زن در فرهنگ و ادبیات

ظهور شاعران و نويسندگاني چون پروين اعتصامي ، بانو شمس كسمايي ، فاطمه سياح ، فروغ فرخزاد ، سيمين بهبهاني ، پروين
دولت آبادي ، طاهره صفارزاده ، سيمين دانشور ، مهشيد امير شاهي ، گلي ترقي ، شهرنوش پارسي پور ، غزاله عليزاده
،و......در اين دوره دليلي محكم بر اين مدعاست . در ميان پيشگامان نوگرايي در شعر پس از مشروطه نام شمس كسمايي
در كنار تقي رفعت و جعفر خامنه اي ديده مي شود به ويژه كوشش هاي چشمگير او در وطبوعات آذربايجان به منظور
روشنگري اجتماعي و همواره كردن راه تازه يي كه بعدها نيما پيش پاي شعر فارسي گذاشت شايسته ياد كردن است
در شعر بهار و ايرج و پروين اعتصامي و تقريبا اغلب شاعران بعد از مشروطه مساله زن و حقوق اساسي و اجتماعي او
مطرح بوده است كما اينكه مساله ي حجاب و موافقت ها و مخالف هايي كه با اين سنت ابراز مي شد در آثار منظوم و منثور
اين دوره جاي ويژه يي دارد.
يكي از موضوعات مهمي كه در اولين رمان هاي اجتماعي بعد از مشروطه مطرح بود موضوع زنان و شخصيت هاي
متعددي بود كه هركدام موضوعي از جمله موضوعات اجتماعي عصر خودرا نشان بدهد البته نبايد فراموش نمود كه در اين
دوره هنوز نسبت زنان نويسنده و شاعر به مردان بسيار پايين و قابل چشم پوشي است و تقريبا همچون گذشته موضوع كار
مردان هستند كم كم همزمان با ورود زنان به صورتي گسترده تعدادزناني كه در عرصه ي آفرينش هاي ادبي ظاهر مي
شوند رو به افزوني مي نهد و همچنين طرح موارد مربوط به آنان در آثار ادبي از گذشته بيشتر مي گردد.
پروين اعتصامي از برجسته ترين زنان اين دوره به عنوان شخصيت مطرح ، هم زن است و هم مرد ، در جايي با ابزار
علاقه به موضوع و اظهار عواطف مادرانه تماما در سيماي يك زن ظاهر مي شود و در جاي ديگر از نظر زبان و تخيل
شاعرانه در لباس يك آموزگار اخلاق و تربيت به موضوعات و مسائلي علاقه نشان مي دهد كه خواننده نمي تواند شعر اورا از
سروده هاي مردان تميز دهد
در سال 1325 تشكيل نخستين كنگره ي نويسندگان ايران به عنوان يك حادثه ي بزرگ ادبي و حضور پنج تن از بانوان كشور
در فهرست شركت كنندگان آن همايش قابل تامل است خانمها ژاله سلطاني و سرور مهكامه از جمله كساني بودند كه شعر
خواندندو خانم دكتر فاطمه سياح سخنراني مبسوطي در باره ي \" وظيفه ي انتقاد در ادبيات \" ايراد نمود خانم فروغ حكمت و
دكتر زهرا خانلري كيا نيز در كنار آن سه نفر در كنگره حضور به هم رساندند.
شايد براي اولين بار در همان كنگره بود كه موضوع ادبيات زنان مطرح شد .
در دهه ي سي به بعد به دليل شرايط سياسي و فرهنگي جامعه نام بسياري از بانوان در عرصه ي ادب فارسي به
ميان آمد كساني چون لعبت والا (شبياني ) سيمين بهبهاني ، منير طه ، فروغ فرخزاد و......
.با آثاري مانند
\"رقص يادها \" ، \" گسسته \" ، \" تا وقتي كه خروس مي خواند \" از لعبت والا
\"سه تار شكسته \" ،\" جاي پا \" ،\" مرمر \" ، رستاخيز \" ، \" خطي زسرعت و آتش \" و دشت ارژن از سيمين بهبهاني
\" سرگذشت \" ،\" دوراهي \" ، \" مزدا \" \" در كوچه بازارها از منير طه
اما فروغ فرخزاد زن ترين شاعر مدرن پارسي گو يكي از چهره هاي برجسته ي شعر معاصر كه در آثارش صرف نظر
از هنر شاعرانه اش درك عميقي از زندگي را از نگاه يك زن باز مي نماياند عشق و مرگ در دو اثر برجستهي \" تولدي
ديگر \" و \" ايمان بياوريم به آغاز فصل سرد \"از جمله جلوه هاي مهم پر رنگ شعر اوست بطوريكه شعر و بينش زنان
ايران را تحت تاثير قرار داده و تا اندازه قابل توجهي در آثارشاعران مرد نيز اثر گذاشته است
اين خود نشان دهنده ي آن است كه هنر بطور كلي محدوديت مرد و زن نمي شناسد و آنچه را كه زنان در عرصه ي شعر و
هنر عرضه مي دارند مي تواند به كليت و كمال آن ياري برساند.
