پژواره، قالب یا سبکی تازه

استاد محمد ترکمان، مشهور به پژواره، دارای سبکی نو در شعر سپید هستند و حقیقت این است که از داخل شعر سپید،
شاخه هایی نو همانند پریسکه و غیراز آن به وجود آمده اند و یکی از این گونه های شعری که نگارنده، آن را سبک یا قالبی تازه در سپیدسرایی می پندارد، فراوان در اشعار بنیانگذار آن یعنی استاد پژواره، دیده می شود و به این دلیل، نام این سبک شعری را پژواره
پیشنهاد کرده ایم.
نگارنده، سبک پژواره را بطور خلاصه، سپید فشرده ی رها توصیف می کنم.
منظور از سپید، معلوم است و فشرده بودن آن هم در استفاده از شعر کوتاه و الفاظ اندک با معنای چشمگیر است و رها بودن آن از یک جهت، آزادی آن از تکرار کلمات قابل حذف بویژه به قرینه ی لفظی است.
برخی از ویژگی های گونه(/قالب/سبک) شعری پژواره عبارت اند از:
1- کوتاهی همراه با ژرفای معنایی شعر
مثال ها در کلیت هر شعر در قالب پژواره
2- حذف بویژه به قرینه ی لفظی
مثال
حوصله ام
در صف فاصله صرف شد با شریک
آمالم، میان دزدان ” قافله” معامله!
(حذفِ فعلِ "شد" به قرینه ی لفظی بعد از کلمه ی "معامله")
3- کاربرد قافیه به شیوه ای بدیع بصورتی بدیع:
قافیه پردازی در قالب پژواره، دارای شیوه ای بسیار جالب است و در میانه ی قافیه پردازی بیرونی و قافیه پردازی درونی
قرار می گیرد؛ بطوری که واژه ای از جفت قافیه ساز را در جایگاه آغازین یا میانه ی یک لَخت (مثل قافیه ی درونی) می بینیم
و واژه ی قافیه ساز دیگر را در انتهای لَخت دیگر(مثل قافیه ی بیرونی)؛
مثال:
حوصله ام
در صف فاصله صرف شد با شریک
(به شیوه ی قافیه پردازی در جفت های "حوصله و فاصله" توجه بفرمایید!)
همچنین:
تا آب می خورند و از بیکاری
” ماکیاول ها ” زرداب عذاب!
(به شیوه ی قافیه پردازی در جفت های "آب" (و "زرداب") و "عذاب" توجه بفرمایید!)
به عبارت دیگر:
در شعر پژواره، شیوه ی قافیه پردازی بصورت درونی- بیرونی و گاهی بیرونی-درونی در کم ترین فاصله است و برای روشن تر شدن مطلب، این شیوه را با بعضی دیگر از شیوه ها مقایسه می کنیم:
در شعر سنتی، قافیه پردازی بیرونی، ضرورت دارد و قافیه پردازی درونی، امتیازی اضافی ست.
در شعر نیمایی، کلیت قافیه پردازی، مورد اهمیت است؛ اما الزامی برآن نیست و قافیه پردازی در آن،
شکل خاصی هم ندارد.
در شیوه های معمول شعر سپید، کلیت قافیه پردازی هم به مانند وزن عروضی، جایگاه کم تر مورد توجهی نسبت به شعر نیمایی دارد؛ با این حال، کلیت قافیه پردازی بویژه از نوع درونی گهگاه در آن به کار می رود.
در شعر سبز(چندآهنگ)، قافیه پردازی بیرونی، دست کم در یکی لَخت، ضروری ست و به قافیه پردازی درونی هم اهمیت داده می شود؛ اما جایگاه قافیه در آن، اختیاری ست.
4- آرایه ی دنباله گیری(به تعبیر نگارنده) در آن مشهود بلکه برجسته است؛
مثال: ” ماکیاول ها ” زرداب عذاب!
(استفاده از دو کلمه ی زرداب و عذاب در مجاورت)
و همچنین:
آمالم، میان دزدان ” قافله” معامله!
(قافله و معامله)
5- کاربرد برجسته ی واج آرایی
مثال(از صدای ص/س):
حوصله ام
در صف فاصله صرف شد با شریک.
نمونه شعر
مرزی کاش نبود گرگ و میش
با هم
تا آب می خورند و از بیکاری
” ماکیاول ها ” زرداب عذاب!
.
.
.
* * * *
حوصله ام
در صف فاصله صرف شد با شریک
آمالم، میان دزدان ” قافله” معامله!
پژواره هایی از استاد محمد ترکمان، پژواره،
پژوهشی از محمدعلی رضاپور، مهدی)