گام یازدهم برای ترانه سرایی
گام یازدهم .
درود بر اساتید خوب شعر ناب سپاسگذارم از حضور گرمتون و پیگیریتون و البته وقتی که میزارید و این پست و میخونید .تشکر ویژه میکنم از استاد احمدی زاده مدیریت سایت شعر ناب که اجازه فعالیت به ما جوونا رو میدن و کسی که زحمات ایشون برای سایت قابل تعریف کردن در یک پست نیست .ممنوم استاد خوبم . این پستها و گام ها جزوه های آموزشی هستند که هیچ کدوم نگارش شخص خودم نیست و از روی کتاب های مختلف و منابع مختلف جمع آوری کردم والبته از استاد حسن علیشیری عزیزم تشکر میکنم که واقعا بیشتر این پست ها حاصل زحمات ایشونه و من فقط کوپی میکنم و بیمعرفتی اگه اسم ایشون و نیارم .حسن علیشری خالق کتاب ما اهل هم بودیم که خیلی از ترانه های ماندگاری که با صدای رضا یزدانی اجرا شده تراوشاتی از ذهن و احساس اوست ایشون واقعا یکی از چند نفری هستند که تو ایران ترانه رو نقد میکنه و به صورت کاملا علمی به ترانه نگاه میکنن ...خوشحالم و افتخار میکنم به شاگردیه ایشون. ....
اما قدم یازدهم
فرم و ساختار ترانه
تفاوت فرم و ساختار:فرم و ساختار از عباراتی هستند که گاهی حتا توسط متخصصان هنری و ادبی به اشتباه و به جای هم استفاده می‌شوند. تفاوت بین این دو عبارت بسیار ظریف است و در برخی موارد مصادیق این دو هم‌پوشانی‌هایی دارند. اما به اختصار و به زبان ساده می‌توان گفت:
●فرم به جنبه‌های ظاهری و صوری یک اثر هنری گفته میشود، در مورد ترانه بخش اصلی فرم شامل قالب شعری‌ست که ترانه در آن سروده شده.
● ساختار شامل ویژگی‌های درونی یک اثر هنری میشود، در مورد ترانه مواردی همچون محور افقی و عمودی اثر، شیوه‌ی روایت، شیوه‌ی تصویرسازی و ... میشود.
قالب های رایج در ترانه های امروز:در ادبیات فارسی قالب‌های شعری عمومن بر اساس شیوه‌ی چینش قافیه‌ها شناخته می‌شوند. البته به جز غزل و قصیده که تفاوت موضوعی دارند و رباعی و دو بیتی که تفاوت وزنی دارند
قالب‌های رایج مورد استفاده در ترانه‌ی امروز به ترتیب تواتر استفاده از این قرارند:
چارپاره
مثنوی
غزل
ترکیبی
نیمایی و آزاد
ابداعی
چارپاره:چارپاره از قالب‌هاي تازه ي شعر فارسي است كه در دوران معاصر به وجود آمده. اين قالب از توالي دوبيتي‌هاي متوالي و با حذف قافيه‌ي مصرع اول به وجود آمده. در حال حاضر پركاربردترين و البته كليشه‌اي‌ترين قالب شعري در ترانه‌ي فارسي است
شيوه‌ي چينش قافيه‌ها
--------------------
---------------قافیه
--------------------
---------------قافیه
--------------------
---------------قافیه
--------------------
---------------قافیه
مثال
برای‌خواب‌معصومانه‌ی‌عشق
كمک‌کن‌بستری‌از‌گل‌بسازیم
برای‌کوچ‌شب‌هنگام‌وحشت
کمک‌کن‌با‌تن‌هم‌پل‌بسازیم
کمک‌کن‌سایـبونی‌از‌ترانه
برای‌خواب‌ابریشم‌بسازیم
کمک‌کن‌با‌کالم‌عاشقانه
برای‌زخم‌شب‌مرهم‌بسازیم
ايرج‌جنتي‌عطايي
مثنوي : مثنوي از ابداعات شاعران ايراني است و در شعر عرب وجود ندارد. بخش مهمي از ادبيات روايي، حماسي و تعليمي فارسي در قالب مثنوي سروده شده، از جمله آثار همچون شاهنامه فردوسي و مثنوي معنوي مولانا،که درترانه نيز كاربرد فراواني دارد
شيوه‌ي چينش قافيه‌ها
---------------قافیه
---------------قافیه
---------------قافیه
---------------قافیه
--------------قافیه
--------------قافیه
مثال
من‌رؤیایی‌دارم،رؤیای‌آزادی
رؤیای‌یک‌رقصِ‌بی‌وقفه‌از‌شادی
من‌رؤیایی‌دارم،از‌جنسِ‌بیداری
رؤیای‌تسکینِ‌این‌دردِ‌تکراری
دردِ‌جهانی‌که‌از‌عشق‌تهی‌می‌شه
دردِ‌درختی‌که‌می‌خشکه‌از‌ریشه
يغما‌گلرويي
غزل:غزل را عروس قالب‌هاي شعر فارسي و به نحوي زيباترين آن مي‌دانند. بخش عمده‌اي از ادبيات تغزلي و عاشقانه‌ي فارسي در اين قالب سروده شده. گرچه در ترانه، با توجه به تكراري بودن قافيه ممكن است به يكنواخت شدن اثر منجر شود. ترانه‌اي كه در قالب غزل سروده شده را غزل-ترانه نيز مي‌نامند.
