نخستین مسلمانان انگلستان

انگلستان قرن شانزدهم و سلطنت ملکه الیزابت همواره در شناخت مردم این کشور از خویش جایگاه ویژه ای داشته است. اما کمتر کسی می داند که این دوران در عین حال اولین زمانی بود که مسلمانان زندگی، کار و اجرای آزادانه مناسک دینی خود را در انگلستان آغاز کردند.
مسلمانان اهل شمال آفریقا، خاورمیانه و آسیای میانه از اقشار و لایه های مختلف در قرن شانزدهم در لندن ساکن شدند و به عنوان دیپلمات، تاجر، مترجم، نوازنده موسیقی، خدمتکار و حتی روسپی مشغول به کار بودند.
دلیل حضور مسلمانان درانگلستان تا حد زیادی نتیجه انزوای ملکه الیزابت از کلیسای کاتولیک بود. تکفیر رسمی او توسط پاپ پیوس پنجم در سال ۱۵۷۰ به ملکه الیزابت اجازه داد که برخلاف فرامین رهبر کلیسای کاتولیک که تجارت مسیحیان با مسلمانان را ممنوع کرده بود، با تعدادی از ممالک و حکومت های مسلمان از جمله خاندان سعدین در مراکش، امپراتوری عثمانی و پادشاهی شیعه ایران (صفویان) روابط تجاری و سیاسی برقرار کند.
ملکه الیزابت تجار و سفرای خود را به ممالک اسلامی فرستاد تا از این اختلاف دینی بهره برداری کند و در مقابل مسلمانان به مرور وارد لندن شدند که در آن زمان با عناوین مختلفی از جمله "مورها"، "هندی ها"، "ترک ها" و "سیاهان" توصیف می شدند.
قبل از آغاز حکمرانی ملکه الیزابت انگلستان همچون سایر قلمروهای مسیحی از اسلام برداشت بسیار آشفته ای داشت که محصول جنگ های صلیبی خونین بود.
هیچ مسیحی حتی کلمه "اسلام" یا "مسلمان" را نمی شناخت و این کلمه در قرن هفدهم میلادی وارد زبان انگلیسی شد.
به جای اسلام آنها کلمه "ساراسن ها" را به کار می بردند که در قرون وسطی از اسم نوادگان نامشروع ابراهیم استخراج شده بود که تصور می رفت بنیانگذاران دوازده قبیله اصلی عرب بوده اند.
مسیحیت حاضر نبود بپذیرد که اسلام یک دین منسجم و شکل گرفته است. اسلام را به شرک و یا تحریف کفرآلود مسیحیت محکوم می کرد. فقه اسلامی نیز سفر به سرزمین های مسیحی را که در آن دوران "بلاد جنگ" قلمداد می شد تشویق نمی کرد و این سرزمین ها دشمنان ابدی "بلاد اسلام" تلقی می شدند.
اما با آغاز حکمرانی ملکه الیزابت این شرایط به مرور تغییر کرد. در سال ۱۵۶۲ تجار الیزابت به دربار شاه طهماسب در ایران رسیدند و در آنجا تفاوت بین باورهای مذهبی شیعیان و سنی ها را متوجه شدند. در بازگشت به لندن دختر برده جوانی را که مسلمان و تاتار بود به ملکه هدیه دادند و او را آئورا سلطانه نام دادند.
او به خدمتکار "عزیز و دوست داشتنی" ملکه بدل شد که لباس های ابریشمی به تن می کرد و ملکه الیزابت را با پوشیدن کفش های چرمی اسپانیایی آشنا کرد.
صدها مسلمان دیگر وارد لندن شدند و هر چند هیچ یادگار شناخته شده ای از آنها باقی نمانده ولی گوشه هایی از زندگی آنها در دوران الیزابت را می توان در لابلای اسناد ثبت فوت مربوط به آن سالها دید. در سال ۱۵۸۶ فرانسیس دریک در بازگشت از کلمبیا حدود صد ترک که در جنگ های دریای مدیترانه به اسارت اسپانیا درآمده و از آنجا به بردگی به آمریکای جنوبی فرستاده شده بودند را با خود به لندن آورد.
یکی از آنها که فقط با نام چینانو شناخته می شد، اولین مسلمانی است که تغییر مذهبش به آیین پروتستان انگلیسی در تاریخ ثبت شده است. او در کلیسای سنت کاترین نزدیک برج لندن غسل تعمید شد، نام ویلیام هاوکینز را بر خود گذاشت و گفت: "اگر در انگلستان خدا وجود نداشته باشد در هیچ کجای دیگر خدایی نیست."
شاید او واقعا به این اعتقاد داشت و از هویت مسیحی خود لذت می برد و یا شاید در آن لحظات می دانست دقیقا چه بگوید که به مذاق اربابان انگلیسی خوش بیاید. حقیقت هر چه باشد او نیز مثل بسیاری از هموطنان ترکش به زودی در زندگی شلوغ لندن گم شد و مذهب حقیقی اش را با خود برد.
هیچگاه نمی توان اصالت گرویدن چینانو به مسیحیت اسقفی انگلستان را دریافت ولی او تنها فردی نبود که از این طریق تلاش می کرد تا در حرفه های گوناگون زندگی شهری لندن کاری برای خود دست و پا کند.
تعدادی از مسلمانانی که به شهر لندن آمده بودند در حرفه هایی مثل بافندگی، دوزندگی و فلزکاری مشغول به کار شدند. اسناد نشان می دهند که تعدادی از زنان مسلمان نیز پس از غسل تعمید به مسیحیت گرویدند. یکی از آنها که نام مری فیلیس را برگزید، دختر یک سبدباف مراکشی بود که پس از ۱۳ سال کار خیاطی در لندن "به آیین عیسی مسیح ایمان آورده و مشتاق بود به مسیحیت تغییر مذهب دهد."
