آيا زبان فن آوری تهديدی برای زبان فارسي است؟

فینگلیش و تهدید زبان فارسی!
در دوره‌ی معاصر، به دلیل گسترش ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی، زبان فارسی بیش از همه دوره‌ها در معرض خطر قرار گرفته است. در این میان زبان شفاهي و گفتاري، با ورود فن آوري به جامعه ايراني و گسترش کاربران آن، دستخوش هجوم واژه‌ها، عبارات و اصطلاحات انگليسي قرار گرفته است.
زبان فارسی زبانی است که معرف فرهنگ و هویت ملی ما ایرانیان است. این زبان در گذر زمان، فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرده، اما همچنان جاویدان و پا برجا مانده است. راز جاودانگی زبان فارسی را می‌توان در داشتن یک پشتوانه فرهنگی غنی دانست؛ فرهنگی که شاعران و نویسندگان بزرگی را پرورش داده تا زنجیره‌های استوار و ناگسستنی زبان فارسی را تشکیل دهند.
از سوی دیگر، فارسی، زبانی است که در گذر زمان، دگرگونی‌های زیادی را برخود پذیرفته است اما این دگرگونی‌ها نه تنها سبب نابودی این زبان دیر پا نشده بلکه پویایی آن را بیشتر نموده است. همچنین هنگامی که به این نکته می‌اندیشیم که چرا چیرگی اعراب و خلافت‌های اسلامی بر دستگاه اداری مردم این سرزمین هرگز موجب نشد تا زبان فارسی در ایران (مانند زبان رومی در سوریه و لبنان و قبطی در مصر) به فراموشی سپرده شود، به آینده‌ی این زبان و جاودانگی آن بیشتر پی می بریم.
اما در دوره‌ی معاصر، به دلیل گسترش ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی، زبان فارسی بیش از همه دوره‌ها در معرض خطر قرار گرفته است. در این میان زبان شفاهي و گفتاري، با ورود فن آوري- به جامعه ايراني و گسترش کاربران آن، دستخوش هجوم واژه‌ها، عبارات و اصطلاحات انگليسي قرار گرفته است. متاسفانه امروزه استفاده از واژه های بیشماری چون؛ کامپیوتر، آپدیت، آپلود، اس ام اس، سوبسید، کافی شاپ، سوپر مارکت و...در بین ایرانیان چنان عادی و رایج شده که گویی ریشه ای صد در صد فارسی دارند. آيا به راستي، زبان فن آوري، درحال تهديد زبان فارسي است؟ کارشناسان پاسخ‌هاي متفاوتي به اين سوال مي‌دهند؛ پاسخ‌هايي که دامنه وسيعي از نظرات را شامل مي‌شود: از بدبيني مطلق به معناي تهديد کامل زبان فارسي گرفته، تا نفي تهديد - يعني زبان فن آوري، به هيچ وجه تهديدکننده زبان فارسي نيست و نيز برخي ديدگاه‌هاي ميانه که تهديد را تاييد مي‌کنند، اما تقابل زبان وارداتي علم و زبان ملي را در هرجامعه‌اي طبيعي مي‌دانند.
اما این همه ماجرا نیست. استفاده از زبان«فینگلیش» در زبان محاوره جوانان بخصوص در فضای مجازی و همچنین کتاب‌ها و مجله ها، شیوه نگارش زبان فارسی را به شدت تهدید می‌کند. در این میان در حالي که در بسياري از تلفن‌هاي همراه، نوشتن به زبان فارسي امري بسيار آسان است و ارتباط را به مراتب راحت‌تر مي‌سازد؛ اما برخي شايد به دليل احساس نوعي تفاخر و برتری ترجيح مي‌دهند، از نوشتن به فارسي اجتناب کنند و در واقع، با بهره‌گيري از خط به اصطلاح فينگليش، فارسي را با نگارش انگليسي بنويسند. هرچند زبان فارسي پيش‌تر هم با تهديد و چالشي با عنوان هجوم افسارگسيخته‌ي واژه‌هاي بيگانه به درون خود مواجه بوده؛ اما چالش جديد به دليل آسان بودن، مورد استفاده‌ي بسياري از افراد حتی کم‌سواد هم قرار گرفته است.
