با خدا است. این حکایت های بسیار ظریف و هنرمندانه از همان نخست جای ویژه ای را در عالم هنر و ادبیات بخود اختصاص داده اند.
این سروده ناظر بر یکی از اینگونه درخواست ها یعنی یک دعا از جانب حضرت ابراهیم و پاسخ باری تعالی با یک جابجائی کلمه ای و جادادن یک مفهوم بسیار عمیق در آن می باشد. درخواست ابراهیم از خداوند اینست:
- «ربنا وابعث فیهم رسولاً منهم یتلوا علیهم آیاتک و یعلمهم الکتاب و الحکمة و یزکیهم انک انت العزیز الحکیم»، پروردگارا! در میان آنها پیامبری از خودشان برانگیز، تا آیات تو را برآنان بخواند و آنها را کتاب و حکمت بیاموزد و پاکیزه کند، زیرا تو توانا و حکیمی [و براین کار قادری](بقره/129).
و پاسخ خداوند این چنین است:
- «کما ارسلنا فیکم رسولاً منکم یتلوا علیکم آیاتنا و یزکیکم و یعلمکم الکتاب و الحکمة و یعلمکم مالم تکونوا تعلمون»، همان‎گونه که [با تغییر قبله، نعمت خود را برشما کامل کردیم] رسولی از خودتان درمیان شما فرستادیم تا آیات ما را برشما بخواند و شما را پاک کند و به شما کتاب و حکمت بیاموزد و آنچه را نمی‎دانستید به شما یاد دهد(بقره/151).
حال به ترتیب کلمات « یعلمهم الکتاب و الحکمه » و « یزکیهم » در دعای حضرت ابراهیم و « یزکیکم » و « یعلمکم الکتاب و الحکمه » در پاسخ پروردگار دقت کنید که کاملا بر عکس هم هستند و انگار ترتیب این عبارات را خداوند در پاسخ خود تعویض می نماید تا به یک تقدم و اولویتی تأکید نماید.
یعنی اولویت تزکیه بر تعلیم کتاب و حکمت یا به زبان امروزی تربیت بر آموزش. گرچه این الویت در قرآن و تعالیم دینی مطلق نیست اما در این موقعیت و بیان سرنوشت ساز این اولویت برقرار است و در یک سوره و در یک گفتگو رساننده این معنی است.
دست مایه عرفان در اسلام و اخلاق اسلامی همین نکته اساسی است و یکی از مثال های آن همان حجاب هایی است که معمولا در مورد آن صحبت می شود.
بر می گردیم به سمبل ها و نشانه های سراینده خودمان از کویر، باران و آسمان و آنچه که مانع دستیابی کویر به باران ( بخوان رحمت الهی، وصال و حتی برخورداری ها مادی و معنوی دنیا ) می شود.
ایهامی همه گیر در سرتاسر سروده خودش را نشان می دهند که کویر بدلیل اینکه کویر است و باران پذیر نیست مانند آدمی است که منزه و پاک و دارای تزکیه نیست . حتی اگر مسئله اولویت را موکد نکنیم و چون باران نیست کویر است. ولی برای آمدن باران و سرسبز شدن کویر شرایطی لازم است که باید محقق شود وگرنه همین حرمان و عطش پابرجا خواهد بود. گرچه بال عقاب در پاداش مردمان صبور و لزوما درستکار سایه گستر خواهد بود. سایه اما نه باران.
امیدوارم بیراهه نرفته باشم. مطلب گسترده است اما فضا تنگ و توان بنده کم.