آموزش وزن شعر به زبان ساده- قسمت هفتم

لینک دانلود کتاب آموزش وزن شعر به زبان ساده : برای دانلود اینجا کلیک کنید .
آموزش وزن شعر به زبان ساده- قسمت هفتم
*
خب امروز به بیت بعدی غزل حافظ می رسیم:
*
گر روی پاک و مجرّد چو مسیحا به فلک
*
گر ر وی پا ک م جر رد چ م سی حا ب ف لک
*
_ U U / _ _ U U / _ _ U U / _ _ U _
*
که با توجه به آنکه خواندیم دو هجای کوتاه پیاپی اول مصرع U U ، قابل تبدیل به _ U است می فهمیم که وزنی که متحدالارکان بوده و وزن اصلی شعر است این است:
*
_ U U / _ _ U U / _ _ U U / _ _ U U
*
و اما مصرع بعد:
*
از چراغ تو به خورشید رسد صد پرتو
*
از چ را غ ت ب خر شید ر سد صد پر تو
*
_ _ / _ _ U U / _ _ U U / U _ U _
*
در رکن اول که هم U U به _ U تبدیل شده و هم «غ» اشباع شده است. پس می شود:
*
_ _ / _ _ U U / _ _ U U / _ _ U U
*
اما می بینیم که کلا تعداد هجاهای حاصل، کمتر از هجاهای وزن اصلی است. هر وقت درست تقطیع کرده بودید اما تعداد هجاها کمتر از وزن اصلی بود مطمئن باشید که از قاعده ای به نام «تسکین» استفاده شده است.
*
قاعده ی تسکین:
*
به جز ابتدای مصرع، در تمام جاهای دیگر مصرع، می توان به جای دو هجای کوتاه U U در وزن اصلی، یک هجای بلند _ به کار برد. (در عروض فارسی هیچوقت برعکس این اتفاق ممکن نیست)
*
پس در واقع در اینجا در ابتدای رکن چهارم، هجای بلند به جای دوهجای کوتاه نشسته است.
*
اگر تسکین در رکن های میانی مصرع اتفاق بیفتد کمی پیدا کردنش سخت می شود. آن وقت باید رکن های دیگر را که مشابه وزن اصلی هستند پیدا کنیم. رکنی که در آن وسط، سه هجایی باقی می ماند رکنی است که در آن از اختیار «تسکین» استفاده شده است.
*
برای جلسه ی بعدی بیت بعدی همین غزل را تقطیع کنید: «تکیه بر اختر شب...»
*
الان شما می توانید تقریبا اکثر شعرهای حافظ، سعدی، محمدعلی بهمنی و... را تقطیع کنید.
*
نکات کوچکی مانده که در جلسه ی بعد می رویم سراغشان.
■
سيد مهدى موسوى