در دهه ي چهل و سال هاي آغازين دهه پنجاه علاوه بر فروغ فرخزاد از مينا دستغيب و طاهره صفار زاده با آثاري چون
داس هاي عصر و ماه در كاريز و غمناكان صبح ار دستغيب و رهگذر مهتاب و طنين در دلتا و سدو بازوان از صفارزاده
در ميان فهرست شاعراني كه در شهريور 1347 در نخستين هفته شعر خوشه شركت كردند و شعر خواندند نام يازده تن از
شاعران زن همچون پروانه مهيمن - پرتو نوري علا - رقيه كاوياني - مهوش مساعد - مهين مهريار - فريده فرجام -
ژيلا مساعد - طاهره صفارزاده - نازلي امير قاسمي - مهشيد درگهي و صفورا نيري قابل توجه است .
در سالهاي دهه ي چهل و پنجاه تا سال پنجاه وهفت در بسياري از نشريات و مجلات در بخش ستون ادبي و كارگاه شعر
نام بسياري از بانوان شاعر به چشم مي خورد.
شايان ذكر است در سالهاي نزديك به انقلاب شعر زنان حركتي نمود و تا اندازه ي ژرفا پيدا كرد بعد از آن آرام آرام شعر
آنان از مسائل اسلامي و ارزش هاي انقلابي متاثر گرديد ودر چند مسير حركت خود را ادامه داد.
ظهور برخي از زنان يعني كساني چون سيمين دانشور با رمان سووشون اميد بيشتري براي برآمدن نسلي از زنان نويسنده
را پديد آورد .
قابل توجه اين كه هم موثر سووشون زن بود هم قهرمان اصلي آن \" زري \" كه به عنوان يك زن در هيات چهره ي
اول داستان ظاهر شد
در دهه ي چهل با آثاري چون شوهر آهو خانم و نوشته هاي مهشيد امير شاهي زاويه ديد خاصي به موضوع زن پيدا شد .
حضور زنان در ادبيات كودكان مخصوصا در اين نيم قرن اخير بسيار چشمگير بوده است از آنجايي كه دنياي كودكان
مناسبتي با زمينه هاي عاطفي و فكري زنان دارد حضور آنان را دراين عرضه نمي توان ناديده گرفت .
گذشته از پروين اعتصامي كه به شيوه اي عام و مادرانه سروده هايي مناسب دنياي كودكان از خود به جاي گذاشته است
كساني مانند مهدخت دولت آبادي ، ليلي ايم ايمن (آهي ) ، توران مير هادي (خمارلو ) ، معصومه سهراب ، نسرين دخت
عماد خراساني ، فريده فرجام ، قدسي قاضي نور را مي توان نام برد.
حضور فراگير زنان در عرضه مطبوعات و فيلمسازي و كارگرداني را نمي توان ناديده گرفت .
بر پايه چنين مشهوداتي در نتيجه اين جستار مي توان گفت امروزه زنان ضمن برخو.رداري از پيدايي و آشكارگي جايگاه
خود با حضور فعالانه در عرصه هاي مختلف اجتماعي از مقام والا و ارزشمندي بهره مند شده اند مخصوصا در عرصه ي
ادب معاصر صرف نظر از نقد كمي و كيفي آثارشان در ايجاد فضاي فرهنگي زنانه و پيشرفت شعر زن و موقعييت زن در
شعر و ادب و هنر ياري رسانده اند از سويي با ارتقاي سطح دانش و بينش زن ايراني قلمرو ادبيات زنانه به ويژه طي
سالهاي پس از انقلاب اسلامي گسترش روزافزوني پيدا كرده است و علاوه بر تاثير جنبش اجتماعي و ادبي فمينيسم (زن
محوري ) با همه ي فراز و نشيب هايش كوشش آنان براي شناخت و نمايان ساختن دروني ترين لايه هاي حسي و عاطفي
خويش فصل تازه اي در ادبيات زنانه گشوده است .
منابع و ماخذ :
1- نظام حقوق زن در اسلام از مرتضي مطهري
2- يادنامه نخستين هفته شعر و هنر خوشه از احمد شاملو
3- سيماي زن در فرهنگ ايراني از جلال ستاري
4- ادبيات معاصر : شعر ايران از محمد رضا روزبه
5- تصوير زن در فرهنگ ايراني از سيد محمد علي جمال زاده
6- از صبا تا نيما از يحيي آريان پور
7- بارور تر از بهار ، نقد و بررسي نمونه هايي لز شعر زنان ايرا از فرامرز سليماني
8- چون سيوي تشنه از محمد جعفر ياحق