شهرام شیدایی
شهرام شیدایی
شهرام شیدایی شاعر، محقق، داستان‌نویس، مترجم و ناشر ایرانی متولد ۲۳ خرداد ۱۳۴۶ در سراب آذربایجان شرقی بود.
در سال ۱۳۸۷ با شروع دردها و ناراحتی‌هایش به پزشک مراجعه کرد که نهایتا تشخیص بیماری سرطان مری بود، او با تحمل چهار عمل جراحی، مری و معده‌اش را طی ۱۱ روز از دست داد و این عارضه منجر به مرگ‌اش به ۴۲ سالگی در ۲ آذر ماه ۱۳۸۸ در تهران شد. او را و در بهشت سکینه کرج به خاک سپردند.
در میان شاعران بعد از انقلاب اگر نگوییم تنها شاعر، از معدود شاعران مهمی است که به صورت مطلق به او بی توجهی شده است.
- پاره‌ای از فعالیت‌های هنری و ادبی:
- ۷۷-۱۳۷۱ همکاری با گروهِ فرهنگِ فارسی در مرکزِ نشرِ دانشگاهی
- ۷۹-۱۳۷۸ مدیریت فرهنگیِ انتشاراتِ کلاغ
- ۱۳۸۱ شرکت و سخنرانی در گردهمایی تجربه‌های‌ترجمه در دانشگاه کراکوف لهستان
- ۱۳۸۲ همکاری با دانشنامه‌ی ادب فارسی (تألیف و ترجمه‌ی مدخل‌هایی از ترکی آذری (سیریلیک و عربی) و ترکی استانبولی (عثمانی و معاصر) برای جلد پنجم و ششم)
- ۱۳۸۲ تأسیس و مدیریتِ مؤسسه‌ی انتشاراتیِ کلاغِ سفید
- ۱۳۸۶ شرکت و سخنرانی در اولین سمپوزیوم بین‌المللی ترجمه و نشر ادبیات ترکی در دانشگاه بغاز ایچی استانبول ـ ترکیه
- ۱۳۸۷ شرکت و شعرخوانی در گردهمایی بین‌المللی شعر در اَسکی‌حیصار ـ ترکیه
- کتاب‌شناسی:
- ۱۳۷۳ - آتشی برای آتشی دیگر (مجموعه شعر)
- ۱۳۷۶ - آدم‌ها روی پل؛ ترجمه‌ی گزیده‌ای از شعرهای ویسواوا شیمبورسکا به همراه مارک اسموﮊنسکی و چوکا چکاد
- ۱۳۷۶ - شاید دیگر نتوانم بگویم؛ ترجمه‌ی مجموعه‌شعر صالح عطایی: بلکه داها دئینمه‌دیم (متن دو زبانه‌ی ترکی،فارسی) به همراه چوکا چکاد
- ۱۳۷۹ - خندیدن در خانه‌ای که می‌سوخت (مجموعه شعر)
- ۱۳۷۹ - پناهنده‌ها را بیرون می‌کنند (مجموعه داستان)
- ۱۳۷۹ - گردآوری مجموعه داستانِ ثبتِ نام از کسانی که سوار کشتی نشده‌اند، آنتولوژیِ داستانِ ایران، جلدِ یک
- ۱۳۸۳ - رنگِ قایق‌ها مالِ شما؛ ترجمه‌ی گزیده‌ای از شعرها و داستان‌ها به همراه شناخت‌نامه‌ی اورهان ولی
- ۱۳۸۶ - چاپِ دومِ خندیدن در خانه‌ای که می‌سوخت
- ۱۳۸۵ - انستیتوی تنظیم ساعت‌ها (ترجمه‌ی رمان) اثر احمد حمدی تان‌پنار
- ۱۳۸۷ - سنگی برای زنده‌گی و مرگ (آخرین مجموعه شعرش)
- ۱۳۸۷ - کسی وقت ندارد او بمیرد (مجموعه داستان)
- ۱۳۸۸ دلی‌لرین کؤلگه‌سی (مجموعه شعر ترکی)
- ۱۳۸۸ خواننده‌ی کور (خوانش تجربی آثار صادق هدایت با محوریتِ بوف کور) نوشته‌ی اوغوز دمیر آلپ، ترجمه به همراه خدیجه گلجان توپکایا
- ۱۳۸۹ - گیل گمش در پی جاودانگی؛ ترجمه ای از گزیده شعرهای ملیح جودت آندای
- نمونه ی شعر:
(۱)
آزادی كه بپذيری
آزادی كه بگويی نه
و اين
زندان‌ِ كوچكی نيست.
آزادی كه ساعت‌ها دست‌هايت در هم قفل شوند
چشم‌هايت بروند و برنگردند ، خيره ! خيره بمان
و ما اسمِ اعظم را به كار می‌بريم:
ــ اسكيزوفرنيك.