او در سال ۱۵۹۷ در کلیسای وایت‌چپل غسل تعمید داده شد و از قرار معلوم بقیه عمر خود را در این محله سپری کرد. سرنوشت سایرین به این روشنی نیست، مثل یک مراکشی ناشناس که در همان سال "بدون حضور مردم و بدون هیچ مراسمی" دفن شد چون "مقامات کلیسا نمی دانستند آیا او مسیحی است یا نه."
در عین حال تغییر مذهب یک طرفه نبود. صدها مرد و زن دوران الیزابت در جستجوی ثروت به سرزمین های اسلامی رفتند. بسیاری از آنها به اسلام گرویدند، برخی به زور و برخی دیگر داوطلبانه. یکی از آنها یک تاجر اهل منطقه نوفوک به نام سمسون رولی بود که توسط دزدان دریایی ترک در سال ۱۵۷۷ در حوالی الجزایر اسیر، زندانی و اخته شد و به زور مجبور شد مسلمان شود.
او را حسن آغا نام گذاشتند و پس از مدتی به مقام سرخواجه و خزانه دار الجزایر رسید و مشاور مورد اعتماد حاکم عثمانی منطقه شد. او هیچگاه به انگلستان و آیین مسیحیت بازنگشت.
اتحاد ملکه الیزابت با عثمانی، ایران و مراکش پای تعداد بیشتری از صاحب امتیازان مسلمان را به شهر لندن گشود. اسناد نشان می دهند که سفرای ترک در دهه ۱۵۸۰ به لندن اعزام شدند ولی هیچ رد پا و اطلاعاتی از آنها به جا نمانده است.
در مورد سفرای مراکش از پایان همان دهه اطلاعات بیشتری به جا مانده است. در سال ۱۵۸۹ احمد بالقاسم سفیر مراکش وارد لندن شد و پیشنهاد اتحاد نظامی دو کشور انگلستان و مراکش علیه "دشمن مشترک یعنی پادشاهی اسپانیا را مطرح کرد."
هر چند پیشنهاد او برای اتحاد علیه اسپانیا به هیچ نتیجه ای نرسید ولی سفیر مراکش اواخر همان سال در حمله ناوگان دریایی انگلستان به لیسبون که با حمایت مولای احمد منصور، سلطان مراکش انجام شد شرکت کرد.
حدود ده سال بعد سفیر دیگر مراکش به نام محمد انوری همراه با تعداد زیادی تاجر، مترجم، روحانی و خدمتکار به لندن آمد و در خانه ای در محله استرند مقیم شد. مردم آنها را هنگام نماز و اجرای مناسک دینی تماشا می کردند. یکی از شاهدان گفته بود "آنها تمام گوشت مورد نیازشان را مانند گوسفند، بره و طیور، در محوطه خانه سر می برند و هنگام کشتن حیوانات صورت خود را به سمت مشرق می چرخانند. آنها از تسبیح استفاده می کنند و به شیطان دعا می کنند."
محمد انوری دستور داد چهره اش را نقاشی کنند، با ملکه الیزابت و مشاوران او دوبار ملاقات کرد و حتی اشغال خاک اسپانیا توسط نیروهای پروتستان و مسلمان و حمله دریایی به مستعمرات آن کشور در آمریکا را پیشنهاد داد. به نظر می رسد که این طرح فقط به این دلیل پذیرفته نشد که ملکه الیزابت نمی خواست عثمانی را که در آن زمان دشمن سلطان مراکش بود، برنجاند.
این اتحاد با مرگ ملکه الیزابت یکباره به پایان رسید. جانشین او جیمز اول تصمیم گرفت با اسپانیای کاتولیک صلح کند. اما حضور مسلمانانی نظیر محمد انوری، احمد بالقاسم و افراد ساده ای مثل چینانو و مری فیلیس بخشی مهم ولی فراموش شده از تاریخ انگلستان در دوران ملکه الیزابت باقی ماند.
این نشان می دهد که به نسبت آنچه بسیاری از مردم تصور می کنند مسلمانان در تاریخ بریتانیا سابقه بسیار طولانی تری دارند.
سفر طولانی قرآن برای ورود به زندگی بریتانیایی
۱۰۹۵- ۱۲۹۱تحت تاثیر جنگ های صلیبی کسانی که به جنگ می رفتند با خود برخی از رسوم خاورمیانه و کلمات عربی را به انگلستان آوردند.
۱۵۸۸نمایشنامه کریستوفر مارلو با عنوان تیمور کبیر صحنه ای دارد که در آن قرآن سوزانده می شود.
۱۶۳۶دانشگاه آکسفورد برای زبان عربی مسئولی را به خدمت می گیرد که مطالعه منطقی و تاریخی اسلام را ترویج می کند.
۱۷۳۴اولین ترجمه کامل قران به زبان انگلیسی منتشر می‌شود.
۱۸۶۹لرد استنلی اولین مسلمان مسیحی شده ای است که به عضویت مجلس اعیان بریتانیا درمی آید.
۱۹۳۵برای اولین بار کلماتی از قرآن در برنامه اسفینکس بی بی سی از یک رادیوی بریتانیایی پخش می شود.
۱۹۹۷محمد سرور اولین عضو مجلس عوام بریتانیاست که با قسم خوردن به قرآن در پارلمان بریتانیا سوگند یاد می کند.
جری بروتونمورخ