آرایه تضمین
بسم الله الرّحمن الرّحیم
آرایه «تضمین» زمانی در شکل واقع می شود که شاعر مصراع، بیت یا ابیاتی را شاعری دیگر در شعر خود جای دهد. اگر در خلال شعر ، نام شاعری که از او تضمین کرده است، آورده شود، به آن «تضمین مصرّح» و در غیر این صورت به آن «تضمین مبهم» می گویند.
اگرچه رسم امانتداری ایجاب می کند که در صورت استفاده از تضمین مبهم، در انتهای شعر نام شاعر آورده شود. مگر اینکه بیت تضمین به قدری معروف باشد که عموم مردم شاعرش را بشناسند. در این صورت تنها کافی ست بیت تضمین شده در گیومه قرار گیرد.
مثالی برای تضمین مصرّح:
چه زنم چو نای هردم ز نوای شوقِ او دم
که «لسان غیب» خوشتر بنوازد این نوا را
«همه شب در این امیدم که نسیم صبحگاهی
بـــه پیـــام آشــنایی بـــنوازد آشـــنا را»
استاد شهریار در غزل معروف «علی ای همای رحمت» بیتی را از جناب حافظ به تضمین آورده و در بیت قبل از آن نیز به لقب ایشان اشارت نمودند.
بخشی از شعر جانسوز «ای وای مادرم» از استاد شهریار و «تضمین مبهم» ایشان به جناب حافظ را تقدیم عزیزان می کنم و برای این دو استاد بزرگ طلب رحمت و مغفرت می کنم:
نه ، او نمرده ، ميشنوم من صداي او
با بچه ها هنوز سر و کله ميزند
ناهيد ، لال شو
بيژن ، برو کنار
کفگير بي صدا
دارد براي ناخوش خود آش ميپزد
او مرد و در کنار پدر زير خاک رفت
اقوامش آمدند پي سر سلامتي
يک ختم هم گرفته شد و پر بدک نبود
بسيار تسليت که بما عرضه داشتند
لطف شما زياد
اما نداي قلب بگوشم هميشه گفت :
اين حرفها براي تو مادر نميشود .
پس اين که بود ؟
ديشب لحاف رد شده بر روي من کشيد
ليوان آب از بغل من کنار زد ،
در نصفه هاي شب .
يک خواب سهمناک و پريدم بحال تب
نزديکهاي صبح
او زير پاي من اينجا نشسته بود
آهسته با خدا ،
راز و نياز داشت
نه ، او نمرده است .
نه او نمرده است که من زنده ام هنوز
او زنده است در غم و شعر و خيال من
ميراث شاعرانه من هرچه هست از اوست
کانون مهر و ماه مگر ميشود خموش
آن شيرزن بميرد ؟ او شهريار زاد
«هرگز نميرد آنکه دلش زنده شد به عشق»
تضمین مذکور، در لخت آخر قابل مشاهده است.
نکته پایانی اینکه هر جا که آرایه «ارسال المثل» وجود دارد، بی شک تضمین نیز وجود دارد. اما هر تضمینی، ارسال المثل نیست؛ چون هر بیتی که تضمین می شود، ضرب المثل نیست.