آزادی كه كتاب‌ها جمع‌شوند زيرِ ديركی كه تو را به آن بسته‌اند
و يكی‌شان
آتش را شروع كند.
آزادی كه به هيچ قصه و شهر و كوچه‌ای
به هيچ زمانی برنگردی
و از اتاق‌های هتل
صدای خنده به گوش برسد.
چه چيز ميان‌ِ آدم‌ها عوض شده؟
نمره‌ی كفش‌‌ها، نمره‌ی عينك‌‌ها، رنگِ لباس‌ها
يا رنج كه هيچ تغييری نمی‌كند؟
خنديدن
در خانه‌ای كه می‌سوخت:
ــ زبانی كه با آن فكر می‌كردم
آتش گرفته بود.
ديگر هيچ فكری در من خانه نمی‌كند
شايد خطر از همين‌جا پا به وجودم می‌گذارد.
سكوت كلمه‌ای‌ست كه برای ناشنواييمان ساخته‌ايم
وگرنه در هيچ‌چيزی رازی پنهان نيست.
كسي عريان سخن نمی‌گويد
شاعران‌ِ باستان‌شناس
شاعران‌ِ بی‌كار ، با كلماتی كه زياد كار كرده‌اند.
چه چيز ما را به چنگ زدن‌ِ اشيا
به نوشتن وادار می‌كند؟
ما برای پس گرفتن‌ِ كدام « زمان » به دنيا مي‌آييم؟
آيا مـُردن‌ِ آدم‌ها
اخطار نيست؟
چرا آدم‌ها خود را به گاو‌آهن‌ِ فلسفه می‌بندند؟
چه چيز جز ما در اين مزرعه درو می‌شود
چه چيز؟
من از پيچيده شدن در ميان‌ِ كلمات نفرت دارم
چه چيز ما را از اين توهّم ــ زنده‌بودن ــ
از اين توهّم ــ مُردن ــ نجات خواهد داد؟
پرنده يعنی چه
از چه چيزِ درخت بايد سخن بگويم
كه زمان در من نگذرد؟
خنديدن
در خانه‌ای بزرگ‌تر
كه رفته‌رفته زبانش را
خاك از او می‌گيرد
و مثلِ پارچه‌ای كه روی مُرده‌ها می‌كِشند
آن را روی خود می‌كِشد.
[از مجوعه‌ی "خندیدن در خانه ای که می سوخت"
(۲)
یک باطری نو در رادیو
تمام بعد از ظهر اخبار، موزیک.
*
ماهی‌گیرها آمدند و گذشتند
خواب آلوده نگاه می‌کردم
همه‌ی بعد از ظهر را با خود می‌بُردند
با بوی ماهی‌ها در سبد
با چکمه‌هاشان با چهره‌هاشان.
*
غلت که زدم
مادر از جلوِ چشمم گذشت
بدون لبخند بدون حرف
غلت که زدم
نموریِ دیوارها را حس کردم
دو سال از زندان کسی را
از این پهلو به آن پهلو گذراندم
صدایِ ظرفِ غذایش را
صداهایی که از ماخولیای او بیرون می‌آمد
*
داروها، رنگ قرص‌ها
سوتِ کشتی‌ها.
موزیکی که از رادیو پخش می‌شد
با خود پارچه‌ی سفیدی می‌آورد و می‌کشید
روی مغازه‌ها که تعطیل می‌شدند
روی شهرها که تغییر می‌کردند
روی ارتش که رژه می‌رفت
*
پسرِ یکی از ماهی‌گیرها بالایِ سرم:
"مامان مامان! این جا یه مرد خوابیده
مُرده! نگاش کن
رادیوشم بازه
مامان! شاید مُرده!"
"خفه شو! بیا از اینجا بریم"
*
نمره‌ی عینک کسی بالا می‌رفت
حتما یکی از نزدیکانم بوده
یا کسی که می‌شناختمش
چهره‌ی کسی داشت به زیرِ آب‌ها می‌رفت
*
ممکن بود از همان جایی که خوابیده بودم
حرکت کرده باشم
اسمِ رمز را به خاطر نمی‌آورم
تصویرِ یکی از ماهی‌ها در سبد به جای ِ آن نشسته
*
پسرِ ماهی‌گیر برگشته
با ترس کلاهم را بر می‌دارد
نان می‌گذارد
یک نصفه سیب
کلاهم را می‌دزدد.
*
اسم‌هاشان را به هم‌دیگر می‌گویند و دست می‌دهند
می‌توانست یکی از اسم‌ها مالِ من باشد
یکی از دست‌ها
عروسی است شاید صف تئاتر است
*
خُنکی بعد سرما بعد سینوزیت
*
"موقعیتت را به ما گزارش بده
اگر صدای مرا می‌شنوی موقعیتت را به ما گزارش بده"
ستاره‌های فوتبال ستاره‌های سینما
غلت می‌زنم
صدایِ درِ آهنی
جای کلمه‌ها را نمی‌دانم
صدایِ ظرفِ غذا
جایِ آدم‌ها را نمی‌دانم
"موقعیتت را به ما گزارش بده"
اینها هیچ کدام مالِ من نیست!
