عروض بیـــــــــــاموزیم

یاد گیری عروض به روش اسان
با سلاااام و عرض ادب
درآغاز لازم می دانم به توضیح چند اصطلاح مهم و کلیدی درس ؛عروض، حرف،وزن، هجا و تقطیعبپردازم.
عروض- علمی است که قواعد تعیین اوزان شعر(تقطیع) و طبقه بندی اوزان را، از جنبه ی نظری و عملی روشن میسازد.
حـــرف : هر واژه ای از اجزای کوچک و بی معنی ساخته می شود که به آنحرفگفته می شود و در عروض صورت ملفوظ (واج)مورد نظر ماست نه شکل خطی آن .حرف خود به دو نوع؛مصوت و صامتتقسیم می شود که مصوت هم به دو نوع مصوت بلند (ا،و،ی)و مصوت کوتاه ( ــَــِــُـ ) است. غیر از این شش حرف، بقیه ی حروف صامت هستند.
وزن–از تساوی و رویارویی هجاهای کوتاه و بلند نظمی در گفتار حاصل می شود که به آن وزن می گویند.
هجا-مقدار صوتی که با هر ضربه ی هوا از ریه به گلو بیرون می آید را هجا می گویند. تعداد هجای هر واژه وابسته به تعداد مصوت موجود در آن واژه است. هجا نیز بهسه نوعکوتاه (u)،بلند (- ) و کشیده (-u)تقسیم می شود.
تقطیع–قطعه قطعه کردن واژه ها به صورت هجا،هجا را تقطیع هجایی و قطعه قطعه کردن مصراع یا بیت را به ارکان عروضی تقطیع به ارکان می نامند.
نا گفته نماند که هر کدام از موارد فوق در جای خود مفصلا با مثال خواهد آمد.
نکات قابل توجه در تعیین وزن شعر فارسی عبارتند از:
1ــ درست خواندن و درست نوشتن شعر فارسی (خط عروضی یا املا ) 2ـــ تقطیع هجایی 3ــ تقطیع به ارکان و تعیین وزن در 12 قواعد . 4ـــ اختیارات شاعری که محدود است تابع 8 قواعد.
در خط عروضی و تقطیع هجاییرعایت موارد زیر ضرورت دارد:
1ـــ در خط عروضی صورت ملفوظ (گفتاری)واژه ها نوشته می شود نه شکل مکتوب (نوشتاری )
مثال : خواهش = خاهش ، تو = ت ، که = ک و...
2ــ هرمصوت بلند از نظر امتداد (مقدار کشش صدا یا آوا) دو برابر مصوت کوتاه یا دو واج محسوب می شود.( با ، بو ، بی ) هر کدامسه واجشمرده می شود ؛ چون یک واج صامت (ب)+ یک واج مصوت بلند (ا ، و، ی) است که خود از نظر امتداد دو واج به حساب می آید.
3ــ در هر واژه به تعداد مصوت (کوتاه یا بلند) هجا یا بخش وجود دارد ؛ مثلا کلمه ی " برادر " سه هجا دارد؛ سه مصوت ( ـــــــــ ) دارد. بیاد سال اول دبستان 3 بخشه .
4ـــ هر مصوت (کوتاه یا بلند ) همیشه دومین حرف هجاست.چنانکه در واژه ی ( کتاب )می بینیم که مصوتهای ( ــِـ ) و "ا هر کدام دومین حرف هجاست. مصوت بلند زمانی مصوت بلند و دو واج محسوب می شود که هم دومین حرف هجا باشد
وهم صدای ( آ ،او ، ای) بدهد.مثال:باد ،بود،بیدو...
5)نون ساکن(ن )بعد از مصوتهای بلند ( ا ، و، ی ) در یک هجا در خط عروضی به حساب نمی آید؛یعنی ،واژه های "(جان ،خون و دین ) به ترتیب به صورت ( جا ، خو ،دی ) خوانده می شوند یا به حساب می آیند. نون اگر کسره (نِ) بگیرد کوتاه بحساب میاید .
نکته و مهــــم : اگر " چون " به معنی ( مثل و مانند =حرف اضافه و زیرا و هنگامی که=حرف ربط) باشد، ( ن) ساکن در خط عروضی حذف نمی شود و اگر به معنی ( چرا ،چطور و چگونه )باشد،( ن ) ساکن در خط عروضی حذف می گردد.
زفراقچونننالم من دل شکستهچوننی که بسوخت بندبندم ز حرارت جدایی 6ــــ "آ" در خط عروضی و در آغاز هجا سه واج به حساب می آید؛ چون در واقع برابر است با " همزه( ء) + ا" که همزه یک حرف صامت و "ا" یک مصوت بلند است که خود دو واج شمرده می شود. مثال:
آب،مرآت، قرآن، مآخذ و..
7ـــ اگر حروف (ا،و،ی)حروف اول و سوم و چهارم هجا باشند،در این صورت صامت به حساب می آیند و دیگر دو واج شمرده نمی شوند. نمونه:
در( ابر، وقت ،یاد) = حرف اول ، در مبدا و در ( ناو ، چای) =حرف چهارم هجا هستند که در هر حال چون دومین حرف هجا نیستند و صدای (آ،او، ای) نمی دهند، مصوت نیستند بلکه صامت
به حساب می آیند.
8ــاگر پیش از همزه ( ا )حرف صامت باشد،همزه می تواند در تلفظ و خط عروضی حذف شود؛ پیش از= پیشز، دانش آموز = دانشاموز ، دل افسرده = دلفسرده و...
9ــ در خط یا املای عروضی مصوتهای کوتاه ـــَـــِــــُــــ یا حرکات باید نوشته شود تا در شمارش واج کمک کند.
س لا مت می ک نم از د ل از جان = سلامت می کنم از دل و از جان
10ـــ حرف ربط یا عطف (و) همچون ضمه ای روی حرف پیش از خود قرار می گیرد؛ چنانکه روی (ل ) در مصراع بالا به کار رفته است.یا " من و تو " را می خوانیم " م/ ن/ ت " ، مرگ و زندگی " را می خوانیم " مر/ گ / زن /د /گی "
11ـــ حروفی که در بعضی از واژه ها نوشته می شود ولی خوانده نمی شود در خط عروضی نیز حذف می‌شود؛ خویش = خیش، چه= چ ، تو = ت و...
12ــــ حروف مشدد در املای عروضی دو بار نوشته می شود؛ دقت = دق/قت شدت = شد/دت و در این نوشته ی مختصر تنها به چند نکته ی مهم در خط عروضی پرداخته شد .
نکاتی در باره ی تقطیع به ارکان و اختیارات شاعری و... اگر وقت بود دراینده خواهیم پرداخت.
باشد که برای دوستان فرهیخته به کار آید و این فقیر عشق و ادب نیز در محضر استادان ارجمند م درسی پس داده باشم. و به اندوخته هایم اضافه گردد. و از قبل عفم کنید انچنانکه اشتباه تایپی داشتم .