آرایه تکرار
بسم الله الرحمن الرحیم
در جستار قبلی در خصوص آرایه «واج آرایی» سخن گفتیم و آن را شناختیم.
در این مقال می خواهیم آرایه «تکرار» را بشناسیم.
همانگونه که از نام این آرایه مشخص است، وقتی در مصراع یا بیتی یک واژه دو بار یا بیشتر به کار رود، آرایه تکرار شکل گرفته است.
این آرایه در اشعار مولانا به وفور یافت می شود.
مثال:
ای باغبان ای باغبان در ما چه درپیچیده‌ای
گر برده‌ایم انگور تو تو برده‌ای انبان ما
در مثال فوق، «ای باغبان» تکرار شده است.
نکته بسیار مهم این است که در آرایه تکرار، معنی واژه مکرّر باید مشترک باشد. در غیر این صورت دیگر «تکرار» نیست.
به مثال زیر توجه نمایید:
دلبر و یار من تویی رونق کار من تویی
باغ و بهار من تویی بهر تو بود بود من
در این مثال گرچه در واژگانی همچون «من» و «تویی» آرایه تکرار وجود دارد، اما واژه «بود» دیگر آرایه تکرار نیست. چون معنای آن دو متفاوت است. اینکه چه آرایه ایست در جستارهای بعدی بیان خواهد شد.
اما آیا هر نوع تکراری باعث زیبا شدن شعر می شود؟
مثالی بزنم:
من من من من او او او او
ما ما ما ما ایشان ایشان
در این مثال چقدر تکرار می بینیم! اما تأثیری در مخاطب می گذارد؟ بی شک خیر.
نکته طلایی در استفاده از آرایه تکرار این است که باید در خدمت محتوا باشد. یعنی اینکه این تکرار باعث ایجاد تأکید در محتوا شود. یا اینکه محتوای شعر مرتبط با تکرار یا تداوم در انجام کاری باشد. یا ارتباط مستقیم یا ارتباط معکوس.
به این بیت توجه نمایید:
در اتاقِ آیینه ، آه! بی نهایت بار
در خودم شدم تکثیر، در خودم شدم تکرار
می بینید که محتوای شعر هم درباره تکرار است و «در خودم شدم» نیز تکرار شده است.(ارتباط مستقیم)
یا اینکه شاعر می خواهد بگوید که از تکرار روزها کلافه شده؛ برای این محتوا نیز از تکرار واژه ای در بیت خود استفاده می نماید(ارتباط معکوس)