علاوه بر این مشاهده می شود که بر سردر بسیاری از فروشگاه ها به دلایل گوناگون، بجای استفاده از خط فارسی از انگلیسی (بیشتر فینگلیشی) استفاده می کنند. به نظر می‌رسد این طرز فکر و تفکراتی از این دست که مختص برخی افراد شیفته غرب است که صرف نوشتن و خواندن چند حرف یا کلمه انگلیسی را حمل بر سواد و یا فرهنگ والای! خود و دیگران می‌کنند، دیگر در عصر جهانی شدن که تمام جهانیان به اهمیت حفظ فرهنگ و خط و زبان خود در این دنیای فرامدرن پی برده‌اند، تفکری قدیمی، فراموش شده و مردود می باشد. ای کاش دست کم این قبیل افراد چشم خود را باز می‌کردند و می‌دیدند که همان خارجی‌ها و غربی‌ها از مدت‌ها پیش‌تر برنامه‌های خود را برای حفظ فرهنگ و زبان ملی و بومی خود آغاز کرده‌اند و اقداماتی اساسی نیز در این راه انجام داده‌اند. برای نمونه؛ مسئولان کشور فرانسه از میانه دهه ۹۰ میلادی نسبت به نفوذ روزافزون زبان انگلیسی از طریق محیط مجازی و گرایش به ناچار مردم این کشور به تارنماهای انگلیسی ابراز نگرانی کردند. حاصل آن نگرانی‌ها و تلاش‌ها این است که هم اکنون در نت سراهای(café net) فرانسه و خانه‌های مردمان فرانسه دیگر کمتر صفحه‌ای به زبان انگلیسی باز می‌شود.
از کشورهای غیرغربی هم اگر بخواهیم مثال بزنیم، نمونه بارز آن کشور چین است که در اثر مراقبت‌ها، تمهیدات و بعضا سخت‌گیری‌های مسئولان امور ارتباطات این کشور، اکنون تمام کاربران چینی زبان، تمام ارتباطات اینترنتی و نوشتاری خود را در کلیه قالب‌ها به سادگی به زبان مادری خود انجام می‌دهند و هیچ کمبودی هم احساس نمی‌کنند.
راهکار؟!: بعنوان راهکار به نظر می رسد، در کنار اقدامات بازدارنده و سخت گیرانه در برابر بکارگیری این واژگان بیگانه، «معادل سازی» یک راهکار مناسب و چاره گر محسوب گردد. در این میان از آنجا که پيوندي اساسي ميان فرهنگ يك جامعه و زبان آن وجود دارد؛ به نحوي كه ازدیاد كاربرد واژه‌هاي بيگانه مي‌تواند پس از مدتي، وجوه اساسي و زير بنايي فرهنگ جامعه را متاثر كند و ناخودآگاه نوعي تعلق خاطر را نزد افراد جامعه نسبت به فرهنگ زباني صادر‌كننده واژه‌ها بوجود آورد، معادل سازي حتي براي اصطلاحات و عبارات علمی و فناورانانه، ضرورت دارد. اما معادل سازي و تبديل کلمات و عبارات انگليسي به فارسي، پايان کار نيست. موضوع اين است که معادل‌ها، حتي وقتي ساخته و اعلام مي‌شوند، به ندرت مورد استفاده قرار مي‌گيرند. در این رابطه مي توان فهرست بلندبالايي از کلمات انگليسي که معادل فارسي هم دارند، اشاره کرد.(مانند؛ لوح فشرده بجای سی دی، رایانه بجای کامپیوتر، سامانه بجای سیستم و...)، اما بايد اعتراف کرد که بيشتر اين کلمات تازه ساز، مهجور مانده‌اند.
دليل اين موضوع از يك سو مي‌تواند تاخير در معادل سازي باشد كه موجب شده جامعه به كاربرد واژه‌اي مانند «كامپيوتر» خو بگيرد؛ حال آن كه از نظر سهولت کاربرد، واژه «رايانه» كوتاه‌تر و خوش آهنگ‌تر است. از سوي ديگر، اين پندار اشتباه وجود دارد که کار، با معادل گزيني تمام مي‌شود؛ حال آن كه بايد به موازات زايش واژه جديد، ضمانت‌هاي لازم براي كاربرد آن نيز پيش بيني شود و در برابر به كارگيري واژه بيگانه، به ويژه در سازمان‌هاي رسمي اداري و وسايل ارتباط جمعي، واكنش سريع و به موقع نشان داده شود. همچنین به نظر برخی کارشناسان و زبان شناسان، اگرچه بخشي از مشکل، به واژگان معادلي برمي‌گردد که براي کلمات جديد انگليسي درست کرده‌ايم.
بخشي ديگر، به امتزاج زبان فارسي با زبان عربي برمي‌گردد. ما در بسياري از موارد سعي کرده‌ايم واژگان انگليسي را با استفاده از دستور زبان عربي ترجمه کنيم، يا از کلمات عربي براي معادل سازي اين کلمات استفاده کرده ايم، که این امر در رواج این معادل ساخته ها، مشکل ایجاد می کند. به هر روی زبان فارسی از آنجا که یکی از ارکان اصلی هویت ایرانی است، پاسداشت از آن بر همگان لازم و ضروری است.
منبع شهر مجازی ادبیات