شيوه‌ي چينش قافيه
---------------قافیه
---------------قافیه
--------------------
--------------قافیه
--------------------
---------------قافیه
مثال
نمیشه‌غصه‌ما‌رو،یه‌لحظه‌تنها‌بذاره
نمیشه‌این‌قافله،ما‌رو‌تو‌خواب‌جا‌بذاره
دلم‌از‌اون‌دلای،قدیمیه‌از‌اون‌دلاست
که‌می‌خواد‌عاشق‌که‌شد،پا‌روی‌دنیا‌بذاره
دوست‌دارم‌یه‌دست‌از‌آسمون‌بیاد
ما‌دو‌تا‌رببره‌از‌اینجا‌و،اونور ابرا‌بذاره
تو‌دلت‌بوسـه‌می‌خواد‌من‌میدونم‌اما‌لبت
سر‌ِ‌هر‌جمله‌دلش،میخواد‌یه‌اما‌بذاره
حسين‌منزوي
تركيبي:گاهي ترانه‌سرا براي سرودن ترانه‌ي خود از تركيبي از قالب‌هاي مختلف كمک م‌گيرد. براي مثال با چارپاره آغاز مي‌كند و در ميانه‌ي ترانه با مثنوي ادامه مي‌دهد. وقتي د ر ترانه‌اي كه قالب چارپاره دارد از ترجيع‌بندي با قالب مثنوي استفاده مي‌كنيم نيز مي‌توان آن را قالبي تركيبي دانست.
. نيمايي و آزاد:قالب‌هاي نيمايي و آزاد از متاخرترين قالب‌هاي شعر فارسي هستند كه در دوران معاصر توسط نيما يوشيج و شاگردانش به وجود آمده‌اند در قالب نيمايي شرط تساوي مصرع‌ها برداشته شده اما همچنان وزن وجود دارد و استفاده از قافيه اختياري است. مانند آثار نيما يوشيج، مهدي اخوان ثالث، فروغ فرخزاد، آثار اوليه‌ي احمد شاملو سهراب سپهري.....
در قالب آزاد، كه به آن شعر سپيد هم گفته مي‌شود، وزن عروضي وجود ندارد و استفاده از قافيه اختياري است همچون آثار متاخر احمد شاملو، احمدرضا احمدي، شمس لنگرودي و....
. ابداعي گاهي ترانه‌سرا بر اساس ذوق و خلاقيت و تجربه‌ي خود شيوهاي تازه براي چينش قافيه‌ها و ترتيب و توالي مصرع‌ها ابداع مي‌كند. اين موضوع بيشتر در ترانه‌هايي كه بر روي ملودي سروده مي‌شوند قابل ملاحظه است اما به هر روي مي‌تواند باعث ايجاد تنوع در ترانه باشد.
مثالي از يغما گلرويي:
زود زودی دیر دیرم
من یه آواز اسیرم
اسیر این شب پيرم
تو مثل ماه هاللی
نازنین جای تو خالی
زیر ضربه‌های رگبار
تشنه ام تشنه‌ي دیدار
منوبه خاطره نسپار
نگو رویای محالی
نازنین جای تو خالی
.. ترجیع بند در ترانه: ترجيع‌بند، بيت يا ابياتي است كه در ابتدا يا ميانه‌ي ترانه، با وزن متفاوت آورده و در جاي ديگري نيز تكرار مي‌شود. ترجيع‌بند مي‌تواند به ايجاد تنوع وزني در ترانه و جلوگيري از مونوتن شدن اثر جلوگيري كند. ترجيع‌بند از نظر محتوايي مي‌تواند مكمل حرف اصلي ترانه، يا جايي براي جمع‌بندي حرف‌هاي ترانه يا حتا تغيير زاويه ديد باشد.........
....... یکی از بهترین راه ها برای پیشرفت در ترانه سرایی خواندن ترانه است خواندن ترانه های ناب و بی نقص از هزار جزوه آموزشی راه گشاتر است به پیشنهاد استاد عزیز جناب عوضپور آصف در انتهای هر گام یک ترانه ی ناب گذاشته میشود تا در کنار آموزش خواندن ترانه را نیز دنبال کرده باشیم... اما ترانه ی ناب این گام ترانه ی پاییز اثر استاد محمد رضا فتاحی که در سال۱۳۵۶ با صدای شاهرخ ، آهنگسازی منوچهر طاهر زاده و تنظیم آندارنیک ماندگار شد البته این ترانه در سال ۱۳۷۸ نیز با صدای منوچهر طاهر زاده و تنظیم استاد چراغعلی نیز بازخوانی شده است .این ترانه با قالب ابداعی و ترکیبی سروده شده با همراه با ترجیح بند.
کوچ غمناک پرستو های شاد،
در غروبی پر ملال و بی صدا
خبر عریونی باغ‌ها رو داد
، پاییز اومد این ور پرچین باغ
تا بچینه برگ و بال شاخه ها،
کسی از گل‌ها نمی گیره سراغ
بیا در سوگ دلگیر گل سرخ،
بخونیم شعری از دیوان گریه
من و تو زاده‌ی فصل خزانیم
دو تن پرورده ی دامان گریه
شده ابری ، تو فضای سینه مون
، قصه‌ی بی غمگساری‌های ما
می دونم پایان نداره بعد از این،
قصه‌ی بی برگ و باری‌های ما
بیا در سوگ دلگیر گل صبح،
بخونیم شعری از دیوان گریه
من و تو ، زاده ی فصل خزانیم،
دو تن پرورده ی دامان گریه
پاییزه، پاییز عریون،
من و تو ، خسته و گریون
پاییزه، پاییز عریون،
من و تو ، خسته و گریون
می نویسم با دل تنگ روی گلبرگ شقایق
فصل دلتنگی پاییز، فصل غمگینی عاشق .
.......... حتما ادامه خواهد داشت
سپاس از توجه شما