باید مُرد و منتظر ماند.
*
صدایِ سگ‌ها
گنگ و دور
بعد دسته جمعی نزدیک‌تر
پسرکی با یکی دیگر آمده
و این بار
نوبتِ رادیو بوده.
(۳)
دور از چشم‌ها
وسطِ دریاها
دو جزیره به دیدنِ هم‌دیگر می‌آیند
زیرِ آب‌ها در هم فرو می‌روند
نئوفرویدیست‌ها جلو می‌آیند
ساموئل از آن‌ها خواهش می‌کند نظری ندهند
خاموش باشند.
نهنگی آن پایین سینه‌اش را، بدنش را به آن‌ها چسبانده
و امواجی که ناخواسته تا هزاران هزار کیلومتر می‌فرستد
بسیار بسیار فراتر از چیزی به نامِ آرامش است
(۴)
چرا هیچ‌كس به ما نگفته است كه زمین
مدام چیزی را از ما پس می‌گیرد
و ما فكر می‌كنیم كه زمان می‌گذرد
شاید زمین، آن سیاره‌ای نیست كه ما در آن باید می‌زیستیم
و از این رو، چیزی در ما همیشه پنهان می‌ماند
و به این زندگی برنمی‌گردد
(۵)
بی‌آن‌كه بدانی حرف زده‌ای
بی‌آن‌كه بدانی زنده بوده‌ای
بی‌آن‌كه بدانی مُرد‌ه‌ای
ساعت را بپرس كمكت می‌كند
از هوا حرف بزن كمكت می‌كند
نامِ مادرت را به یاد بیاور
شكل و تصویرِ كسی را
سریع! از چیزِ كوچكی آغاز كن
مثلاً رنگ‌ها، مثلاً رنگِ زرد
سبز، اسمِ چند نوع درخت
به مغزی كه نیست فشار بیاور
فصل‌ها را، مثلاً برف
سریع باش، سریع
چیزی برای بودنت پیدا كُن، دُور بردار
ممكن است بقیه چیزها یادت بیاید
سریع! وگرنه
واقعاً به مرگت عادت كرده‌ای
(۶)
آیا شنیدن صدای یک رودخانه
دنیاهایی دفن شده را از زندگی
بیرون نمی‌کشد؟
(۷)
کلمه‌هایی که از ما به جا خواهند ماند
بی خوابی عجیبی خواهند کشید
بی خوابی عجیبی
(۸)
آن‌قدر به خودم گوش می‌دهم
که رودخانه گِل‌آلود زلال می‌شود
کلمه‌ها برای بیرون‌آمدن بال‌بال می‌زنند
پرنده‌ها تمامِ شاخه‌های دُور و برم را می‌گیرند
کلمه‌ها چیزی می‌خواهند پرنده‌ها چیزی
و رودخانه آن‌قدر زلال شده
که عزیزترین مُرده‌ات را بی‌صدا کنارت حس می‌کنی
چشم‌هایت را می‌بندی، حرف نمی‌زنی، ساعت‌ها
این درکِ من از توست:
در سکوتت مُرده‌ها جابه‌جا می‌شوند
ــ کسی که منم، اما کلمه تو با آن آمد ــ
طول می‌کشد، سکوتت طول می‌کشد
آن‌قدر که پرنده‌ها به تمامِ بدنت نوک می‌زنند
و چیزی می‌خواهند که تو را زجر می‌دهد
ــ از هیچ‌کس نتوانسته‌ام، نمی‌توانم جدا شوم ــ
این درکِ من از، من و توست
به جاده‌ها نمی‌اندیشی، به کشتی‌ها نمی‌اندیشی
به فکرِ استخوان‌هایت در خاکی
استخوان‌هایی که بی‌شک آرام نخواهند شد
من از سکوتِ تو بیرون می‌آیم
و می‌دانم آدم‌های زیادی در تو زجر می‌کشند
و می‌دانم که رفته‌رفته
در این فرشِ کهنه
در این دودکشِ روبه‌رو
در این درختِ باغ چه ریشه می‌کنی
و می‌دانم که تو سال‌هاست در من
حرف نمی‌زنی
حرف نمی‌زنی
حرف نمی‌زنی
(۹)
روی ما اینجا
چند فعلِ گذشته ملافه سفید می‌کشند
(۱۰)
زندگی جایی پنهان شده است
این را بنویس
جمع‌آوری و گزینش:
#سعید_فلاحی (زانا کوردستانی)
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
منابع
- سایت ویرگول
- سایت هنر آنلاین
- سایت ستاره